Morgunblaðið - 17.06.2016, Qupperneq 22

FRÉTTASKÝRING
Guðmundur Magnússon
gudmundu@mbl.is
Ég er þeirrar skoðunarþað sé æskilegt og mik-ilvægt að viðhalda ís-lenskri nafnahefð þannig
að fólk kenni sig til föður eða móð-
ur. Hins vegar er ekki hægt að við-
halda þeirri hefð með lögum,“ sagði
Eiríkur Rögnvaldsson, prófessor í
íslensku við Háskóla Íslands, þegar
leitað var álits hans á nýju laga-
frumvarpi Ólafar Nordal innanrík-
isráðherra þar sem gert er ráð fyrir
nær algjöru frjálsræði um manna-
nöfn.
Samkvæmt frumvarpinu, sem
er til kynningar á vef ráðuneytisins,
verður mannanafnanefnd lögð niður
og foreldrum verður frjálst að velja
börnum sínum nánast hvaða nafn
sem er, konur geta heitið karl-
mannsnöfnum og karlar kven-
mannsnöfnum, ættarnöfn verða
leyfð og ekki þarf lengur að upp-
fylla það skilyrði að nöfn verði nafn-
bera ekki til ama.
Horft á mannréttindi
Eiríkur telur frumvarpið til
stórra bóta. Það afnemi alla helstu
agnúa á núverandi lögum. Hann
segir að upphaflega hafi menn rætt
um mannanöfn út frá verndun ís-
lenskrar tungu. Nú séu viðhorfin
breytt og umræðan snúist um að
mannanöfn séu sterkur þáttur í
sjálfsmynd hvers einstaklings. Litið
sé á réttinn til að ráða nafni sínu án
afskipta hins opinbera sem mann-
réttindi. „Ég tel það til dæmis aug-
ljóst brot á jafnræðisreglu og
mannréttindum að sumir megi hafa
ættarnöfn en aðrir ekki. En ég tel
líka að þetta komi íslensku máli
ekkert við – ættarnöfn eru ekkert
síður íslenska en föður- og móð-
urnöfn. Framtíð íslenskunnar ræðst
ekki af því hvort menn bera ætt-
arnöfn eða ekki,“ segir Eiríkur.
Í greinargerð með frumvarpinu
segir að því sjónarmiði hafi vaxið
ásmegin að réttur manna til að ráða
sjálfir nöfnum sínum og barna
sinna
sé ríkari en hagsmunir sam-
félagsins af því að takmarka þennan
rétt. Er í því sambandi m.a. vísað til
dómaframkvæmda Mannréttinda-
dómstóls Evrópu. „Réttur manns til
nafns er talinn njóta verndar 1.
mgr. 71. gr. stjórnarskrárinnar um
friðhelgi einkalífs,“ segir í grein-
argerð.
Guðrún Kvaran, formaður Ís-
lenskrar málnefndar, óttast hins
vegar afleiðingar þess að algjört
frjálsræði verði tekið upp um
mannanöfn. „Ég held að það sé allt-
af mikið tap þegar við missum ein-
hvern ákveðinn þátt úr tungumál-
inu því ég lít á bæði eiginnöfn og
nafnakerfi sem hluta tungumálsins.
Ef þessi venja, að kenna sig til föð-
ur eða móður leggst af, eða verður
mjög lítil, þá tel ég þetta mikinn
skaða fyrir þjóðfélagið,“ sagði Guð-
rún í viðtali á Morgunvaktinni á
Rás 1 í gærmorgun.
Óljóst er hvaða afstöðu alþing-
ismenn munu taka til málsins þegar
það kemur til þeirra kasta, líklega í
haust. Haustið 2013 lögðu fjórtán
þingmenn fram frumvarp um breyt-
ingar á lögum um mannanöfn þar
sem lagðar voru til róttækar breyt-
ingar á núgildandi löggjöf. Litlar
umræður urðu um málið, en þó
mátti ráða af þeim að þingmenn
vildu að málið yrði skoðað frekar. Í
fyrrasumar lét innanríkisráðuneytið
í samstarfi við Félagsvísindastofnun
Háskóla Íslands kanna skoðun al-
mennings. Niðurstöður voru þær að
meirihluti þátttakenda í könnuninni,
eða 60% svarenda, vildi að reglur
um mannanöfn yrðu rýmkaðar.
Þeir sem vilja tjá sig um frum-
varpið geta sent rökstuddar tillögur
og/eða athugasemdir til ráðuneyt-
isins fyrir 1. ágúst næstkomandi.
Morgunblaðið/Kristinn
Nafngiftir Það vefst stundum fyrir foreldrum hvaða nafn eigi að gefa
barni. Nýtt lagafrumvarp gerir ráð fyrir auknu frjálsræði um nafngiftir.
Skiptar skoðanir um
nafnalagabreytingar
22
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 17. JÚNÍ 2016
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Sjötíu ár ogtveimurbetur eru
liðin frá því að Ís-
lendingar fengu
sjálfstæði sitt
aftur að fullu,
eftir nærri sjö
alda yfirráð ann-
arra. Á þeim tíma hefur ís-
lensk þjóð náð undraverðum
árangri á ýmsum sviðum,
árangri langt umfram það
sem hægt væri að ætlast til
af svo fámennri þjóð.
