Iðjuþjálfinn - 01.06.2001, Síða 27

stoð, 17 (29,8%) nutu aðstoðar maka, 22
(38,6%) kváðust fá aðstoð annars upp-
komins barns, fimm fengu aðstoð ætt-
ingja og tveir nutu aðstoðar vina. Að
auki sögðust tveir fá aðstoð heima-
hjúkrunar og sex aðstoð heimaþjónustu.
Við spurningu um það hvort núverandi
búsetuskilyrði væri sá kostur sem þau
kysu helst svöruðu 54 (94,7%) að svo
væri og er þau voru spurð að því hvort
þau myndi kjósa að búa á heimili sínu til
dánardægurs, að því gefnu að þau
myndu fá alla nauðsynlega aðstoð frá
formlegri heilbrigðis- og
félagsþjónustu, svöruðu 42 (73,7%)
jákvætt, sjö (12,3%) sögðu nei en átta
(14%) svöruðu ekki spurningunni.
Uppkomnu börnin voru að mestu
konur (69,4%), í hjúskap (84,3%), á
aldrinum 40-49 ára (50%), með
háskólagráðu eða aðra framhaldsmennt-
un (69,8%) og í fullu starfi (70,8%). Þær
hafa því mörgum skyldum að gegna er
tengjast fjölskyldu og starfi, auk þess að
vera stuðningsaðilar foreldra sinna.
Hver eru viðhorf aldraðra íslendinga til
sjálfræðis og forræðis í tengslum við
umönnun aldraðra?
Til að svara spurningunni voru reikn-
uð út meðaltöl, staðalfrávik og spönn út
frá svörum þátttakenda á Likert-kvarð-
anum. Meðaltöl voru reiknuð út á tvo
vegu. Annars vegar voru stigin lögð sam-
an og reiknað út meðaltal af heildar-
stigafjöldanum (M) fyrir sjálfræði og
forræði í heild og meðaltölum einstakra
undirflokka sjálfræðis og forræðis. Sömu
aðferð var beitt við útreikninga í mis-
munandi færnitengdum aðstæðum
(heilsufar, fjármál, daglegt líf og andleg
hæfni). Hins vegar var reiknað út meðal-
tal (m) sem samsvarar Likert-kvarðanum
1-5 og lýsir því hversu sammála eða
ósammála svarendur voru sjálfræði eða
forræði í heild. Einnig í mismunandi
færnitengdum aðstæðum (sjá töflur 3
og 4).
Virðing fyrir sjálfræði: Svarendur í
þessu úrtaki bera mikla virðingu fyrir
sjálfræði í tengslum við allar aðstæður í
umönnun aldraðra, eins og sjá má í töflu
3. Því má álykta að þau muni búast við
stuðningi við sig lendi þau í svipuðum
aðstæðum. Það verður að teljast áhuga-
vert, að þrátt fyrir almennt mikinn stuðn-
ing við flesta undirflokka sjálfræðis, þá
sýndu hinir öldruðu fremur vægan
stuðning við óskipt sjálfræði (m=3,62),
þ.e. þar sem viðkomandi ræður fullkom-
lega sjálfur án samráðs (m=3,18) eða að
undangengnu samráði við uppkomið
barn sitt (m=4,22). Þau aðhyllast fremur
skipt sjálfræði (m=4,21) þar sem ákvarð-
anataka er sameiginleg með uppkomna
barninu (m=3,85) eða jafnvel framseld til
barnsins sem aldraða foreldrið treystir til
að gera eins og hinn aldraði vildi helst og
myndi gera sjálfur eða þá að foreldrið
treystir barni sínu til að ákveða hvað
í þessari rannsókn sýndu konur sjálfræðinu
meiri stuðning en karlarnir, sem aftur á móti
hölluðust ögn að forræði í samanburði við
konumar. Fólk í hjúskap eða sambúð studdi
sjálfræði fremur en þeir sem bjuggu einir.
foreldrinu kæmi best (m=4,39). Svarend-
ur sýndu einnig mjög mikinn stuðning
við ákvarðanatöku uppkomins barns í
þeim tilvikum þar sem hinn aldraði var
ófær um að ákveða sjálfur (staðgengils-
sjálfræði), með því skilyrði þó að ákvörð-
unin væri grundvölluð á því sem hinn
aldraði hefði valið sjálfur (m=4,32).
Stuðningur við sjálfræði í öllum færni-
tengdum aðstæðum (heilsufar, fjármál,
eigin umsjá) var einnig talsverður, að
meðaltali um m=4,0 og á það jafnt við
um aðstæður er varða andlega eða líkam-
lega færniröskun hins aldraða.
Viðhorf til forræðis: Hvað varðar for-
ræði í tengslum við umönnun aldraðra,
þá voru svarendur öllu hlutlausari en
sýndu væga tilhneigingu til stuðnings
við forræði í heild (m=3,41) eins og sjá
má í töflu 4. Mestur stuðningur var við
fjarvistarforræði sem bendir til að þau
myndu helst viðurkenna íhlutun annarra
við ákvarðanatöku þar sem hinum
aldraða stæði sjálfum á sama um
viðkomandi ákvarðanatöku (m=3,80).
Einnig voru þau örlítið höll undir for-
varnarforræði (m=3,76) sem gæti bent til
þess að þau væru ekki með öllu ósátt við
að gripið yrði inn í ákvarðanatöku til að
koma í veg fyrir slys eða skaða. I ritgerð-
um hefur þessari tegund forræðis verið
lýst sem siðfræðilega viðurkenndri íhlut-
un í ákvarðanatöku (Abramson, 1985;
Ámason, 1993; Cicirelli, 1989; Frí-
mannson, 1993). Cicirelli(1989) bendir
einnig á að skipt sjálfræði eigi mun
meiri skyldleika við forræði en það á
við óskipt sjálfræði. Þessi hópur
aldraðra virðist falla að þeirri kenningu
og finnast réttlætanlegt að fallast á
íhlutun annarra einkum þar sem koma
þarf í veg fyrir slyS eða skaða í aðstæðum
er tengjast umönnun
Er munur á viðhorfum fólks sem býr í
þjónustuhúsnæði/húsnæði fyrir aldraða
og þeirra sem enn búa á lieimilum
sínum úti í samfélaginu?
Til að svara síðari spurningunni var
svarendum skipt í hópa eftir búsetu: þá
sem bjuggu í þjónustuíbúðum/íbúðum
aldraðra (n=36) og þá sem bjuggu á
heimilum sínum úti í samfélaginu (n=21).
T-próf voru notuð til að greina hvort
marktækur munur væri á viðhorfum
þessara hópa og Kí-kvaðratspróf til að sjá
hvort marktækur munur væri á milli
ákveðinna breyta. Prófin voru marktæk
við p=0,05 eða minna.
Kyn
konur 34 69,4%
karlar 15 30,6%
Aldur
27-39 14 28,0%
40-49 25 50,0%
50-63 11 22,0%
Hjúskaparststaöa
Gift 43 84,3%
Ein/-ir 8 15,7%
Menntun
Grunnsk. eöa minna 16 30,2%
Stúdentspr. og meira 37 69,8%
Atvinnustaða
/ hlutastarfi 6 12,5%
í fullri vinnu 34 70,8%
Annað 8 6,3%
2. tafla: Lýðeinkenni uppkominna barna þátttakenda
IÐJUÞJÁLFINN 1/2001 27