Morgunblaðið - 01.04.2016, Qupperneq 18

18
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 1. APRÍL 2016
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Fimm árverða liðin ísumar frá
því að Suður-Súdan
fékk formlega inn-
göngu í Sameinuðu þjóðirnar.
Allan þann tíma hafa íbúar
þessa unga ríkis mátt þola
blóðsúthellingar og stríð. Óöld-
in hefur hins vegar fallið í
skuggann af öðrum átökum og
misindismenn geta því farið
sínu fram án þess að þurfa að
óttast afleiðingarnar eða íhlut-
un annarra ríkja.
Skálmöldin hefur jafnframt
getið af sér urmul flóttamanna,
sem líta svo á að alls staðar sé
betra að vera en í Suður-Súdan.
Oft eru aðstæður þessa fólks
napurlegar. „Maðurinn minn
var dreginn að víglínunni, ég
átti enga peninga til að fram-
fleyta börnunum. Ég varð að
fara,“ sagði Helen Minga, ellefu
barna móðir, í magnþrunginni
frásögn Sunnu Óskar Logadótt-
ur af lífinu í flóttamannabúðum
í Úganda sem birtist í Morg-
unblaðinu í gær. Helen veit
ekki hvort hún mun nokkurn
tímann sjá mann sinn aftur.
Hún er einungis ein af um
tveimur milljónum sem hafa
neyðst til þess að flýja heimili
sín vegna átakanna. Flestir
þeirra reyna að flýja land, en
leiðin til annarra landa er stráð
rotnandi líkum og beinagrind-
um þeirra sem fallið hafa. Fyrir
þá sem komast ekki burt blasir
hungursneyðin við.
Í máli flóttafólksins kom
fram að stjórnarherinn og upp-
reisnarmenn skipt-
ust nánast á að
brenna þorp og níð-
ast á saklausum
borgurum. Það er
vart til sá stríðsglæpur sem
ekki hefur verið framinn í þess-
um átökum og heilu kynslóð-
irnar hafa sogast í ófriðarbálið.
Þetta fólk á sér vonir um betra
líf, en langt er í að þær geti
ræst.
Borgarastríðið sem geisað
hefur í Suður-Súdan hefur nú
kostað tugþúsundir lífa, auk
þess sem innviðir landsins eru
að engu orðnir. Börn eru neydd
til þess að taka þátt í átökum og
langan tíma mun taka að græða
þau sálrænu ör, sem af slíku
hljótast, ef það þá tekst nokk-
urn tímann.
Því miður er ástandið ekki
bundið við Suður-Súdan. Í lönd-
unum rétt sunnan Sahara-
eyðimerkurinnar hefur skapast
mikill óstöðugleiki undanfarið.
Sums staðar hafa erlend ríki
skorist í leikinn og sent frið-
argæslulið með misjöfnum ár-
angri. Annars staðar, líkt og í
Suður-Súdan, hefur ástandið
fengið að fara úr böndum, án
þess að gripið hafi verið til
nokkurra haldbærra aðgerða.
Heimsbyggðin hefur brugð-
ist Suður-Súdan og íbúum þess,
ekki síst með því að hafa leyft
þessu ófremdarástandi að falla í
gleymskunnar dá. Það er löngu
orðið tímabært að ríki heims
taki sig á, og reyni sitt ýtrasta
til þess að koma á friði og end-
urreisa samfélag Suður-Súdan.
Suður-Súdan er
flestum gleymt}Hörmungarástand
Hneykslismálskekur nú
Brasilíu. Sannað
þykir að Petro-
bras, olíufyrirtæki
ríkisins, hafi um
langt skeið stund-
að mútur, auk þess sem fyr-
irtækið hafi beint fjármagni í
kosningasjóði Verkamanna-
flokksins og tveggja síðustu
forseta landsins, þeirra Lulu
da Silva og Dilmu Rousseff.
Staða Rousseffs þykir sér-
staklega veik í ljósi þess að hún
gegndi um skeið forstjórastöð-
unni í Petrobras, einmitt á
þeim tíma þegar spillingin á að
hafa verið sem mest. Það hall-
aði enn frekar undan fæti hjá
henni í vikunni, þegar PMDB,
stærsti stjórnmálaflokkur
Brasilíu, samþykkti að slíta
stjórnarsamstarfi sínu við
Verkamannaflokk Rousseffs.
Var haft á orði að þetta væri
„síðasti naglinn í líkkistuna“,
og stefnir allt í að brasilíska
þingið muni reyna að svipta
Rousseff embætti í apríl eða
maí.
Það segir sitt um
óvinsældir Rous-
seffs og stefnu
hennar, að mark-
aðir í Brasilíu tóku
kipp við þau tíðindi
að dagar hennar í
embætti kynnu að vera taldir.
