Málfregnir - 01.12.2003, Blaðsíða 19

kuml, haugfé og kléberg, hafa verið notuð
óslitið fram á þennan dag.
En þá að tæknilegum atriðum. Orðasafn-
ið verður fyrst og fremst miðað við íslenska
fornleifafræði, a.m.k. fyrst um sinn, enda er
af augljósum ástæðum töluvert af hugtökum
í greininni sem eru að jafnaði ekki notuð á
Islandi. Þannig þurfa íslenskir fornleifa-
ffæðingar ekki að lýsa gripum ffá bronsöld
eða greina ffá því hvernig húsakostur Róm-
verja þróaðist. íðorðum í safninu má skipta
gróflega í fimm flokka. Þeir eru:
1. Mannvirki. Dæmi: stekkur, öskuhaug-
ur.
2. Gripir. Dæmi: döggskór, sörvistala.
3. Efni. Dæmi: móaska, kviahnaus.
4. Tœknileg uppgraftarhugtök en yfir þau
vantar oft íslensk orð. Dæmi: ?skurður
(e. truncatiorí), ?uppmokstur (e. back-
m-
5. Adferðir, kennileg hugtök, stíifrœði. Hér
vantar einnig oft íslensk orð: single con-
text planning, absolute dating.
Það þarf að nálgast þessa hugtakaflokka
á nokkuð ólikan hátt þegar kemur að skil-
greiningum. Þannig eru auðvitað til grund-
vallarskýringar á merkingu flestra orða í
flokkum mannvirkja, gripa og efnis í ís-
lenskri orðabók. í næstum öllum tilvikum
þarf þó að auka við þær og setja í fornleifa-
fræðilegt samhengi.
Agætt dæmi er orðið Jlöguberg. Um það
segir í íslenskri orðabók að það sé ummynd-
að berg sem klofni í þunnar hellur sem er í
sjálfu sér ágæt skýring.6 7 Til að setja hugtak-
ið í fornleifafræðilegt samhengi er nauðsyn-
legt að bæta því við að flöguberg hafi verið
notað í brýni. Þá þarf að koma fram að
flöguberg hafi verið innflutt vara og ekki
væri nú síðra að vita hvernig það lítur út.
Þegar þannig bætt er við venjubundna skil-
greiningu þarf auðvitað að styðjast við
heimildir, þ.e. hvemig hefúr verið fjallað
um viðkomandi hugtak fram að þessu í fom-
leifafræði.
Nokkur vinna hefur verið lögð í íðorð
tengd gripum. Árið 1974 átti hópur nor-
rænna fomleifafræðinga, sagnfræðinga og
listfræðinga ffumkvæði að verkefni sem
hafði að markmiði að samræma nafngiftir á
miðaldagripum. Gefin vom út spjöld með
heitum gripa á öllum Norðurlandamálum og
einfoldum skýringarmyndum þar sem ffam
koma heiti á einstökum hlutum gripa.
Þannig em t.d. til 14 orð yfir mismunandi
hluta sverðs, þ. á m. klót, hjalt, blóðrefdl,
egg, kambur og tangi.1 Það segir sig sjálff að
það er mikils virði fyrir þá sem fjalla um
gripi að geta gengið að slíkum upplýsing-
um. Utfærslan er góð og má örugglega
byggja á mörgu sem kemur ffam á þessum
gripaspjöldum í orðasafninu.
Þegar kemur að hugtakaflokkum fjögur
og fimm, þ.e. uppgraftarhugtökum og að-
ferðum og kennilegum orðum, þarf að beita
dálítið annarri nálgun. Þar vantar nefnilega
oft orð á íslensku. Þetta stafar m.a. af því að
lítið sem ekkert hefúr verið þýtt af almennu
efni um fomleifafræði og nýjar aðferðir við
uppgröft og skráningu hafa verið innleiddar
á allra síðustu árum.
I orðanefnd situr harðsnúið lið fomleifa-
fræðinga með fjölbreytilegan bakgmnn.
Þetta eru Garðar Guðmundsson fomvist-
ffæðingur, Hildur Gestsdóttir beinafræðing-
ur, Mjöll Snæsdóttir fomleifafræðingur og
ritstjóri Arbókar hins íslenska fornleifafé-
lags, Orri Vésteinsson, sem er nýráðinn
lektor í fornleifafræði við HÍ, og síðast en
ekki síst Þór Magnússon, fyrrverandi þjóð-
minjavörður.
En hvetjir koma til með að nota orða-
safnið? Það er hugsað fyrir alla þá sem gætu
þurft að fletta upp orðum og hugtökum:
6 íslensk orðabók. 2002, bls. 363. Edda, Reykjavík.
7 Nomina rerum mediœvalium (NORM). 1983. Nafnaskrá um norræna miðaldahluti. Nordisk
Ministerrád/Arbeidsgruppen.
19