Í ár eru einnig önnur
merk tímamót, þar sem
fjörutíu ár eru liðin frá lok-
um síðustu landhelgisdeil-
unnar, en hún var á sínum
tíma kölluð „sjálfstæðisbar-
átta þjóðarinnar hin síðari“,
enda var þá nánast allur
efnahagur þjóðarinnar und-
ir þó að fleiri stoðum hafi
síðar verið skotið undir
tekjuöflun þjóðarbúsins. Í
þeirri baráttu náðist fulln-
aðarsigur að lokum.
Á seinni árum hefur nokk-
uð tíðkast meðal sagnfræð-
inga að „brjóta niður“ þá
mynd sem þjóðin hefur
réttilega haft af bæði sjálf-
stæðisbaráttunni og síðar
landhelgisdeilunum, eins og
þær birtust samtíðarmönn-
um.
Visslega er það verkefni
sagnfræðinga að rýna í sög-
una, en um leið er hægt að
ganga of langt við endur-
skoðun hennar, og hreinlega
týna sér oft og tíðum í karpi
liðinnar stundar, þannig að
skógurinn sjáist ekki fyrir
einstökum trjám. Það að
menn greindi á um leiðir
þýðir ekki að markmiðið
hafi ekki verið sameiginlegt,
að tryggja þjóðarhag sem
bestan á hverjum tíma. Í
landhelgisdeilunum til
dæmis reyndi oft á sam-
takamátt þjóðarinnar og
blönduðust þar inn deilur
um aðildina að Atlantshafs-
bandalaginu og fleiri þættir,
sem svo oft grípa hugann í
hringiðunni miðri, en vilja
svo gleymast þegar frá líð-
ur. Það getur ekki talist
heillavænlegt þegar gengið
er fram af hörku við að
brjóta niður þá mynd sem
landsmenn hafa með réttu af
þeim afrekum sem þeir sem
á undan gengu unnu í þágu
þjóðarinnar.
Hið sama gildir um sjálf-
stæðisbaráttu þjóðarinnar
fram til ársins 1944. Í sjálf-
stæðisbaráttu 19. aldar var
draumurinn um
að Íslendingar
gætu sjálfir sinnt
stjórn sinna mála
mjög fjarlægur,
ef hann var þá til
staðar.
Með samstilltu
átaki og þrot-
lausri vinnu tókst Íslend-
ingum hins vegar smátt og
smátt að ná aftur til sín þeim
völdum, sem gefin höfðu
verið úr landi. Í þeirri bar-
áttu þurftu Íslendingar að
treysta á sig sjálfa við hvert
einasta skref sem stigið var.
Og þeirri baráttu lauk ekki,
þó að lýðveldið væri stofnað.
Þegar kemur að sögu-
skoðun þjóðarinnar hefur
tilhneigingin verið sú að
setja nokkurs konar enda-
punkt við ártalið 1944, líkt
og þá hafi allir draumar
ræst. Raunin er sú að þá tók
við þrotlaust starf við að
koma fótunum undir hið
unga lýðveldi á fyrstu árum
þess. Sjálfstæðið hefur
nefnilega aldrei verið sjálf-
gefið, hvorki þá né nú. Það
er stöðug vinna, stöðug bar-
átta.
Það gaf til dæmis vel á
bátinn í efnahagshruninu,
og vildu þá nokkrir og vilja
jafnvel enn, þó að þeir kjósi
nú að fara leynt með þá
skoðun sína, fórna hluta af
fullveldi þjóðarinnar og öll-
um fiskimiðum hennar, til
þess að þjóðin gæti leitað
sér skjóls, eins og það var
kallað, fyrir tímabundnum
efnahagslegum og pólitísk-
um vindum. Á sama tíma var
gerð hörð atlaga í Icesave-
málinu að ýtrustu hags-
munum þjóðarinnar. Þar
munaði litlu að illa færi, en á
endanum átti þjóðin síðasta
orðið fyrir atbeina forseta
lýðveldisins sem þá gegndi
lykilhlutverki. Í því stóð
þjóðin vel saman þó að ein-
staka menn svöruðu kalli
annarra hagsmuna.
„Veraldarsagan ber ljóst
vitni þess að hverri þjóð hef-
ir þá vegnað best þegar hún
hefir sjálf hugsað um stjórn
sína og sem flestir kraftar
hafa verið á hræringu.“
Þessi áhrínsorð Jóns Sig-
urðssonar eiga enn jafnvel
við í dag og þegar þau voru
rituð fyrir 175 árum. Þær
ótrúlegu framfarir sem ís-
lensk þjóð hefur náð síðan
lýðveldið var stofnað fyrir
72 árum hafa síðan staðfest
þessi orð, svo um munar.
Sjálfstæðisbarátt-
unni lauk ekki árið
1944. Eins og
dæmin sanna er
hún stöðugt
viðfangsefni. }
Sjálfstæði Íslands
T
æp vika er þar til brezkir kjósendur
ganga að kjörborðinu og greiða at-
kvæði um áframhaldandi veru
Bretlands í Evrópusambandinu.