Það er þó ekki tryggt að betra
taki við. Líklegasti eftirmaður
hennar er talinn vera Michel
Temer, varaforseti landsins og
leiðtogi PMDB, en hann þykir
litlaus og óspennandi kostur,
þó að reynsla hans úr bras-
ilísku stjórnkerfi sé víðtæk. Þá
er ekki loku fyrir það skotið að
spillingarmál Rousseffs muni
einnig fella Temer, komi í ljós
að sameiginlegt framboð hans
og Rousseffs í forsetakosning-
unum árið 2014 hafi þegið ólög-
leg framlög frá Petrobras.
Það er því óhætt að segja að
veruleg óvissa er framundan í
Brasilíu, sem er áhyggjuefni,
enda um að ræða sjöunda
stærsta hagkerfi heims sem
fyrir utan pólitíska erfiðleika
gengur í gegnum erfitt efna-
hagslegt samdráttarskeið.
Brasilía glímir við
pólitíska kreppu
ofan á efnahags-
erfiðleika}
Síðasti naglinn
H
vað fær einhvern til að klæðast
sprengjuvesti, fara inn í mann-
þröng, virkja sprengjuna og
senda þar með sjálfan sig og við-
stadda, sem í flestum tilvikum
eru grunlausir vegfarendur, í dauðann? Öfgatrú
er skýring sem oft hefur verið nefnd, sér í lagi
eftir hryllilegar hryðjuverkaárásir í Brussel og
París fyrir skömmu og í fyrra þar sem ódæðis-
mennirnir hafa átt það sameiginlegt að aðhyllast
öfgafullar stefnur íslamstrúar.
Bent hefur verið á að ekki eigi allir þeir, sem
ganga til liðs við hryðjuverkasamtök íslamista,
trúarlegan bakgrunn. Í hópi þeirra sem stóðu að
baki árásunum í París og Brussel voru t.d. ungir
smákrimmar sem neyttu vímuefna, höfðu kom-
ist í kast við lögin og höfðu lítinn áhuga sýnt á ísl-
amstrú fyrr en þeir gengu til liðs við öfgasamtök.
Það sama má segja um mörg þeirra ungmenna sem hafa
gengið til liðs við samtök sem þessi.
Robert Pape er prófessor við Chicago-háskóla og veitir
þar forstöðu rannsóknarstofnun á sviði hryðjuverka. Hann
segir að trú og trúaröfgar séu nytsamt tæki í höndum
hryðjuverkamanna til að fá áhrifagjarna einstaklinga til
liðs við sig, en það sé ekki þar með sagt að starfsemi
hryðjuverkasamtaka eigi eitthvað skylt við trú eða iðkun
hennar.
Á vefsíðu stofnunarinnar, sem heitir The Chicago Project
on Security and Terrorism, er gagnagrunnur yfir öll þekkt
hryðjuverk frá árinu 1982. Þar má m.a. sjá að í fyrra var gerð
481 hryðjuverkaárás sem leiddi til dauða 4.554
manna og í þeim særðust 8.320 einstaklingar.
„Það sem 95% af öllum sjálfsmorðsárásum
eiga sameiginlegt er ekki trú, heldur eru helstu
hvatirnar að þeim viðbrögð við hernaði eða hern-
aðaríhlutun,“ sagði Pape í viðtali skömmu eftir
árásirnar í París í fyrra. „Oft eru þetta viðbrögð
við hersetu, ýmist á eigin landi eða landsvæði
sem er eftirsótt og hryðjuverkamennirnir vilja
komast yfir.“ Hann segir mikilvægt að greina á
milli skammtíma- og langtímaáætlana hryðju-
verkasamtakanna. Langtímamarkmið þeirra sé
að vestrænar þjóðir hætti öllum íhlutunum og
starfsemi á olíusvæðunum í Asíu, eins og t.d. við
Persaflóa. Með hryðjuverkum á Vesturlöndum
sé verið að þvinga vestrænar þjóðir til hernaðar-
aðgerða með ófyrirséðum afleiðingum.
Þetta er áhugavert. Samkvæmt þessu gilda
sömu lögmál hjá þessum samtökum og í öllum öðrum
hernaði; einfaldlega að ná völdum og ná undir sig land-
svæði. Það eru þá engin háleit markmið á borð við trú eða
að varðveita forn lífsgildi sem liggja þarna á bak við.
Í þessu sambandi kemur upp í hugann fréttin um Bret-
ann unga frá Birmingham sem gekk til liðs við Ríki íslams
í Sýrlandi fyrir nokkru. Hann hafði aldrei lagt rækt við ísl-
amstrú eða sýnt henni nokkurn áhuga en áður en hann fór
pantaði hann bók um íslamstrú fyrir byrjendur og barna-
útgáfu af Kóraninum af netinu. Og fyrir þetta var hann
tilbúinn til að láta lífið og jafnvel taka líf annarra í leiðinni.
annalilja@mbl.is
Anna Lilja
Þórisdóttir
Pistill
Bretinn ungi frá Birmingham
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
FRÉTTASKÝRING
Guðmundur Magnússon
gudmundur@mbl.is
Ekki ríkir leynd til 110 árayfir skjölum stjórnsýsl-unnar um uppgjör og slitviðskiptabankanna eftir
hrun, heldur lúta þau hinni al-
mennu reglu laga um opinber
skjalasöfn um að skjöl sem geyma
viðkvæm fjárhagsmálefni ein-
staklinga eða upplýsingar sem
varða almannahagsmuni skuli vera
lokuð í 80 ár. Hægt er að rjúfa
leynd yfir slíkum skjölum með sam-
þykki þess sem þau varðveitir eða
úrskurðarnefndar um upplýsinga-
mál. Bankaskjölin í Alþingishúsinu,
sem nokkuð hafa verið í opinberri
umræðu, eru eingöngu afrit af
skjölum í fjármála- og efnahags-
ráðuneytinu og gilda þessar reglur
því um þau.
