Fréttablaðið - 17.09.2016, Blaðsíða 74

Eitt vinsælasta myndefni ferðalanga í Ástralíu eru skilti. Nánar tiltekið skilti sem ætlað er að vara veg-farendur við úlföldum. Skemmtilegast þykir
þegar skiltið er innan um önnur slík
sem vekja athygli á dýrum sem þykja
einkennandi fyrir ástralska náttúru,
svo sem kengúrum eða vömbum.
Dálæti ferðafólks á skiltum þessum
er slíkt að yfirvöld kveinka sér yfir að
þeim sé stolið í stórum stíl á ári hverju
með tilheyrandi kostnaði við endur-
nýjun.
Ástæða þessa er sú staðreynd að í
hugum flestra eru úlfaldar bundnir
við sandeyðimerkur Norður-Afríku
eða Arabíuskagann. Í raun eru skepn-
ur þessar þó útbreiddar. Úlfalda má
finna víða á meginlandi Asíu, þar á
meðal í Síberíu. Afrísku úlfaldarnir
teygja sig vel suður fyrir Sahara og
ekki má gleyma lamadýrinu í Suður-
Ameríku, sem er náskyldur ættingi
kamelsins og drómedarans.
Fyrsti úlfaldinn var fluttur til Ástr-
alíu árið 1840. Ætlunin var að kanna
hvort dýrið hentaði til flutninga og
langra ferðalaga um áströlsku eyði-
mörkina, en úlfaldar eru kunnir
fyrir úthald sitt og að geta þraukað
lengi vatnslausir á göngu. Tilraunin
gaf góða raun og á næstu áratugum
komu Ástralar sér upp dágóðum úlf-
aldahjörðum.
Lagning þjóðvega og tilkoma vél-
knúinna ökutækja gerðu úlfaldana
óþarfa sem burðardýr á þriðja og
fjórða áratug síðustu aldar. Úlfalda-
eigendur losuðu sig þá við dýr sín.
Sumir slátruðu þeim, en aðrir slepptu
dýrunum einfaldlega lausum. Þau dýr
mynduðu grunninn að ástralska villi-
úlfaldastofninum.
Stofninn óx óhindrað og um síð-
ustu aldamót lýstu vísindamenn því
yfir að tala mætti um úlfaldaplágu og
ef ekki yrði gripið í taumana myndi
fjöldi dýranna tvöfaldast á hverjum
áratug. Í kjölfarið var ráðist í stór-
fellda grisjun og stofnstærðinni komið
niður í 300 þúsund dýr. Fjöldi úlfalda
er veiddur í Ástralíu á hverju ári og er
kjötið selt til Miðausturlanda, einkum
Sádi-Arabíu, sem vekur einatt kátínu
gárunga.
En ekki mátti miklu muna að
úlfaldar næðu einnig að nema land í
Norður-Ameríku með aðstoð manns-
ins. Óheppni, tilviljanir og pólitík
réðu líklega einna mestu um að slíkar
tilraunir fóru út um þúfur. Sú saga er
öll hin fróðlegasta.
Skip eyðimerkurinnarSaga
til næsta
bæjar
Stefán Pálsson skrifar
um dýr á óvæntum
slóðum.
Skraufþurrar eyðimerkur
Þeirri hugmynd að úlfaldar gætu
reynst nytsamlegar skepnur í Banda-
ríkjunum var fyrst hreyft um svipað
leyti og dýrin voru fyrst flutt til Ástral-
íu. Styrjöld Bandaríkjanna og Mexíkó
1846-8 lauk með algjörum sigri þeirra
fyrrnefndu og miklum landvinn-
ingum. Hið nýja landsvæði þurfti að
verja og tryggja samgöngur við erfiðar
aðstæður sem kallaði á nýjar lausnir.
Gullæði sem braust út í Kaliforníu um
svipað leyti snarjók líka þörfina fyrir
reglubundnar ferðir milli austur- og
vesturstrandarinnar.
Kúrekamyndir Hollywood hafa
dregið upp þá mynd að helsta ógnin
við vagnalestaferðir nítjándu aldar
hafi verið árásir óvinveittra indíána
eða mexíkóskra stigamanna. Stærstu
vandamálin voru þó tæknilegs eðlis
og snerust meðal annars um að
tryggja dráttardýrum – hestum og
múlösnum – vatn og fæðu á löngum
ferðum, þar á meðal um eyðimerkur.