Óvíst er hver niðurstaðan verður
en niðurstöður skoðanakannana undanfarna
mánuði hafa vægast sagt verið mjög misvís-
andi. Síðustu daga hafa kannanir þó bent til
þess að fleiri eigi eftir að greiða atkvæði með
því að segja skilið við sambandið en vera áfram
innan þess. Hvort niðurstaða þjóðaratkvæð-
isins verður á þann veg á eftir að koma í ljós.
Kjarninn í málflutningi þeirra sem vilja úr
Evrópusambandinu hefur snúizt um sjálfstæði
og fullveldi Bretlands. Hverjir stjórni í raun
landinu að miklu leyti, líkt og öðrum ríkjum
sambandsins, og þá staðreynd að brezkir kjós-
endur hafa lítið sem ekkert yfir þeim að segja.
Er þar einkum vísað til framkvæmdastjórnar Evrópu-
sambandsins, sem skipuð er embættismönnum, og ráð-
herraráðs sambandsins og Evrópuþingsins sem fulltrúar
annarra ríkja skipa að langmestu leyti.
Flestar ákvarðanir á vettvangi Evrópusambandsins
eru teknar með auknum meirihluta eða einföldum meiri-
hluta sé ekki samstaða um þau. Málaflokkum þar sem
krafizt hefur verið einróma samþykkis hefur fækkað
hratt og er nú aðeins fyrir að fara í undantekninga-
tilfellum. Rannsóknir hafa sýnt að þegar Bretar hafa
lagst gegn einhverju í ráðherraráði Evrópusambandsins
á undanförnum árum hafa þeir yfirleitt orðið undir. Eftir
sem áður hafa þeir þurft að fara að þeim
ákvörðunum.
Vægi ríkja innan stofnana Evrópusam-
bandsins fer fyrst og fremst eftir því hversu
fjölmenn þau eru. Bretland með sínar 65 millj-
ónir íbúa hefur margfalt það vægi sem Ísland
hefði innan sambandsins værum við Íslend-
ingar þar innanborðs. Eftirleiðis yrðum við að
vona að teknar yrðu ákvarðanir á vettvangi
Evrópusambandsins sem hentuðu okkar
hagsmunum. Að öðrum kosti yrði okkur líkt
og Bretum gert að framkvæma ákvarðanir
sem færu þvert gegn hagsmunum okkar.
Talsmenn þess að Bretar verði áfram innan
Evrópusambandsins hafa einmitt haldið því
fram að ekki sé hægt að líkja Bretlandi við Ís-
land í umræðum um sambandið. Bretar hafi
áhrif innan Evrópusambandsins í krafti
stærðar sinnar ólíkt því sem yrði raunin í tilfelli Íslands.
Því sé skiljanlegt að Íslendingar vilji ekki ganga í sam-
bandið. Gallinn er hins vegar, líkt og rannsóknar hafa
sýnt, að þegar mest hefur legið við fyrir hagsmuni Breta
hafa þeir yfirleitt orðið undir.
Við Íslendingar þekkjum mörg dæmi þess þegar full-
veldið hefur skipt sköpum. Við hefðum ekki fært út land-
helgina, staðið vörð um hagsmuni okkar í makríldeilunni
né heldur í Icesave-málinu nema í krafti fullveldisins.
Fullveldi er einfaldlega annað orð yfir frelsi og baráttunni
fyrir frelsinu lýkur ekki á meðan þeir verða til sem vilja
það feigt. hjorturjg@mbl.is
Hjörtur J.
Guðmundsson
Pistill
Frelsi og fullveldi
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
Samkvæmt frumvarpinu skal við
tilkynningu til Þjóðskrár Íslands
gefa upp fullt nafn, ritað með
bókstöfum íslenska stafrófsins.
Engar takmarkanir eru á fjölda
eða lengd nafna. Einu formskil-
yrði eiginnafna eru að þau skulu
vera nafnorð, auðkennd með
stórum upphafsstaf og án grein-
is. Nafnorð eru heiti á einhverju,
svo sem persónum, dýrum, hlut-
um eða hugmyndum.
Sé nafn af íslenskum uppruna
skal það falla að íslensku beyg-
ingarkerfi en ekkert skilyrði er
um slíkt ef um viðurkennt erlent
nafn er að ræða. Með við-
urkenndu erlendu nafni er átt við
nafn sem viðurkennt er sam-
kvæmt nafnalöggjöf annarra
ríkja.
Við skráningu skal að auki til-
greina svokallað birtingarnafn
sem dregið skal af fullu nafni ein-
staklingsins og innihalda a.m.k.
eitt eiginnafn og eitt kenninafn
hans. Hægt er
að óska eftir því að birting-
arnafn sé stytt með einhverjum
hætti. Birtingarnafnið er það nafn
sem birt er notendum þjóðskrár
og notað í opinberum skrám og
skjölum, svo sem í vegabréfum.
Ný nafnalög
MIKLAR BREYTINGAR