Skírnir - 01.04.1992, Síða 181

SKÍRNIR
LÖGGJAFARVALD OG DÓMSVALD
175
ekkert miðstýrt framkvæmdavald var. Gömul lög voru álitin góð
og það má vafalaust skýra með því að það sem kynslóðirnar hver
af annarri höfðu sætt sig við hlyti að vera vel viðunanlegt. Með
lagaréttingunni var skírskotað til hefðarinnar - sáttmála kynslóð-
anna en með gerð nýmæla til sammælis landslýðsins - sáttmála
lifenda. Með þessu var opnuð leið til lausnar ágreiningi um lög og
til setningar nýrra laga þar sem frelsið væri tryggt. - En því er
ósvarað hvert hafi þá verið hlutverk dómstólanna.4
V
Hvergi er að finna í Grágás fyrirmæli þar sem valdsvið dómstól-
anna er skilgreint og því verður ekki sagt að það liggi í augum
uppi. Álitamálið er hvort dómstólar hafi einvörðungu dæmt um
staðreyndir - hvort staðreynd teldist sönnuð eða ósönnuð - eða
hvort þeir hafi einnig skorið úr lagaþrætu. Vilhjálmur Finsen hef-
ur fjallað um þetta og segir erfitt að skera úr því hvort vald dóm-
stóla hafi náð til hvorstveggja.5 I því samhengi vekur hann athygli
á þessu:
1. I Grágás sé skírskotað til laga þegar starfi dómara sé lýst. Þar
sé meðal annars komizt svo að orði að þeir dæmi þann dóm
sem þeir hyggi lög vera, að dómari hafi síður að lögum dæmt
o.s.frv. Af slíkum orðum telur hann þó að ekkert verði á-
lyktað, því að augljóst sé að dómurum beri að fara að lögum.
2. Athygli veki hversu litlar kröfur séu gerðar til hæfni dómara.
Hér skírskotar hann til almennra hæfnisskilyrða dómara í
Grágás sem voru þessi:
Að maður sé 12 vetra gamall, kunni að ráða fyrir orði og eiði,
sé frjáls og heimilisfastur.
Að maður sé hvorki sóknar- né varnaraðili, né heldur um-
boðsmaður aðila í máli sem búið sé til þings.
4 Sigurður Líndal: „Lög og lagasetning í íslenska þjóðveldinu." Skírnir, Tímarit
Hins íslenska bókmenntafélags 158. ár (1984), bls. 121-58.
5 Vilhjálmur Finsen: Om de islandske Love i Fristatstiden. Kbh. 1873, bls.
83-85 (Særskildt Aftryk af Aarböger for nord. Oldk. og Hist. 1873).