Bændablaðið - 16.04.2014, Side 53

53Bændablaðið | Miðvikudagur 16. apríl 2014
Bændablaðið
Kemur næst úr 8. maí
Lesendabás
Líftími og þróun fyrirtækja
Líftíma fyrirtækja er oft skipt upp
í fjóra hluta: Upphaf, þar sem
fyrirtækið slítur barnsskónum,
Uppbyggingu, þar sem fyrirtækið
byggist upp og stækkar, Stöðnun,
þar sem fyrirtækin hætta að
þróast, og loks síðast Hnignun,
þar sem fyrirtækin ná ekki að
viðhalda stærð sinni eða stöðu og
deyja.
Ástæðan fyrir þessu mynstri eru
fyrst og fremst mannlegar; fólkið
sem stýrir fyrirtækjunum missir
smám saman getuna og viljann til
að stækka og takast á við breytingar.
Sömuleiðis geta tæknibreytingar
og breytingar á markaði neytt
fyrirtækin til að þróast í allt aðra átt
en þau voru stofnuð til, eins og þegar
stígvélaframleiðandinn Nokia fór að
framleiða farsíma. Tæknibreytingar
geta líka gert fyrirtæki óþörf, eins og
gjaldþrot Kodak árið 2012 sannar.
Fyrirtæki sem lifa og ná að dafna
reyna að halda sér á stigi tvö, það er
að vera í uppbyggingu. Þau eru með
skýr markmið um að stækka út frá
sýn stjórnenda á umhverfið og vinna
stöðugt að því markmiði að ná betri
árangri og stækka reksturinn til að
gera hann hagkvæmari. Uppkaup
fyrirtækja sem eru í samkeppni og/
eða tengdri starfsemi er liður í þessu.
Þarf alltaf að vera að stækka?
Svo að við sökkvum okkur enn
dýpra í stjórnunarfræðin, er eitthvað
að því að fara úr uppbyggingu og
yfir í stöðnun? Þarf alltaf að vera
stækka? Nei, einmitt ekki, en
stjórnendur fyrirtækja verða að vera
meðvitaðir um að þegar fyrirtæki
vaxa ekki heldur standa í stað eru
þau í raun að minnka.
Skýringin er sú að ef verðmæti
framleiðslu viðkomandi fyrirtækis,
í þessu tilfelli bóndans, vex ekki
á hverju ári meira en mældur
hagvöxtur er búið að dragast
saman. Til að gera tölurnar
samanburðarhæfar þarf að draga
frá verðbólgu fyrir seinna árið. En
einfaldari leið er auðvitað að bera
saman framleitt magn á milli ára.
Til lengri tíma þurfa bú að vaxa
hraðar, hvort sem er í magni afurða
eða tekna, en langtímahagvöxtur,
eða um 3% á ári.
Ef fyrirtæki framleiðir svipuð
mikil verðmæti á hverju ári þá
verður sífellt erfiðara að hagræða
í rekstri til að bæta afkomuna.
Tæknibreytingar gera það að
verkum að framleiðni fyrirtækja
eykst undantekningarlaust og
þurfa fyrirtæki að skila hluta af
ávinningnum í formi launahækkana,
og eða lækkunar á afurðaverði
sökum samkeppni. Allt hagkerfið
er á sama tíma að finna leiðir
til að auka hagkvæmi og kröfur
á starfsemi fyrirtækja aukast
einnig. Fyrir rúmum 20 árum var
meðalkúabúið með rétt yfir 100
þúsund lítra framleiðslu, í dag er
meðalframleiðslan um eða yfir
200 þúsund. Á sama tíma hefur
launavísitala hækkað um 400%.
Í dag telst 100 þúsund lítra bú
vera lítið bú sem gæti lent í sívaxandi
erfiðleikum með að standa undir
rekstrarkostnaði. Allur kostnaður
hefur hækkað meðal annars vegna
launahækkana og hækkunar á
aðföngum. Þau bú sem gætu gert
þetta væru þau bú sem notað hafa
síðustu ár til að greiða upp sínar
skuldir, en þar sem stækkunin er
engin er fjárfestingarþörfin að sama
skapi lítill.
