Morgunblaðið - Sunnudagur - 24.07.2016, Blaðsíða 30

30 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24.7. 2016
Í
slensk kosningabarátta, hvort sem hún snýst
um sæti í sveitarstjórn, á þingi eða Álftanesi
stendur í fáeinar vikur í hvert sinn. Ekkert
bendir til að nauðsynlegt sé að lengja í
slagnum hér til að tryggja vandaðri nið-
urstöður. Kjósendur, sem öðlast óneit-
anlega óvenjulega athygli og upphafna tilveru á
þessum mikilvægu vikum, hafa ekki krafist þess að
fá að baða sig lengur í sviðsljósinu.
Annar háttur á
Í Bandaríkjunum stendur slík lýðræðiskeppni yfir í
nærri því eitt og hálft ár. Allir helstu fjölmiðlar
vestra, sjónvarpsstöðvar, óteljandi útvarpsstöðvar
og fjöldi blaða virðast vera með nýjar, sláandi fréttir
úr hinum eilífa kosningaslag á hverjum degi. Og þar
sem allur heili sirkusinn snýst um áhorf og auglýs-
ingar þá virðist bandarískum neytendum fjölmiðla
líka þessi efnistök vel.
Fyrir utan þann ríkulegan áhuga sem fréttaspírur-
nar sýna, þá verja frambjóðendur, flokkar þeirra og
stuðningssjóðir, óheyrilegum fjárhæðum í pólitískar
auglýsingar. Og þegar baráttan harðnar, síðustu 4-5
mánuðina fyrir kosningar, fyllist allt af neikvæðum
auglýsingum um andstæðingana. Slíkt er óþekkt hér
í fámenninu.
Nú hafa Bandaríkjamenn þau forréttindi umfram
Íslendinga og aðrar þjóðir, að fá á 4 ára fresti að
velja valdamesta stjórnamálamann heimsbyggð-
arinnar. Sú staðreynd og framantaldar upplýsingar
um fjölmiðlafár í aðdraganda kosninga, og pen-
ingaaustur í auglýsingar ættu að tryggja góða kosn-
ingaþátttöku. En svo er ekki. Aðeins tæp 60 pró-
senta kosningabærra Bandaríkjamanna nýta sér
kosningaréttinn.
Allt fór öðru vísi en ætlað var
Fyrri hluti baráttunnar um Hvíta húsið varð óvenju-
legur. Sérfræðingar og spámenn um stjórnmál riðu
ekki feitum hesti frá sínum útlistunum. Lítum fyrst
til demókrata. Það var aldrei gert ráð fyrir alvöru
keppni á þeim vængnum. Aðeins krýningu.
Út frá því var alltaf gengið að Hillary Clinton yrði
frambjóðandi Demókrataflokksins. Hún lét í minni-
pokann fyrir Barack Obama árið 2008, eftir prýðilegt
gengi framan af. Sagt er að Obama hafi gert og stað-
ið við samkomulag við Hillary um að hún fengi emb-
ætti utanríkisráðherra eftir kosningar gegn óskor-
uðum stuðningi þeirra hjóna í baráttuni við McCaine,
frambjóðanda repúblikana. Kosningavél þeirra hjóna
er sögð sú langöflugasta innan Demókrataflokksins
og Obama gat ekki án hennar verið.
Hillary Clinton var dugleg og starfsöm í embætti
utanríkisráðherra, þótt deilt sé um árangurinn af
puðinu. Andstæðingarnir gera harla lítið úr ferlinum.
Það kemur ekki á óvart.
Kannanir sýna að vinsældir Obama forseta hafa
aukist verulega á ný, en þættir sem snúa að öryggis-
og varnarmálum eru veikastir í mælingunum. Það
ætla repúblikanar að reyna að notfæra sér, eins og
vikið verður að.
Þegar að ljóst varð að eini marktæki mótframbjóð-
andi Hillary Clinton í prófkjörinu myndi verða Ber-
nie Sanders styrktust sérfræðingar mjög í spám sín-
um. Sanders er ekki demókrati. Hann hefur boðið sig
fram sem óháður og aldrei dregið dul á að hann væri
sósíalisti. Sanders er eini þingmaður öldungadeildar
sem segist vera sósíalisti. Í háðungarskyni er um
hann sagt að hann hafi farið í brúðkaupsferð til Sov-
étríkjanna og hugmyndafræðilega aðeins keypt flug-
miða aðra leiðina. Talið var víst að prófkjörsbarátta
hans myndi litlu skila. Örfá prósent kjósenda myndu
væntanlega styðja sósíalista vegna sjónarmiða hans
og að auki sá hluti flokksmanna sem hefði horn í síðu
Clinton-hjónanna.
En þetta fór á allt annan veg. Sanders, sem verður
75 ára 8. september nk., sýndi ótrúlegt þrek í kosn-
ingabaráttunni. Ekki nóg með það. Hann var sá
frambjóðenda sem hreif ungt fólk með sér í svo rík-
um mæli að undrum sætti.
Fjármunir skipta miklu í bandarískri kosningabar-
áttu, svo sem eðlilegt er. Landið er stórt og fjöl-
mennt og mikið fé því nauðsynlegt til að kynna ein-
stakling og stefnumið hans fyrir þjóðinni. Þeir hafa
forskot sem bera frægt nafn. Það átti við um Clinton
og Jeb Bush og raunar einnig Donald Trump. Nöfn
þeirra fyrrnefndu komast, ásamt Kennedy-fjöskyld-
unni, næst því að hafa konunglegan blæ vestra.
