Bændablaðið - 24.09.2015, Qupperneq 28

28 Bændablaðið | Fimmtudagur 24. september 2015
Samband garðyrkjubænda á 60 ára afmæli á árinu:
Þurfum að fara í
öflugt kynningarátak
− segir formaðurinn Gunnar Þorgeirsson um vandann varðandi litla nýliðun
Samband garðyrkjubænda fagnar
60 ára afmæli á þessu ári. Í vor tók
nýr formaður við stjórnartaumun-
um, þegar Gunnar Þorgeirsson í
Ártanga leysti Svein Sæland af
hólmi.
„Ég ætlaði nú alltaf að fara út
í kúabúskap. Ég kynntist konunni
1979 og fór að vinna hér á bænum
hjá tengdaforeldrum mínum árið
1981, en þau voru með kýr og kindur.
Fljótlega breyttu þau svo búskapnum
og fóru yfir í svínarækt og þar hefur
verið rekið svínabú síðan. Hvernig
það kemur til að við stofnum þessa
garðyrkjustöð á sér nokkuð sérstaka
forsögu. Bjarni, sem var kenndur við
Blómaval, er kvæntur systur pabba
og hann bað mig eiginlega að fara að
framleiða pottablóm fyrir sig. Hann
sagði mér að fara bara til Danmerkur
og prófa að vinna við þetta. Ég hlýddi
því bara og við fórum út 1985. Svo
leiðir eitt af öðru; ég fór í garð-
yrkjuskóla úti og þegar náminu var
lokið ári síðar fluttum við heim og
byggðum garðyrkjustöð og fórum að
framleiða pottaplöntur fyrir Bjarna.
Sú framleiðsla var svo meginþunginn
í okkar starfsemi þangað til fyrir
nokkrum árum að við færðum okkur
að mestu leyti yfir í kryddjurtirnar.
Við erum þó enn með dálítið af lauk-
um, jólastjörnu og garðplöntum.“
Voru nærri hætt framleiðslu

„Eftir fjármálahrunið 2008 drógum
við mjög úr framleiðslu á pottablóm-
um og vissum ekki alveg hvað við
ættum að gera. Það minnkaði mjög
sala á öllum tegundum hjá okkur og
um tíma leit þetta bara mjög illa út
hjá okkur. Við vorum nærri komin
á þá skoðun að við ættum bara að
selja þetta og fara að gera eitthvað
allt annað.
Árið 2012 vorum við komin á
þá skoðun að breyta um ræktun og
skoðuðum ýmsa möguleika í því
sambandi; til dæmis jarðarber og
tómata. Við fórum svo í skoðunarferð
til Noregs að sjá hvað þeir væru að
gera í ræktun á kryddjurtum í pottum.
Vorum búin að heyra að Norðmenn
væru mjög framarlega í því. Það er
skemmst frá því að segja að eftir
þá ferð varð ekki aftur snúið með
þá hugmynd. Við duttum líka inn á
ákveðinn tíðaranda hér á Íslandi þar
sem mikil vakning var í því sem kalla
má „græna neyslu“. Við höfum líka
verið í samstarfi við veitingastaðina –
og erum farin að sinna beint þörfum
þeirra og það er mjög skemmtilegt
samstarf. Það má nefna í því sam-
bandi að við erum með þá nýbreytni
núna að vera farin að rækta svokall-
aðar spírur ýmissa tegunda sem eru
eftirsóttar hjá matreiðslumönnum.
Svo erum við jafnvel að spá í að
fara að senda frá okkur framleiðsl-
una tvisvar í viku svo ferskleikinn
sé alltaf eins og best verður á kosið,
en hingað til höfum við gert það
vikulega.“
Stöðugleiki í ylræktinni
„Það má segja að garðyrkja undir
gleri sé alltaf tiltölulega stöðug og
hefur líklega heldur verið upp á við
en hitt,“ segir Gunnar um stöðu og
horfur í greininni, en um hálft ár er
liðið síðan hann tók við formennsku.
„Þar eru ýmsir áhugaverðir vaxt-
arsprotar og ég get nefnt að núna eru
tilraunir í gangi í Garðyrkjuskólanum
þar sem jarðarber eru ræktuð allan
ársins hring undir ljósum. Útiræktin
er alltaf dálítið veðurfarslegt happ-
drætti. Eins og menn upplifðu í
sumarbyrjun, að það bara kom engin
júnímánuður. Ég heyrði fyrir stuttu
í kartöflubónda sem býr hér ekki
langt frá mér og honum leist ekkert
á blikuna þegar ágúst var hálfnaður.
Svo kíkti hann aftur undir núna þegar
komið var undir mánaðamót og þá
hafði ræst talsvert úr þessu bara í
þessum hlýindum og vatnsveðri
sem kom seinni hlutann í ágúst. Á
Norður- og Austurlandi er þetta hins
vegar bara mjög erfið staða. Síðustu
tvö ár voru hins vegar frekar erfið hér
á Suðurlandi enda rigndi þá alveg
látlaust nánast.“
Lítil endurnýjun er vandamál
„Það er því miður ekki mikil endur-
nýjun í þessari grein – og ég held
raunar að við stöndum í svipuðum
sporum og aðrar greinar landbún-
aðarins að því leyti. Við höfum
gríðarlegar áhyggjur af þeirri stöðu.
Við sjáum fólk eldast í greininni
en lítill áhugi er á því að taka við.
