Skírnir - 01.04.1992, Page 180

174
SIGURÐUR LÍNDAL
SKÍRNIR
Hér er að vísu ekki rætt berum orðum um að lagasetningar-
vald og dómsvald sé aðskilið, en þó er ljóst að gert er ráð fyrir að
lagasetningarvald sé í höndum lögréttu og dómsvald í höndum
dómstóla.
Þessi dæmi sýna að þeir Islendingar sem helzt hafa fjallað um
stjórnskipan þjóðveldisins líta svo á að löggjafarvald og dómsvald
hafi verið aðgreint með þessum hætti. Hugmyndirnar má rekja til
Vilhjálms Finsens hæstaréttardómara og verður nánar vikið að
skrifum hans hér á eftir.
IV
Hlutverk lögréttu var að rétta lög og gera nýmæli. Sú útlegging
Jóns Jóhannessonar er dálítið villandi að orðin merki að „skýra
lög“, eins og verið sé að fást við formlega staðfestan og löggiltan
lagatexta líkt og algengast er nú á dögum. Hitt er sönnu nær að
lagarétting sé fólgin í því að skera úr hvað séu lög þegar menn
þræta. Algengast viðhorf manna á miðöldum var það að lögin
væru forn, arfhelg venja sem haldizt hefði frá ómunatíð og mót-
azt af rótgróinni réttarvitund landslýðsins. Eðli góðra laga væri
að þau væru gömul. Þegar óvíst væri hver væru gildandi lög og
þrætur risu yrði að rétta lögin - leiða í ljós efni og innihald hinna
gömlu góðu laga, enda mætti ætla að þróun hefði farið úrskeiðis.
Annars var í reynd oftast verið að setja nýja reglu, en þó þannig
að tekið var mið af viðurkenndum hagsmunum, hefðbundnum
réttindum og almennum hugsunarhætti landslýðsins. Má því
segja að lagarétting hafi verið sérstök aðferð við lagasetningu þar
sem sú hugsun bjó að baki að lagahefðin takmarkaði vald til að
setja bindandi reglur.
Gerð nýmæla fólst hins vegar í því að setja lagareglur sem
breyttu þeim sem fyrir voru eða tóku til málefna þar sem engar
fyrirfundust. En það varð að gerast fyrir sammæli allra sem hlut
áttu að máli og eitthvað áttu undir sér. Nýmælin voru með
nokkrum hætti sáttmáli landslýðsins.
Þetta hvorttveggja, að rétta lög og gera nýmæli svo sem nú
hefur verið lýst, hefur átt að tryggja sem víðtækasta samstöðu í
þjóðfélaginu um lögin, enda óhjákvæmilegt í þjóðfélagi þar sem