Trump var einnig allvel þekktur vegna við-
skiptaumsvifa, sem öll eru tengd nafni hans með
áberandi hætti. Því til viðbótar var hann stjarna í
raunveruleikaþáttum í sjónvarpi með mikið áhorf.
Fréttaskýrendur stjórnmálanna töldu einsýnt að
sósíalistastimpill Sanders markaði hann sem jaðar-
frambjóðanda og auraleysi myndi fljótlega ýta hon-
um út úr keppni. Hvorugt reyndist rétt.
Þótt fjáðir demókratar löðuðust eins og flugur að
Hillary drap það ekki Sanders. Litla fólkið, eins og
það er stundum kallað, sendi litlu upphæðirnar í
kosningahirslur hans. Og þótt þær væru smáar gerði
hinn mikli fjöldi meira en að bæta það upp.
Sósíalistinn sólaði sig í kosningaframlögum allan
þann tíma sem baráttan stóð. Og hann gat þrátt fyrir
það minnt kjósendur sí og æ á tengsl andstæðingsins
við stórfjármagnseigendur, ekki síst við Stóra bola
sjálfan, vesírana á Wall Street.
Fyrirbærið
Milljarðamæringurinn Trump galt ekki auðs síns í
baráttunni. Öðru nær. Hann sneri því dæmi sér í hag
og lagði áherslu á að hann einn myndi kosta próf-
kjörsbaráttuna úr eigin vasa. Hann væri ekki keypt-
ur stjórnmálamaður. En keppinautar hans í próf-
kjörinu væru það hins vegar. Og það kæmi að
skuldadögunum. Hann gæti trútt um talað. Sjálfur
hefði hann keypt fjölda stjórnmálamanna um dag-
ana! Til dæmis hefði hann keypt frú Clinton. Einhver
hefði haldið að slík ummæli hlytu að skaða Donald
Trump. En það gerðu þau ekki, frekar en margvísleg
ummæli önnur sem „allir“ töldu öruggt að gerðu út
af við hann. Trump jók í og sagði að Hillary og þau
hjón væru raunar í fyrsta sæti yfir keypta stjórn-
málamenn. „Ég ætti að vita það,“ sagði hann. „Af
hverju haldið þið að þau hjón hafi komið í brúðkaup
okkar hjóna? Einungis vegna þess að ég borgaði
þeim 300.000 dollara fyrir að mæta. (40 milljónir
króna).
Það furðulega var að auðjöfurinn, sem græddi
mjög á yfirlýsingum um að hann myndi sjálfur
standa straum af prófkjörsbaráttu sinni, þurfti sára-
litlu að eyða í hana. Það kepptu 16 frambjóðendur við
hann um fyrsta sætið. Því hefur verið haldið fram að
Trump hafi fengið jafnmikinn tíma í fjölmiðlum frítt
og allir hinir frambjóðendurnir til samans. Þeir
reyndu að bæta sér upp skort á umfjöllun með
keyptum auglýsingum, en fé þeirra margra gekk
hratt til þurrðar.
Allar stærstu sjónvarpskeðjur Bandaríkjanna hafa
lengi hallað sér þétt að demókrötum, allt þar til að
Fox-stöð Ruperts Murdocs kom til sögunnar. Fyrr-
nefndar stöðvar ætluðu sér síst af öllu að hygla
Donald Trump. En það æxlaðist þannig. Frambjóð-
andinn virtist einsetja sér frá fyrsta degi prófkjörs-
baráttu sinnar að láta fyrirmæli stjórnmálalegs
rétttrúnaðar og stundum einnig stjórnmálalegrar
kurteisi sigla sinn sjó. Gekk hann ótrúlega langt í
þeim efnum, að minnsta kosti á norður-evrópskan
mælikvarða.
Margir göptu yfir þessum ósvífna, ókurteisa trúð
og furðufugli. Fyrrnefndu stöðvarnar spöruðu sig
hvergi við að upplýsa áhorfendur sína um óvenjulega
tilburði frambjóðandans og Fox nálgaðist hann svo
til viðbótar frá sinni hlið. Ýmsum fréttaskýrendum á
þeim bæ virtist þó einnig brugðið yfir fullyrðingum
hans um menn og málefni. Sá frægi en stillti pistla-
höfundur, Charles Krauthammer, gat vart dulið það
hversu mikla skömm hann hafði á framgöngunni.
Hann er óvenjuskarpur sjálfstæður fréttaskýrandi,
bæði á Washington Post og á Fox og pistlar hans
birtast vikulega í mörg hundruð miðlum. Krautham-
mer sagðist viss um að þennan mann myndu repú-
blikanar aldei setja í forsetaframboð fyrir sig. Að
þessu sinni reyndist sá spaki ekki sannspár.
Trump hélt sínu striki. Hann réðist á Bush-
fjölskylduna með niðrandi hætti og talaði af lítilsvirð-
ingu um fyrri forsetaframbjóðendur repúblikana,
McCain og Romney. Þeir mótframbjóðendur hans
sem andmæltu honum fengu það óþvegið til baka.
Þegar Megyn Kelly, vinsæll þáttastjórnandi hjá Fox,
spurði hann hvassrar spurningar var svarið svo
ósvífið og með svo áberandi kvenfyrirlitningarbrag
Langdregin keppni
æsist loks – vonandi
ekki úr böndum
Reykjavíkurbréf22.07.16