Þessar stækkanir síðustu áratugi
hafa ekki verið mögulegar nema að
tækniframframfara. En mikilvægt
er að hafa skýra framtíðarsýn
um búreksturinn og áætlanir um
reksturinn til að geta stækkað
búin á sem hagkvæmasta hátt. Það
kostar vissulega peninga, en með
góðum rekstraráætlunum er hægt að
taka betri ákvarðanir og þá kemur
peningurinn hratt til baka.
Markmiðasetning
Það á ekki að vera markmið í sjálfu
sér að vera með sífellt stærra bú.
Hitt er að til lengri tíma verða
búin að stækka til að geta greitt
mannsæmandi laun. Helsta markmið
rekstrar á alltaf að vera hámarka
hagnað til lengri eða skemmri tíma.
Til skemmri tíma miðað við þær
aðstæður sem eru núna, til lengri
tíma þarf fjárfestingu.
Stórfyrirtæki hérlendis sem
og erlendis kalla reglulega til
sérfræðinga inn í fyrirtækin sín til
að hjálpa eigendum, stjórnendum
og starfsmönnum að móta stefnu
fyrirtækisins til næstu 3-5 ára og
búa til sýn fyrir framtíðina. Hvert
fyrirtækið á að stækka, hvernig
það á að þjóna viðskiptavinum
sínum og annað í þeim dúr. Þessi
vinna kostar peninga en hún skilar
sér í því að það er komin skýr
markmið fyrir fyrirtækið. Þá er allt
verklag fyrirtækisins í samræmi
við markmiðin, markaðssetningin
og um leið ímynd félagsins. Gott
dæmi um þetta eru símafélögin
sem keppast við að vera allt frá
því að vera íhaldssöm eins og
Síminn, í að vera markaðssett fyrir
unga fólkið eins og Tal og Nova.
Markaðssetningin eins og við sjáum
hana er afsprengi vinnu innan
fyrirtækjanna sem byggist á mati
stjórnanda og aðstoðarfólks þeirra
á því hvernig best sé að ná árangri.
Fyrir lítil fyrirtæki, eins og
búrekstur er, þarf þessi vinna líka
að eiga sér stað. Kannski ekki með
því að kalla til ráðgjafateymi heldur
bara setjast niður við eldhúsborðið
og velta fyrir sér hvernig búið á að
vera eftir 10 ár, og hvað þurfi að
gera til að ná því markmiði. Bara
þetta eitt skiptir máli, því ef til er
sýn á hvernig reksturinn á að vera
eftir 5 ár og eftir 10 ár, þá er kominn
framtíðarsýn sem hægt er að vinna
eftir. Síðan þarf að brjóta niður stóra
markmiðið í mörg lítil til að geta
unnið í átt að stóra markmiðinu.
Markmið hvers og eins eru
mismunandi eftir aðstæðum á búi,
hæfni og þekkingu viðkomandi
bónda, aldri bónda og áhuga. Þessi
markmið þurfa að vera í stöðugri
endurskoðun eftir því sem tímanum
líður. Umhverfið er sífellt að breytast
og því borgar sig að vera sífellt að
endurmeta markmið sín, hvort þau
séu arðbær eða ekki.
Sumir eru búnir að stækka mikið
við sig og þá er eðlilegt að menn
hugi að því að nýta fjárfestingar
sínar betur með því að setja sér
það markmið að ná meiri tekjum
út úr fjárfestingunum til að greiða
niður skuldir. Arðsemi í rekstri í
landbúnaði er afar lág og því er besta
fjárfestingin fólgin í því að greiða
niður skuldir. Meira um það síðar.