Reisa þurfti net herstöðva til að halda
niðri frumbyggjum og nágrönnunum
sunnan landamæranna og þær köll-
uðu á afskaplega kostnaðarsama og
mannaflsfreka flutninga, en vegna
fámennisins og skorts á vinnuafli voru
laun miklu hærri í landnemabyggðum
og á vesturströnd Bandaríkjanna en á
austurströndinni.
Erfiðleikar og kostnaður við sam-
göngur og vöruflutninga voru að
sliga bandaríska herinn og því ekki
að undra þótt yfirmenn þar á bæ væru
opnir fyrir óvenjulegum lausnum.
Áhugamenn um úlfaldahugmyndina
bentu á að þeir væru öflug burðardýr
og gætu gagnast á leiðum þar sem
erfitt væri að finna vatn. Uppástung-
an var kynnt fyrir fjölda yfirmanna
í hernum og ýmsum stjórnmála-
mönnum. Ýmsir létu sannfærast, þar
á meðal ungur þingmaður frá Mississ-
ippi, Jefferson Davis. Árið 1853 var
Davis skipaður hermálaráðherra og
tryggði hann fjármagn í tilraunaverk-
efni.
Sagan af úlfaldaævintýri Banda-
ríkjahers hefur margoft verið rifjuð
upp í bókum og á hvíta tjaldinu og
hefur með endursögnum tekið á sig
æsilegan og ýktan blæ. Þannig er því
oft haldið fram að innan hersins hafi
verið starfrækt sérstök úlfaldaherdeild
sem sinnt hafi fjölda verkefna um ára-
bil. Veruleikinn er nokkuð hófstilltari.
Úlfaldar í Texas
Fulltrúar hersins héldu til Miðjarðar-
hafsins og viðuðu að sér úlföldum
frá ýmsum stöðum í Norður-Afríku,
Möltu, Grikklandi og Tyrklandi. Dýrin
voru 33 talsins og af báðum kynjum.
Í leiðinni voru nokkrir úlfaldahirðar
ráðnir til starfa, flestir voru þeir úr
gríska þjóðarbrotinu í Tyrklandi.
Þegar á hólminn var komið reynd-
ust fæstir þessara manna hafa neina
reynslu af úlföldum, heldur sigldu
þeir undir fölsku flaggi til að fá tæki-
færi til að komast til fyrirheitna
landsins, Bandaríkjanna. Flestir hurfu
sporlaust fljótlega eftir að komið var
til Ameríku, en fáeinir lærðu með tím-
anum að meðhöndla dýrin og urðu
jafnvel bærilegir úlfaldahirðar. Þessi
handvömm við val á starfsmönnum
hafði þó vafalítið áhrif á útkomu til-
raunarinnar.
Vorið 1856 kom úlfaldasendingin
að landi í Texas og árið eftir kom álíka
stór dýrahópur til viðbótar. Settur var
upp búgarður til að rækta upp stofn-
inn og gera tilraunir með nýtingu dýr-
anna. Þær lofuðu góðu. Úlfaldarnir
reyndust miklu þolbetri til burðar
en múldýr. Þeir voru líka þægilegri í
meðförum, reyndu síður að strjúka
en önnur burðardýr og sjaldgæft var
að styggð kæmi að hópnum. Að kröfu
hersins voru úlfaldarnir notaðir við
framkvæmdir sem koma áttu Kali-
forníu í vegasamband. Sú ákvörðun
var tekin í óþökk verktakans sem
fljótlega skipti þó um skoðun og tók
ástfóstri við hin nýju burðardýr.
Á öðrum sviðum reyndust úlfaldar
ekki eins vel. Tilraunir til að nota þá
til póstflutninga þóttu misheppn-
aðar. Styrkur dýranna lá í hægfara
flutningum um erfið og vatnslaus
svæði, en þau hentuðu illa til hrað-
ferða með póst. Á sama hátt kom í
ljós að grýtt landslag fór illa með hófa
úlfaldanna, sem vanari voru mjúkum
sandi. Sumar heimildir herma einn-
ig að sambúð úlfaldanna og annarra
burðardýra hafi ekki verið góð. Úlf-
öldunum hafi ekkert verið um það
gefið að deila stíum og húsum með
lágvaxnari skepnum og jafnvel ráðist
á þær.
