Morgunblaðið - 31.08.2016, Síða 14

14 MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 31. ÁGÚST 2016
Ö
rplast er að sögn Hrannar skilgreint
sem örlitlir bútar, trefjar, þræðir
eða flögur úr plasti sem eru minni
en 5 millimetrar. Það telst þó frek-
ar stór plasthlutur í þessu sam-
hengi og því er verið að skoða plastagnir allt
niður í 100 míkrómetra. „Það er þó samt sem
áður enn þá frekar stórt og því eru rannsóknir
sem eru að skoða enn minni agnir,“ segir
Hrönn sem hefur unnið skýrslu fyrir Matís um
málið í norrænu samstarfi ásamt finnsku um-
hverfisstofnuninni (SYKE), sænsku umhverf-
isrannsóknastofnuninni ILV og Aalto-
háskólanum í Finnlandi.
Er svona lítið plast skaðlegt?
Það er kunnara en frá þurfi að segja að plast-
sorp í þeim myndum sem við þekkjum – pokar,
brúsar, bjórkippuplastbönd og þess háttar – er
skaðlegt umhverfinu en er sömu sögu að segja
um plast sem er svo lítið að við greinum það
ekki einu sinni með berum augum?
„Það er nú það sem við og vísindamenn um
heim allan eru að velta fyrir sér,“ segir Hrönn.
„Plastmengun eins og við þekkjum hana helst
eru stórir hlutir sem dýr eru að gleypa í mis-
gripum fyrir fæðu og svo teppir plastið melt-
ingarveginn, þess háttar dæmi eru alkunn. En
það sem við teljum í dag er að vandamálið auk-
ist eftir því sem bútarnir af plasti minnka.“
Tvíþættur vandi með plastið
Hrönn útskýrir að vandamálið þarna sé í raun
tvíþætt. „Annars vegar er fullt af skaðlegum
efnum í plasti, svo sem þalöt, PPA, mýking-
arefni, litarefni og fleira slíkt, og þegar plastið
kemst inn í líkama lífveru og inn í melting-
arkerfið, þá losna þessi efni úr plastinu. Hins
vegar er það svo, að þegar plast er komið á haf
út þá virkar það eins og svampur að því leytinu
til að það sogar upp í sig aðra mengun, svo sem
þrávirk lífræn efni sem vilja í raun ekki vera í
vatninu en vilja miklu frekar vera í plastinu.
Eftir því sem plastagnirnar minnka eru fleiri
dýr sem geta innbyrt þær og þannig berst
plastið og tilheyrandi skaðleg efni á þeim mun
fleiri stöðum inn í fæðukeðjuna. Þá eykst
mengunarálagið sem lífverurnar verða fyrir og
um leið mengunarálagið á okkur mannfólkið.
Þetta endar allt á diskunum hjá okkur.“
Vandi sem blasir við
Skaðsemin af örplasti fyrir neytendur liggur
því ljós fyrir en vandinn á sér þó enn fleiri hlið-
ar sem ekki eru að öllu leyti kunnar, eins og
Hrönn útskýrir.
„Það sem er ekki vitað í dag, og fólk er farið
að hafa enn þá meiri áhyggjur af, það er að
þegar plastagnirnar eru orðnar nægilega litlar
– minni en 10 míkrómetrar – þá fræðilega geta
þær komist yfir þarmaveggina. Þetta hefur
þegar verið sýnt fram á í rottum. Þá komast
agnirnar sjálfar inn í blóðrásina og inn í líkam-
ann.“
Þetta virkar allnokkuð hrollvekjandi, líka
fyrir þann sem ekki hefur sama vísindabak-
grunn og Hrönn Ólína, og hún segir að sann-
arlega sé fullt af viðvörunarbjöllum að hringja
þarna.