Aðrir hafa áhuga á að fara í
stækkun, eða jafnvel búa til aðra
tekjustofna fyrir búið. Aðalatriðið
í öllum þessum vangaveltum er að
bændur sé búnir að ákveða með
fyrirvara hvaða stefnu þeir ætla að
taka og nýti þá hæfileika sem þeir
hafa til að hámarka afrakstur búa
sinna. Til að geta það þurfa bændur
að átta sig á öllum kostnaðarliðum
búsins til að hægt sé að meta
mögulegan ávinning. Og við það
að skoða reksturinn niður í kjölinn
átta menn sig á kostnaðarliðum í
rekstrinum. Meira um það í næsta
blaði.
Greinina ásamt öðru efni má lesa
á burekstur.blog.is
Jón Þór Helgason
Ljósbrún froðumyndun í bensínvélum
Nú eru páskarnir fram undan og
eflaust ætla einhverjir að reyna
að fara í skemmtiferð á fjórhjóli
eða sleða. Þá er ráð að huga að
því hvort smurolían sé í lagi á
vélinni.
Eflaust kannast einhverjir við
að hafa verið að mæla smurolíu
á vél og ljósbrún drullufroða var
á olíukvarðanum og jafnvel enn
meira í olíutappanum þar sem
smurolíunni er bætt á vélina. Þetta
á sér í flestum tilfellum eðlilegar
skýringar og kemur til út af því að
vélin fær sjaldan að fullhitna. Vélin
er líklegast keyrð stutta vegalengd
í kulda og raka (innan við 6-10
km). Til að forðast þetta er ráð að
keyra af og til lengur, a.m.k. í 30
mínútur eða 15 km, eða skipta oftar
um smurolíu.
Smáar vélar viðkvæmari fyrir
svona froðumyndun
Í mestri hættu eru vélar í fjórhjólum,
eins strokks mótorhjólum og litlum
bensínbílum eins og VW, BMW,
Skoda, Opel og fleirum. Ástæðan er
nánast undantekningalaust að vélin
er keyrð stutt og nær ekki fullum
hita.
Þegar drepið er á vélinni úti í
kuldanum byrjar vélin að draga í sig
raka úr andrúmsloftinu og svitnar
að innan. Þetta endurtekur sig aftur
og aftur og með tímanum verður
smurolían á litinn ekki ósvipað
og kaffi með mjólk út í. Það er
ástæðulaust að halda það versta
þegar maður sér smurolíuna svona á
litinn því að í flestum nútímaolíum
eru bætiefni sem verja slitfleti frá
þessari froðu og þess vegna safnast
hún oftast efst í ventlalokinu. Það
eina sem virkilega þarf að passa er
að öndunin á vélinni stíflist ekki.
Hvaðan kemur vatnið (froðan)?
Við bruna í bensínvél fer einn lítri af
vatni í gegnum vélina á hvern lítra
af bensíni sem brennt er. Þetta vatn
er rakt loft og fer mestur hlutinn út
úr vélinni með afgasinu. Nokkur
hluti vatnsgufunnar þrengir sér
niður í sveifarhús vegna óþéttleika
stimpilhringja. Sveifarhúsöndunin
á svo að sjá til þess að vatnsgufa og
brunagas leiðist frá sveifarhúsinu.
Ef vélin fær ekki að fullhitna nær
bara gufan upp í ventlalok og
verður af þessari ljósbrúnu froðu.
Sé olía mæld strax eftir akstur
af og til getur maður fylgst með lit
olíunnar og þegar smurolíuliturinn
er að víkja fyrir mjólkurkaffislitnum
er tímabært annaðhvort að keyra í
30 til 60 mínútur eða skipta um
olíu.
Við þennan pistil var fengin
aðstoð hjá Herberti Herbertssyni,
olíusérfræðingi hjá N1. Förum
varlega og gleðilega páska.
liklegur@internet.is
Hjörtur L. JónssonÖRYGGI – HEILSA – UMHVERFI
H
2
hö
nn
un
e
hf
.
Dalvegur 6-8 • 201 Kópavogur • Sími 535 3500
Draupnisgata 6 • 603 Akureyri • Sími 535 3526
www.kraftvelar.is • kraftvelar@kraftvelar.is
Eigum á lager drifsköft
og íhluti fyrir vinnuvélar
AGRICULTURE