Stríðið flækist fyrir
Þrátt fyrir framansagða vankanta
komust stjórnendur hersins að þeirri
niðurstöðu að úlfaldar gætu komið
að góðu gagni og sparað mikið fé. Þeir
fóru því þess á leit við þingið að fá að
flytja inn allt að þúsund dýr og byggja
upp tilheyrandi aðstöðu. Hefði þeirri
áætlun verið hrint í framkvæmd má
telja afar líklegt að úlfaldar hefðu fest
sig í sessi í Bandaríkjunum og orðið
hluti af dýraríki heimsálfunnar til
þessa dags.
En þingmenn voru hikandi og
ekki tilbúnir að stökkva strax á svo
framúrstefnulega hugmynd. Málið
fékkst ekki afgreitt í fyrstu atlögu og
senn áttu önnur og brýnni mál eftir
að fanga athygli stjórnmálanna. Árið
1861 braust bandaríska borgarastríð-
ið út, þar sem her alríkisstjórnarinnar
átti í hatrömmum bardögum við
bandalag nokkurra suðurríkja sem
lýst höfðu yfir sjálfstæði, einkum
vegna deilna um þrælahald.
Næstu árin beindist hugur þing-
manna og herstjórnenda að stríðinu
við Suðurríkin og því hvorki tími né
fjármagn til að ráðast í tilraunastarf-
semi í samgöngum um eyðimerkur-
svæðin í suðvestrinu. Þegar stríðinu
lauk hafði áhuginn dofnað. Ef til vill
má skýra það að nokkru leyti með
þeirri staðreynd að Jefferson Davis,
hermálaráðherrann sem fyrstur tók
úlfaldahugmyndina upp á sína arma,
hafði lent hinum megin við víglínuna.
Hann var kjörinn forseti Suðurríkja-
sambandsins og gegndi því embætti
meðan á borgarastríðinu stóð. Það
hefur því tæplega reynst úlfaldamál-
inu til framdráttar að vera sérstaklega
tengt við hans nafn.
Árið 1866, tveimur árum eftir
lok borgarastríðsins, lauk úlfalda-
tilraun hersins endanlega. Nokkrar
skepnur höfðu þá ratað í dýragarða
víðs vegar um Bandaríkin, en síðustu
dýrin voru seld athafnamanni í Texas.
Afdrif þeirra eru óljós og misvísandi
frásagnir um hvenær síðast sást til
úlfaldanna. Árið 1934 dó kameldýrið
Topsy í dýragarði í Los Angeles. Topsy
var eitt vinsælasta dýrið í garðinum
og staðhæfðu stjórnendur hans að
úlfaldinn væri síðasti eftirlifandi
afkomandi úlfaldanna sem fluttir
voru vestur um haf tæpum áttatíu
árum fyrr.
Þótt herinn missti áhugann á úlf-
öldum, gerðu einstaklingar nokkrar
en misheppnaðar tilraunir til að
flytja inn þessi tignarlegu burðardýr
á seinni hluta nítjándu aldar. Þær
mæltust illa fyrir, þar sem hestaeig-
endur óttuðust að úlfaldarnir myndu
fæla hrossin. Leiddi það til þess að í
nokkrum ríkjum voru settar reglur
til höfuðs aðkomuferfætlingunum.
Þannig munu enn í dag vera í gildi lög
í Nevada þar sem viku fangelsi liggur
við því að ríða á úlfalda um þjóðvegi
ríkisins. Ratar sú klausa oft inn á lista
háðfugla yfir skringileg lagaákvæði
víðs vegar að úr heiminum.

Sigldu þeir undir
fölSku flaggi til að
fá tækifæri til að
komaSt til fyrirheitna
landSinS.
1 7 . s e p t e m b e r 2 0 1 6 L A U G A r D A G U r34 h e L G i n ∙ F r É t t A b L A ð i ð
1
7
-0
9
-2
0
1
6
0
4
:3
1
F
B
1
0
4
s
_
P
0
8
7
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
0
4
s
_
P
0
7
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
0
4
s
_
P
0
1
8
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
0
4
s
_
P
0
3
1
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 1
A
9
D
-6
A
D
4
1
A
9
D
-6
9
9
8
1
A
9
D
-6
8
5
C
1
A
9
D
-6
7
2
0
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
2
B

F
B
1
0
4
s
_
1
6
_
9
_
2
0
1
6
C
M
Y
K