Skírnir - 01.04.1992, Blaðsíða 72

66
JÓN SIGURÐSSON
SKÍRNIR
vörðungu. Þess vegna fór hann ekki nákvæmlega með atriði sem
hann þóttist vita að margir þekktu til og lesendur myndu strax
reka augun í. Á sama hátt velur hann úr í mannlýsingum og þegar
hann velur aðalatburði. Þetta val, þetta úrtak úr veruleika og hug-
arflugi, minningum og lífsviðhorfum, er einmitt meginverkefni
hvers þess sem setur bók saman eða skrifar sögu. Val höfundarins
sést t.d. á þeirri mynd sem hann dregur upp af Njáli. I Snorra-
Eddu kemur Njáll fram sem sægarpur og farmaður. Fyrir höf-
undi Njálssögu er hann fyrst og fremst sá maður sem verður án
saka fyrir eldi þessarar veraldar. Hver og hvernig er sá maður
samkvæmt hugmyndum höfundarins? Það virðist ekki skipta
máli hvort sá maður hefur farið víða eða ekki, hvort hann er
glæsimenni eða „skegglaus“; sá maður er umfram allt góðgjarn,
göfugur.
Höfundur Njálu valdi það úr og lagði áherslu á það sem eink-
um sérkenndi það samfélagsástand og það hugarfar sem leiða til
ófarnaðar. Og líklega hefur honum fundist hann grípa á sjálfu
kýlinu. Lögkrókar og siðlaus áhersla á formsatriði ríkja án tillits
til annarra málsatvika eða til siðferðilegrar alvöru viðfangsefnisins
og síðan koma upphlaup, vígaferli og manndráp í kjölfarið. Þetta
ástand og þetta hugarfar vakti fyrir honum að draga upp ljóslif-
andi fyrir lesandanum og að sögulokum mun hann hafa fyrirhug-
að að benda á andstæðuna örfáum orðum og vísa þannig út fyrir
verkið sjálft. Afleiðingar þessarar andstæðu eru utan við svið og
efnivið verksins og höfundur lætur sér nægja að benda á hvílíkan
ávöxt hún ber: „Son Flosa“ (Kárasonar og Hildigunnar) „var
Kolbeinn er ágætastur maður hefur verið einhver í þeirri ætt.“10
Með þessi atriði í huga sést listrænt gildi laga og þrætu skýrar
en oft hefur verið viðurkennt. Það er nauðsynlegt að reyna að
gera sér sem ljósast hvaða hugarheimur vakir fyrir höfundinum í
verkinu í heild og að reyna að finna jafnframt hver lífsviðhorf
hans eru, ekki síst er um er að ræða ritverk frá svo löngu liðnum
tíma að lesandi getur ekki einfaldlega treyst á eigin viðteknar
hugmyndir og hversdagslegan skilning sinn. Eftir slíka athugun
10 Brennu-Njáls saga, bls. 463 og áfram.