„Tilfinningin er almennt sú að þarna sé á
ferð næsta stóra umhverfisvandamálið sem við
þurfum að takast á við.“
Óheft losun í hafið við Ísland
Vandamálið er með öðrum orðum til staðar því
í ljós hefur komið að engar hömlur eru á losun
örplasts með skólpi út í sjó á Íslandi, á meðan
Svíþjóð og Finnland búa yfir skólphreinsi-
stöðvum sem geta fangað 99% af örplastögn-
unum. Fyrir bragðið er staðan sú að á meðan
stærsta skólphreinsistöðin í Svíþjóð sleppir
um 120 þúsund ögnum á klukkustund, og sú
stærsta í Finnlandi um 500 ögnum, sleppir
skólphreinsistöðin við Klettagarða um 6 millj-
ón ögnum örplasts á klukkustund. Ljóst má
því vera að Ísland er hér heldur en ekki aft-
arlega á merinni hvað þetta varðar.
Þörf á endurskilgreiningu skólps
„Íslensku hreinsistöðvarnar tvær sem við
skoðuðum, Klettagarðastöðin og sú sem er í
Hafnarfirði, ná ekki að sía örplastagnir úr frá-
rennslinu. Möskvastærðin í þeim eru um þrír
millimetrar svo þær eru ekki að halda neinu
nema fölskum tönnum, farsímum og öðru sem
óvart er sturtað niður,“ bætir Hrönn við.
Að sögn Hrannar Ólínu hefur skólp hingað
til verið skilgreint hér á landi sem eitthvað líf-
rænt. Því megi velta fyrir sér hvort ekki sé
þörf á því að hugsa þessa skilgreiningu upp á
nýtt svo takast megi á við vandamálið.
„Mér finnst það satt að segja borðleggjandi
að þetta þurfi að skoða betur. Niðurstöður at-
hugunar hafi leitt í ljós að örplastagnirnar
fundust bæði við op skólphreinsistöðvanna og
líka á samanburðarstað við mynni Hvalfjarðar.
„Þetta þýðir að við erum að sjá þessi örpla-
stefni í Faxaflóanum og getum þar af leiðandi
gert ráð fyrir að við séum að finna þetta út um
allt í sjónum. Niðurstöðurnar eru því dálítið
ískyggilegar og nauðsynlegt að skoða þetta
betur og athuga um leið hvaða áhrif þetta er að
hafa á umhverfið okkar.“
jonagnar@mbl.is
Hversu skaðlegt lífríki
sjávar er örplast?
Hreinleiki hafsins umhverfis Ís-
land er meðal ástæðna þess að
fiskurinn sem veiðist á Íslands-
miðum er eftirsóttur og dýr.
Þess vegna er það áhyggjuefni
að engar hömlur eru á losun ör-
plasts með skólpi hér á landi út
í hafið og magnið þar af leiðandi
margfalt á við það sem gerist í
nágrannalöndum. Hrönn Ólína
Jörundsdóttir, verkefnastjóri hjá
Matís, segir brýnt að bregðast
við enda ljóst að mikil verðmæti
eru í húfi.
Morgunblaðið/Styrmir Kári
Plastskaði „Eftir því sem plastagnirnar minnka eru fleiri dýr sem geta innbyrt þær og þannig berst plastið og tilheyrandi skaðleg efni á þeim
mun fleiri stöðum inn í fæðukeðjuna. Þá eykst mengunarálagið sem lífverurnar verða fyrir og um leið mengunarálagið á okkur mannfólkið.
Þetta endar allt á diskunum hjá okkur,“ segir Hrönn Ólína Jörundsdóttir hjá Matís.
„Tilfinningin er almennt sú að
þarna sé á ferð næsta stóra um-
hverfisvandamálið sem við þurfum
að takast á við.
AFP
Sæplast Plastrusl í sjónum er sannarlega sjónmengun þegar það rekur á land í stórum einingum.
Örplast sést ekki með berum augum en er engu að síður skaðvaldur sem bregðast þarf við.