Skírnir - 01.04.1992, Síða 82

76
JÓN SIGURÐSSON
SKÍRNIR
eru sterkari. Eru þau blind, siðferðislaus? Svo virðist vera.“35 Á
þetta mat verður ekki að öllu leyti fallist. Örlagatrú var mjög
sterk á kristnum miðöldum og hún ríkti að miklu leyti yfir
hugum kristinna miðaldamanna.36 En örlögin ríktu ekki ein. Þar
komu og til skjalanna áhrif himinhnatta og tengsl manna við mis-
háa himna og einnig hafði hverflynd hamingjudísin, Fortúna,
mikil áhrif á mannlífið. En t.d. Fortúna var aftur á móti verkfæri
Drottins og honum alls ekki andstæð heldur hluti eilífrar ráðs-
áætlunar hans. En síðast en ekki síst komu þarna til álita sögu-
skoðun heilags Ágústínusar, siðferðisboð kristninnar og frjáls
vilji mannsins. Maðurinn einn gæddur frjálsum vilja hefur enga
krafta til að standa gegn þeim máttarvöldum sem hér voru nefnd
ef þau leggjast öll á eitt. En maðurinn getur náð árangri með
frjálsu vali sem jafnframt er „rétt“ og „gott“ og samrýmist stöðu
himintungla og tengingskasti örlaganna.
Það er ótrúlegt en satt að Islendingar virðast nú á dögum að
verulegu leyti hafa gleymt trúarundirstöðu bókmenntaarfsins,
meira að segja í vinsælum þjóðsögum og ævintýrum. Til þess að
36 Sjá t.d. Badel. Önnur atriði úr heimsmynd miðaldamanna og guðfræði mið-
aldakirkjunnar eru dregin að úr ýmsum áttum. Nefna má nokkrar aðgengileg-
ar bækur sem stuðst hefur verið við: Gunnar Aspelin: Ur medeltidens
tankevdrld. Stockholm 1971. - Gustaf Aulén: Den allmdnnehga kristna tron.
Stockholm 1965. - Ágústínus: Játningar, þýð. Sigurbjörn Einarsson. Rvík
1962. - Gillian Beer: The Romance. The Critical Idiom. Methuen. London
1970. - Lorenz Bergmann: Kirkehistorie. Bind I. Kobenhavn 1965. - Morris
Bishop: The Penguin Book of the Middle Ages. Penguin Books 1971. -
Christopher Brooke: The Twelfth Century Renaissance. London 1969. - P.G.
Castex et al.: Manuel des études littéraires francaises. Moyen Age. Librairie
Hachette. Paris 1967. - Gustave Cohen: I.a grande clarté du moyen age.
Gallimard 1945. - Frederick Copleston, S.J.: A History of Philosophy. Vol.
II—III. Image Books. New York 1962-1963. — Das Fischer Lexikon: Christ-
liche Religion. Frankfurt 1957. - Margaret Deanesly: A History of the Medi-
eval Church 590-1500. 9th Ed. London 1969. - Fischer Weltgeschichte 11.-12.
bindi. Frankfurt 1965-1967. - Bengt Hagglund: Teologiens Historia. Lund
1969. - Gordon Leff: Medieval Thought. Penguin Books 1958. - John
MacQueen: Allegory. The Critical Idiom. Methuen. London 1970. - Olav
Pedersen: Medeltidens várldsbild. Stockholm 1970. - C. Stephenson: Media-
eval Feudalism. Cornell, Ithaca, 12.pr. 1967. - Walter Ullmann: Medieval
Political Thought. Peregrine Books 1975. - Philippe Wolff: The Awakening of
Europe. The Pelican History of European Thought 1. Penguin 1968.