Það er ætlunin að koma inn á þessi
vandamál í samningaviðræðunum
sem eru á næsta leiti, varðandi gerð
nýrra búvörusamninga. Eitt af því
sem hamlar eðlilegri nýliðun er að
fjárfestingin er mjög mikil ef fólk
hefur áhuga á því að byrja frá grunni.
Það er líka kominn tími á það mjög
víða í garðyrkjunni að það verði farið
í endurnýjun á húsakosti og öðrum
búnaði – og það skiptir líka máli
varðandi þessa nýliðun. Það hefur
lítið verið byggt af nýju húsnæði á
undanförnum árum. Kannski lítið
verið gert í þessum málum frá síðasta
garðyrkjusamningi, í kringum 2001
og 2002. Þá fékk greinin stuðning
til að úrelda húsnæði og til að auka
lýsingu og fleira, en á móti var toll-
verndin tekin af nokkrum tegundum
grænmetis. Við erum kannski ekki
að óska eftir svipaðri leið að þessu
sinni, en það þarf að huga alvarlega
að því hvernig hleypa megi lífi í
nýliðunina í garðyrkjunni. Svo er
fjármagnið bara mjög dýrt. Mér
sýnist reyndar staðan vera svipuð á
öðrum Norðurlöndum hvað nýliðun
varðar. Held að það sé verkefni okkar
að fara í öflugt kynningarstarf – og
að við þurfum að fara alveg niður í
grunnskólaaldur með slíkt ímyndar-
og kynningarátak.“
Mikilvæg samningagerð fram
undan
„Á endanum skiptir öllu hvernig
tekst til í þessum búvörusamning-
um sem fram undan eru við ríkið,
hvernig horfurnar verða á því að auka
fjárfestingu í greininni. Skiptir þar
miklu máli niðurgreiðslan á flutn-
ingskostnaði í raforkunni – sem hefur
verið mikill skilningur á sem betur
fer og skiptir kannski mestu máli.
Síðan hefur verið veittur stuðning-
ur í formi krónutölu á seldu magni
af tómötum, papriku og gúrkum –
vegna þess að tollverndinni var aflétt
af þessum tegundum. Við viljum að
þessu verði þá í það minnsta haldið
áfram.
Varðandi kostnað við orkuflutn-
ing þá er það ekkert alveg einfalt mál,
en við finnum þó fyrir betri hljóm-
grunni upp á síðkastið fyrir því að við
getum tryggt framlagið í samningi
við greinina. Við skiljum að það sé
dálítið flókið að taka gjaldskrána og
breyta henni, sérstaklega fyrir garð-
yrkjuna, því þar koma inn í myndina
jafnræðissjónarmið og fleiri greinar
eru auðvitað líka að nota mikið raf-
magn. Þetta er gríðarlegt hagsmuna-
mál garðyrkjunnar og við treystum
því að það verði áfram tekið tillit til
okkar sjónarmiða í þessu máli og
það fest inn í búvörusamninginn. Ef
það gerist ekki erum við háðir því
að þetta skili sér í fjárlögum hvers
árs. Ráðherra hefur talað fyrir því að
samningurinn verði jafnvel til tíu ára
og við erum á sömu línu með það,
því það skiptir máli að vita hvernig
framtíðarlandslagið muni líta út að
þessu leyti.“
Einn rammasamningur fyrir
landbúnaðinn
Gunnar segir að fram undan sé þessi
búvörusamningagerð við ríkið. Það
sé áhugi af beggja hálfu fyrir því að
gera einn rammasamning yfir land-
búnaðinn í heild sinni og þar sé tekið
inn menntunarmál, aukin arðsemi í
landbúnaði, nýliðun, umhverfismál,
fæðuöryggi og fleira. Síðan verða
gerðir undirsamningar fyrir hverja
búgrein fyrir sig.
„Hjá okkur þarf að uppfæra eitt
og annað, ég get nefnt kartöflutoll-
inn sem dæmi. Hann hefur verið
óbreyttur í krónum talið frá því að
GATT-samningurinn var gerður árið
1994. Tollverndin í kartöflunum
hefur því veikst mikið með árunum.
Garðyrkjusamningurinn rennur út
nú í lok árs og við höfum óskað eftir
því á grundvelli þessara viðræðna að
framlengja hann óbreyttan um eitt ár,
á meðan það er verið að ganga frá
öðrum undirsamningum. Ég sé fyrir
mér að það verði þá hægt að ganga
frá þessu endanlega um þarnæstu
áramót.
Í þessum heildarsamningi sem er
í spilunum held ég að það verði horft
dálítið til garðyrkjusamningsins, því
það hefur verið mikill friður um þann
samning. Hjá okkur háttar styrkja-
fyrirkomulaginu þannig til, að það
er borgað visst á 100 kíló af seldum
tómötum – og ef það seljast 200 kíló
þá fækkar krónunum á hvert kíló um
helming.
Það hefur verið talað um að
breyta styrkjakerfinu þannig að
það verði farið að styrkja á land í
stað framleiðslu – í svipuðum dúr
og Evrópusambandið er með. Það
kallar hins vegar á alveg gríðarlega
vinnu við það að skrá land og hafa
eftirlit með því.
Ég held að það sé mikilvægt fyrir
okkur í garðyrkjunni – ef það á að
fara að styrkja út á land – að útirækt-
inni sé komið undir það kerfi. En
það á allt eftir að koma í ljós hvernig
þetta verður.
Stöðugleiki er í ylræktinni á Íslandi, en útiræktunin er dálítið happdrætti.
Gunnar heldur hér á spírum sem hann selur svo til veitingahúsa. Hann segir
áhugaverða vaxtarsprota vera til staðar í garðyrkjunni, en nýliðunina vanti.