Sérstakri undantekningarreglu
um 110 ára leynd yfir viðkvæmum
skjölum stjórnsýslunnar hefur aldrei
verið beitt frá því að hún var lögfest
fyrir tveimur árum og á hún því ekki
við hér. Samþykkt þingflokks fram-
sóknarmanna á miðvikudaginn um
„afnám 110 ára reglunnar er varðar
aðgang að gögnum sem varða
ákvarðanir stjórnsýslunnar“, eins og
það er orðað á vefsíðu Framsóknar-
flokksins, mundi því ekki hafa nein
áhrif á meðferð bankaskjalanna,
hvorki hjá Alþingi né í stjórnsýsl-
unni.
Vilja aflétta trúnaði
Formaður og varaformaður
fjárlaganefndar Alþingis, Vigdís
Hauksdóttir og Guðlaugur Þór Þórð-
arson, eru að undirbúa bréf til fjár-
mála- og efnahagsráðuneytisins þar
sem þess verður formlega óskað að
trúnaði verði aflétt af fyrrnefndum
bankaskjölum. Guðlaugur Þór stað-
festi þetta í samtali við Morgunblaðið
í gær. Þau Vigdís hafa lengi talað fyr-
ir því að skjölin verði almenningi að-
gengileg.
Guðlaugur Þór sagði að ef í
skjölunum væri vikið að einhverjum
viðkvæmum fjárhagslegum einka-
málefnum einstaklinga, sem leynt
ættu að fara samkvæmt lögum, væri
sjálfsagt að þeir hlutar skjalanna
kæmu ekki fram opinberlega, enda
breyttu þau atriði ekki neinu um þýð-
ingu opinberrar birtingar gagnanna.
Guðlaugur Þór sagði að meiri-
hluti fjárlaganefndar væri sammála
þeim Vigdísi um að létta ætti leynd-
inni af skjölunum.
Sigrún Brynja Einarsdóttir, for-
stöðumaður nefndasviðs Alþingis,
segir að umrædd bankaskjöl hafi
komið til þingsins 12. júní 2015 eftir
að stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd
hafði óskað eftir þeim frá fjármála-
og efnahagsráðuneytinu. Það hafi
verið í tengslum við svokallað Víg-
lundarmál, kennt við Víglund Þor-
steinsson, fyrrverandi fram-
kvæmdastjóra, sem barist hefur
fyrir því að öll skjölin verði gerð
opinber.
Sigrún Brynja sagði að áskilinn
hefði verið trúnaður af hálfu ráðu-
neytisins um skjölin. Það væri því
ráðuneytisins að svara til um mögu-
lega afléttingu trúnaðar á þessum
gögnum.
Þess má geta að Alþingi ákvað
fyrir tveimur árum að skjöl þess
væru ekki skilaskyld til Þjóðskjala-
safns eins og allra annarra opinberra
aðila. Öll skjöl þingsins, hvort sem
um er að ræða frumrit eða afrit, eru
því í varanlegri geymslu hjá þinginu.
Lögfræðileg óvissa mun um það
hvort þetta gildi einnig um skjöl sem
urðu til áður en lögunum var breytt.
Þetta kemur þó bankaskjölunum
umræddu ekki við.
Ekki 110 ára leynd
yfir bankaskjölunum
Morgunblaðið/Eggert
Trúnaður Þingmenn mega ekkert segja opinberlega um efni skjalanna
um uppgjör þrotabúa bankanna eftir hrun. Þeir fá að skoða þau einn í einu.
Skjölum um viðkvæm einkamál-
efni og sem varða almannahag
má lengst loka í 80 ár. En með
breytingum á lögum um opinber
skjalasöfn fyrir tveimur árum var
sett ný regla í 29. gr. sem svo
hljóðar: „Þegar sérstaklega stend-
ur á getur opinbert skjalasafn
ákveðið að synja um aðgang að
skjali sem er yngra en 110 ára,
svo sem þegar það hefur að
geyma upplýsingar um einkamál-
efni einstaklings sem enn er á lífi
eða um almannahagsmuni er að
ræða.“
Aldrei hefur reynt á þessa
grein. Henni er ætlað að vernda
viðkvæm einkalífsmálefni fólks
sem er á lífi og tryggja að til að
mynda teikningar af húsum sem
varða öryggi ríkisins (svo sem
fangelsi) séu ekki opinberaðar.
REGLUR UM SKJALALEYND
110 ár hrein undantekning