Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.04.2012, Blaðsíða 10

Tímarit hjúkrunarfræðinga – 2. tbl. 88. árg. 20126
Elfa Dröfn Ingólfsdóttir, elfad@reykjalundur.is
MÆÐI HJÁ SJÚKLINGUM MEÐ
LANGVINNA LUNGNATEPPU
Mæði er flókið fyrirbæri og skýrist ekki eingöngu af líffræðilegum þáttum. Hér er
farið yfir hvað það er sem orsakar mæði og veitt ráð um hjúkrunarmeðferð.
Langvinn lungnateppa er algengur
sjúkdómur um allan heim og ört
vaxandi heilbrigðisvandamál. Um 8,3%
Íslendinga hafa fengið þessa greiningu
en ýmislegt bendir til þess að margir
séu með sjúkdóminn án þess að vita af
því og jafnvel að allt að 18% séu með
sjúkdóminn á byrjunarstigi eða lengra
genginn (Bryndís Benediktsdóttir o.fl.,
2007). Langvinn lungnateppa hefur víðtæk
áhrif á daglegt líf en mæði er þó helsta
einkenni sjúkdómsins og það einkenni
sem einna helst dregur úr lífsánægju
sjúklinganna (Rabe o.fl., 2007; Troosters
o.fl., 2006). Hjúkrunarfræðingar eru í
góðri aðstöðu til að meðhöndla sjúklinga
og fræða um úrræði til að draga úr
mæði og áhrifum sjúkdómsins á daglegt
líf. Þannig getum við hjúkrunarfræðingar
vonandi bætt meðferð og lífsánægju
sjúklinga með langvinna lungnateppu.
Hér verður lítillega fjallað um sjúkdóminn,
reynt að varpa ljósi á þau áhrif sem hann
hefur á einstaklinginn og leiðir til að draga
úr mæði.
Langvinn lungnateppa
Langvinn lungnateppa er samheiti
tveggja teppu sjúkdóma í lungum, lungna-
þembu og langvinnrar berkjubólgu, og er
algengasti sjúkdómur sem leggst á lungun.
Hann er alvarlegt heilsufarsvandamál
sem veldur ótímabærum dauða. Orsök
sjúkdómsins er fyrst og fremst talin vera
reykingar en iðnaðarryk og loftmengun
veldur einnig skemmdum á lungnavef
(Landlæknisembættið, 2007; Rabe o.fl.,
2007). Einkenni langvinnrar lungnateppu
eru einkum hósti, slímuppgangur og
Elfa Dröfn Ingólfsdóttir lauk námi í
hjúkrunarfræði 1986 og meistaragráðu
í líf- og læknavísindum 2010. Hún hefur
starfað við endurhæfingu lungnasjúklinga
á Reykjalundi frá árinu 1991.
óeðli lega mikil mæði við áreynslu sem fer
versnandi með aldrinum (Global initiative
for chronic obstructive lung disease,
2011; Rabe o.fl., 2007). Sjúkdómurinn
hefur verið skilgreindur á eftirfarandi hátt:
Langvinn lungnateppa er algengur
sjúkdómur í lungum sem mögulegt er
að koma í veg fyrir og meðhöndla.
Sjúkdómurinn einkennist af þrálátri
teppu í lungum sem ágerist yfirleitt
smám saman. Teppunni tengjast
óeðlileg bólguviðbrögð í loftvegum
og lungum við ertandi ögnum eða
lofttegundum. Versnun á teppu og
almenn veikindi geta aukið alvarleika
sjúkdómsins hjá einstaka sjúklingum
(Global initiative for chronic obstructive
lung disease, 2011).
Í orðinu teppa felst að tregða er við
útöndun en ekki innöndun eins og
margir halda. Til að meta hvort teppa
er til staðar er gerð öndunarmæling
(spírómetría). Fyrstu merki sjúkdómsins
teljast vera til staðar þegar hlutfall
fráblásturs á einni sekúndu (FEV1) miðað
við heildarútöndun (FVC) er undir 70%
eftir gjöf berkjuvíkkandi lyfja (Vermeeren
o.fl., 2006). Til að útiloka sjúkdóminn eða
staðfesta hann þarf að gera öndunar-
mælingu hjá þeim sem:
• eru eldri en 40 ára,
• hafa stundað reykingar,
• hafa búið við óbeinar reykingar,
• hafa einhver af einkennum sjúkdómsins
(sjá ofar).
Mynd 1 sýnir öndunarmælingu hjá
sjúklingi með langvinna lungnateppu en
hún er fengin frá Loftfélaginu sem er
sam starfsverkefni vinnuhóps á vegum
Landlæknisembættisins, Tóbaks varna-
nefndar og GlaxoSmithKline. Auk þess
koma að félaginu heilsugæslulæknar,
félag lungnalækna og fagdeild lungna-
hjúkrunarfræðinga.
Þegar sjúkdómsgreining liggur fyrir
er hægt að veita sem fyrst viðeigandi
meðferð og hindra þannig frekari
skemmdir á lungnavef. Sjúkdómsgreining
Mynd 1. Punktalína sýnir áætlaðan (eðlilegan)
fráblástur en heil lína sýnir teppu í útöndun
(Loftfélagið, með leyfi Höddu Bjarkar Gísladóttur).
Innöndun Væg teppa
Útöndun
Rúmmál (L)
Eðlileg mæling
Flæði (L/sek)