Jökull - 01.12.1964, Qupperneq 31

— 1963a. On the Theory of the Advance and
Retreat of Glaciers. Geophys. J. Royal.
Astron. Soc. Vol. 7, 4: 431—456.
— 1963b. The Response of a Glacier in the
Rate of Nourishment and Wastage. Proc.
Roy. Soc. Ser. A. Vol. 275, No. 1360: 87—
112.
— 1965. Theery of Glacier Variations; reply
to Dr. Chumskiy’s letter. J. Glaciol., 5: 517—
521.
Ólafsson, E., 1772. Vice-Lavmand Eggert Olaf-
sens og Landphysici Bjarne Povelsens Reise
igiennem Island. Soröe.
Rist, S., 1961. Rannsóknir á Vatnajökli 1960.
Jökull, 11: 1-11.
Spethmann, H., 1912. Forschungen am Vatna-
jökull auf Island und Studien iiber seine
Bedeutung fiir die Vergletscherung Nord-
deutschlands. Z. Ges. Erclk. Berlin.
Thienemann, F. A. L., 1824. Reise im Norden
Europas, vorziiglich in Island. Leipzig.
Thorarinsson, S., 1938. Úber anomale Gletscher-
schtvankungen mit besonderer Beriick-
sichtigung des Vatnajökullgebietes. Geol.
Fören. Stockh. Förh. 60: 490—506.
— 1943. Oscillations of the Iceland Glaciers
in the last 250 Years. Geogr. Ann. Stockh.,
25: 1-54.
Thorarinsson, S., and Sigurdsson, S., 1947. Vol-
cano-glaciological Investigations in Iceland
during the last Decade. Polar Record. 33,
34: 60-66.
Thoroddsen, Th., 1905/06. Island. Grundriss der
Geographie und Geologie. Ergánzungsheft
152, 153 zu Peterm. Mitt. Gotha.
Woldstedt, P., 1938. Úber Vorstoss- und Riick-
zugsfronten des Inlandeises in Norddeutsch-
land. Geol. Rdsch. Bd. XXIX.
ÁGRIP
HLAUP í SKRIÐJÖKLUM VATNAJÖKULS
SÍÐAN 1930
Svo sem kunnugt er hljóp Brúarjökull vetur-
inn 1963164 og gekli lengst fram um 8 km (sbr.
Jökull 1963). Á svipaðan hátt hljóp Brúar-
jökull 1890 (Jökull 1962) og þá hljóp einnig
Eyjabakkajökull.
í undirbúningi eru kort og snið, er sýna sið-
asta hlaup Brúarjökuls, en meður því að þau
urðu ekki tilbúin fyrir þetta hefti Jökuls, var
það ráð tekið, að taka saman í heftið upplýs-
ingar um þau skyndilegu framskrið eða hlaup,
sem orðið hafa í skriðjöklum Vatnajökuls siðan
skipulagðar mœlingar á breytingum skriðjökla
hans hófust 1930. Þessar skipulögðu mœlingar
ná þó aðeins til suðurjöklanna og nú á síðustu
árum einnig til Tungnárjökuls, en þeir jöklar,
sem hlaupið hafa, eru allir meðal þeirra breiðu
tungna, er skriða suðvestur, vestur og norður
úr jöklinum.
Þessir jöklar eru:
Síðujökull, er hljóp 1934 og aftur með svipuð-
um. hœtti 1963/64. Forboða siðara hlaupsins
varð vart þegar sumarið 1962, er bera tók á
nýjum sprungum kringum Pálsfjall og norð-
vestur frá því.
Skaftárjökull hljóþ 1945 og sama ár hljóp
Tungnárjökull, einkum norðan Kerlinga, en
óvist, að jaðarinn inn af Jökulheimum hafi
gengið fram.
Dyngjujökull hljóp 1934, samtimis Siðujökli.
Hann hljóp aftur siðla vetrar eða vorið 1951.
Brúarjökull hljóp samtímis Siðujökli veturinn
1963164, aðallega snemma vetrar.
í töflu 1 er dregin saman vitneskja sú, sem
fyrir hendi er um tímasetningu og stœrð þess-
ara hlaupa, og kortið á 12. mynd sýnir þau
jökulsvœði, sem gengið hafa fram eða sprungið
síðan 1930, og þau, er hlupu 1890. Samanlagt
flatarmál þeirra er um 3200 km2 eða 40% af
flatarmáli Vatnajökuls. Mjög eru þessi svœði
missþrungin eftir hlaup og sýna 2. og 9. mynd
aðaltegundirnar af sprungukerfum, en milli
þeirra eru öll millistig.
Ekki. hefur verið sett fram nein sú kenning
um skrið jökla, er skýri til fullnustu þessi hlaup.
Eitt sinn var talið, að þau stöfuðu af eldsum-
brotum undir jökli, en það má nú telja nasta
öruggt, að flest ef ekki öll þau hlaup, sem
nefnd eru í þessari grein, hafi orðið án þess
að um eldsumbrot hafi verið að raða. Verður
því að leita skýringa í búskap jöklanna, þ. e.
a. s. i breytingum á áfenni og leysingu, er raska
hlutföllum milli ákomu- og leysingasvœða
þeirra, en flatir jöklar eru namari fyrir sltkum
breytingum en brattir jöklar.
Fá jökulsvaði á jörðinni munu vanlegri til
rannsókna á þessu fyrirbari en Vatnajökull.
JÖKULL 1964
89