Iðjuþjálfinn - 01.06.2001, Síða 17

um í mánuði voru hlutverkin umannandi
og vinur. Þeim hlutverkum sem var
sjaldnast gegnt að meðaltali voru þátttak-
andi í trúarstarfi, þátttakandi í félags-
starfi og sjálfboðaliði.
Gildi hlutverka var einnig skoðað út
frá tveimur sjónarhornum, hlutfallslegri
dreifingu þátttakenda eftir hve mikið
gildi það hafði að vera virkur í hlut-
verkinu (3.tafla) og meðaltali þess hve
mikla þýðingu það hafði að stunda þá
iðju sem hlutverkinu fylgir (4.tafla). Ef
fyrst er skoðuð hlutfallsleg dreifing
þeirra þátttakenda sem fannst virkni í
hlutverkum hafa frekar mikið eða
mjög mikið gildi fyrir sig í nútíð (3.tafla)
má sjá að þeir voru á bilinu 16,6% í
þátttakanda í trúarstarfi til 87,1% í
hlutverki fjölskyldumeðlims, en á eftir
fylgdu starfsmaður (79,3%) og
umannandi (75,3%). Hlutfallsleg dreifing
þeirra sem fannst það að iðja í hlutverki
hafa ekkert eða frekar lítið gildi fyrir sig
var á bilinu 1,4% í hlutverki fjölskyldu-
meðlims til 71,9% í hlutverki þátttakenda
í trúarstarfi. Önnur hlutverk sem höfðu
ekkert eða frekar lítið gildi voru
sjálfboðaliði (56,1%) og þátttakandi í
félagsstarfi (55,4%).
Ef meðalgildi þess að vera virkur í
hlutverkum er skoðað í öllum tíðum
(4.tafla) má sjá að þau hlutverk sem
höfðu frekar mikið gildi voru fjölskyldu-
meðlimur, starfsmaður, umannandi og
vinur. Ef litið er til þeirra hlutverka sem
höfðu frekar lítið gildi voru það hlut-
verkin þátttakandi í trúarstarfi, sjálfboða-
liði og þátttakandi í félagsstarfi. Sömu
hlutverkin hafa mest gildi fyrir hlut-
fallslega flesta og þau sem að meðaltali
skipta mestu máli.
Samanburður á hlutfalli þeirra sem
gegndu hlutverkinu mjög oft eða daglega
í nútíð við hlutfall þeirra sem fannst iðja í
hlutverkinu hafa frekar eða mjög mikið
Iðjuþjálfar á íslandi þurfa að auka þekkingu
sína á hlutverkum í íslensku samfélagi,
hvernig fólk gegnir þeim og hvaða gildi þau
hafa hjá hinum ýmsu hópum samfélagsins.
Umhverfið bæði kallar á og hindrar ákveðna
hlutverkabundna hegðun.
gildi fyrir sig er settur fram á 3. mynd.
Eins og sjá má virtist hlutfall þeirra sem
gegndu hlutverkinu starfsmaður mjög
oft eða daglega (79,9%) vera svipað því
hlutfalli sem fannst virkni í hlutverkinu
hafði frekar eða mjög mikið gildi (79,3%).
Aðeins í einu hlutverk, hlutverki heimil-
ishaldara, virtist hlutfall þeirra sem
gegndu hlutverkinu mjög oft eða daglega
vera meira (78,2%) en fjöldi þeirra sem
fannst það hafa frekar eða mjög mikið
gildi að vera virkur í hlutverkinu (59,5%).
