Iðjuþjálfinn - 01.06.2001, Síða 26

könnuð voru viðhorf til allra fimm flokka
sjálfræðis en hinn spurningalistinn fjall-
aði um viðhorf til forræðis í tengslum við
umönnun aldraðra foreldra. Allir sex
undirflokkar forræðis voru kannaðir. Að
auki voru lagðar fyrir svarendur um 30
spurningar tengdar lýðfræðilegum upp-
lýsingum.
Leitað var álits sérfræðinga á mismun-
andi sviðum til að ganga úr skugga um
að hugtökin sjálfræði og forræði væru
sambærileg á íslandi og í Bandaríkjun-
um. Listarnir voru síðan þýddir úr ensku
á íslensku og aftur yfir á ensku. Saman-
burður var gerður á ensku þýðingunni
við upprunalegu listana og íslensku
þýðingunni breytt ef munur á túlkun
hugtaka kom í ljós. Þýðingin var síðan
löguð að íslenskum aðstæðum eins og
kostur var. Gerð var forkönnun á list-
unum með því að leggja þá fyrir 6 ein-
staklinga og þurfti þá að breyta
orðalagi á Likert kvarðanum og laga
hann að því orðfari sem íslendingar eiga
að venjast.
Hvor listinn um sig inniheldur 30 full-
yrðingar varðandi samskipti og ákvarð-
anatökur aldraðs foreldris og uppkomins
barns í aðstæðum er varða heilsufar,
fjármál og daglegt líf. Svörin voru gefin á
Likert kvarða frá 1-5 allt eftir því hversu
ósammála eða sammála svarendur voru
fullyrðingunum. í islensku listunum var
Likert kvarðinn svona: l=mjög ósam-
mála, 2=frekar ósammála, 3=hlutlaus,
4=frekar sammála, 5=mjög sammála. Því
hærri stig sem gefin voru, þeim mun
meiri stuðningur eða virðing var talin
borin fyrir sjálfræði eða forræði. Gert var
ráð fyrir að fólk svaraði eftir bestu sann-
færingu og að niðurstöður endurspegl-
uðu afstöðu þeirra til sjálfræðis og for-
ræðis í tengslum við umönnun aldraðra.
Nafnleyndar var gætt og leyfi fengin
fyrir rannsókninni hjá Tölvunefnd á
Islandi og rannsóknarnefnd Florida
International University. Sett voru upp
veggspjöld í húsum félagsstarfs aldraðra,
þar sem tilgangi og mikilvægi rannsókn-
arinnar var lýst, um leið og fólk var hvatt
til þátttöku. Jafnframt var auglýstur sá
tími sem könnunin færi fram í hverju
húsi fyrir sig. Notuð voru meðaltöl,
staðalfrávik og prósentur til að lýsa
viðhorfum aldraðra til sjálfræðis og for-
ræðis. T-próf voru notuð til marktækni-
prófana m.a. milli viðhorfa hóps aldraðra
sem bjó í heimahúsum og hóps sem bjó í
íbúðum fyrir aldraða. Einnig í saman-
burði hópsins alls við hóp bandarískra
aldraðra. Kí-kvaðratspróf voru notuð til
að reikna út hvort tengsl milli ákveðinna
breyta væru marktæk. Marktækni var
náð þegar p-gildi var jafnt eða minna en
0,05. Tölfræðiforritið SPSS var notað til
útreikninga á niðurstöðum.
Niðurstöður
Lýðeinkenni þátttakenda
Samkvæmt niðurstöðum var meirihluti
þátttakenda konur (64,9%), á aldrinum
65-74 ára (58,1%), ekkjur (47,4%) á eftir-
launum (59,6%), með grunnskólamennt-
Vera má að öldruðum íslendingum finnist
íhlutun fjölskyldunnar og þá einkum upp-
kominna bama sinna í ákvarðanatöku ekki
vera ógnun við sjálfræði sitt, heldur hneigist
til og jafnvel búist við íhlutun sem eðlilegum
stuðningi og gagnkvæmum greiða.
un eða minna (85,9%). Þær bjuggu í mikl-
um meirihluta í íbúðum fyrir aldraða eða
þjónustuíbúðum (63,2%), sem voru í
innan við 30 mínútna akstursfæri frá bú-
stað uppkomna barnsins sem þær vísuðu
til (56,1%) (sjá töflur 1 og 2). Við öðrum
spurningum er snerti persónulega hagi,
kvaðst meirihluti svarenda vera við
ágæta (43,8%) eða góða ( 35,1%) líkam-
lega heilsu, og aðspurð kváðust flest
(82,5%) vera við annaðhvort ágæta eða
góða andlega heilsu. Við spurningu um
vitræna hæfni kváðust 42,1% vera ágæt-
lega stödd og 42,9% vel stödd. Þegar
spurt var um fjárhag og afkomu kvaðst
meirihlutinn hafa það gott, 19 (33,3%)
sögðust alltaf geta veitt sér „smámunað"
eða „gleðigjafir", 17 (29,8%) gátu oft veitt
sér „smámunað", tíu (17,5%) stundum,
fimm kváðust aldrei geta gert það og sex
svöruðu ekki. 69% aðspurðra kváðust
sjálfbjarga með heimilishald en af þeim
33,3% sem töldu sig þurfa aðstoð, alls
19 manns, fólst aðstoðin helst í því að
sinna erfiðari húsverkum (16), komast
á milli staða (1), aðstoð við fatakaup
og aðdrætti (2), að elda heitar máltíðir
(6), aðstoð við fésýslu (3) og lyfjatiltekt
(4). Einungis einn kvaðst þurfa aðstoð
við eigin umsjá og 11 (22%) kváðust nota
hjálpartæki.
Við spurningu um hvort þau nytu að-
stoðar annarra en uppkomins barns,
sögðust 13 (22,8%) ekki þiggja aðra að-
Kyn
konur 37 64,9%
karlar 18 31,6%
óþekkt 2 3,5%
Aldur
65-74 33 58,1%
75-84 23 40,1%
85- 1 1,8%
Hjúskaparstaba
Ekkjur/ekktar 27 47,4%
Giftir/kvæntar 24 42,1%
Einhleypir 6 10,5%
Menntun
Grunnsk. eða minna 49 85,9%
Stúdentspr. eða meira 6 10,7%
Atvinnustaða
Á eftirlaunum 34 59,6%
í hálfri/fuilri vinnu 14 24,6%
Annað 9 15,8%
Búseta
íbúöir aidraðra 36 63,2%
1 heimahúsi 21 36,8%
Búsetufjarlægö frá uppkomnu barni
í göngufæri 18 31,6%
Undir 30 mín. akstur 32 56,1%
Meira en 30 mín. akstur 5
Óþekkt 2
1. tafla: Lýðeinkenni þátttakenda
26 iðjuþjálfinn 1/2001