Öll hin hlutverkin virtust hafa frekar eða
mjög mikið gildi fyrir stærri hóp en þann
sem gegndi hlutverkunum. Hlutverki
fjölskyldumeðlims gegndu 78,3%
þátttakenda mjög oft eða daglega í
nútíðinni á móti 87,1% sem þótti iðja í
hlutverkinu hafa frekar eða mjög mikið
gildi fyrir sig. Ef litið er til hinna hlut-
verkanna, fyrst til tíðni og svo til gildis
þá er hlutverk umannanda með 52,4% á
Hlutverk Tíðirnar þrjár Fortíð Nútíð Framtíð
M M M M
Starfsmaður 5.25 5.32 5.02 5.42
Fjölskyldumeðlimur 5.16 5.06 5.18 5.23
Heimilishaldari 5.11 4.66 5.22 5.44
Umannandi 4.34 4.27 4.10 4.66
Vinur 4.28 4.67 4.04 4.13
Nemandi 3.74 5.35 2.80 3.08
Þátttakandi í tómstundaiðju 3.56 3.77 3.33 3.59
Sjálfboðaliði 2.42 2.58 2.20 2.47
Þátttakandi í félagsstarfi 2.39 2.56 2.14 2.46
Þátttakandi í trúarstarfi 1.89 1.96 1.77 1.94
Kvarði: 1 = aldrei, 2 = sjaldan (1 -6 sinnum á ári), 3 = sinnum í mánuði), 5 = mjög oft (2-4sinnum í viku), 6 stundum (7-12 sinnum á ári), 4 = daglega (5-7 sinnum í viku). = oft (2-4
2. tafla: Meöaltal þeirra skipta sem hlutverkinu var gegnt í fortíð, í nútíö og áætlað
fyrir framtíöina og meðaltal tíðanna þriggja yfir ævina (N = 147)
móti 75,3%, vinar með 38% á móti 67%,
nemanda með 20,7% á móti 66,2%,
þátttakandi í tómstundaiðju með 28,3% á
móti 48,2%, sjálfboðaliði með 7,4% á móti
24,3% og þátttakandi í félagsstarfi með
5,5% á móti 25,1% og þátttakandi í
trúarstarfi með 4,1% á móti 16,5%. Þeir
sem unnu að minnsta kosti einu sinni á
ári sjálfboðastörf voru 59% og er það
mjög há tala.
Umræður
Fjögur hundruð manna úrtak er heldur
lítið og einnig tæplega 40% svar-
hlutfall, þannig að ekki er hægt að nota
niðurstöður til að alhæfa um alla íslend-
inga. Reynt var að auka trúverðugleika
með því að bera saman kyn og aldur
þátttakenda og þýðis og var enginn
marktækur munur á hópunum eins og
fram kom hér að framan.
Notkun tímaþátta sem krefjast svara á
Likert-kvarða er engin trygging fyrir því
að svarendur túlki sérhvert svar á sama
veg. Reynt var að draga úr þessari hættu
með því að hafa kvarðana nákvæma þar
sem engin tímagöt komu fyrir. Engar
áreiðanleika- né réttmætisprófanir fóru
fram á hinum aðlagaða hlutverkalista
eins og gert hafði verið með hinn upp-
runalega hlutverkalista. Hann var hins
vegar forprófaður á 16 einstaklingum, 8
konum og 8 körlum með ólíkan félags-
legan bakgrunn og á aldursbilinu 19 til
73 ára.
Margar upplýsingar koma fram í
könnun þessari. Sumar voru samhljóða
fyrri könnunum og styðja því við niður-
stöður þeirra, aðrar ekki og þarf því að
skoða betur, auk þess komu fram upplýs-
ingar sem ekki virðast hafa verið rann-
sakaðar áður. Ur þessari rannsókn kom
fram það sama og áður var vitað um
starfshlutverkið að stór hluti íslendinga
gegndi því í miklu mæli og að það sé
þeim mikils virði. Starfshlutverk virðist
vera í samkeppni við fjölskylduhlutverk
um tíðni í hlutverki en virðist ekki vera
farið að skipa lægri sess eins og vísbend-
ingar eru um í öðrum löndum.
Varðandi sjálfboðastarfið þá er stærra
hlutfall sem gerir eitthvað í þessu hlut-
falli á ársgrundvelli en komið hefur fram
í fyrri könnunum og virkni í hlutverkinu
virðist hafa aukist miðað við fyrri
rannsóknir. Hvað varðar gildi þessa hlut-
verks þá fjalla fyrri heimildir ekkert um
gildi þess að gera eitthvað í hlutverkinu á
IÐJUÞJÁLFINN 1/2001 ±J