Morgunblaðið - 31.10.2016, Blaðsíða 22

22 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 31. OKTÓBER 2016
Sumum kann að finn-
ast óþarft að hugsa til
ársins 2100 á því herr-
ans ári 2016. En, ef að
er gáð, varir lífsskeið
barna sem nú fæðast
fram til næstu alda-
móta. Á sviði stjórn-
mála, efnahags og ekki
síst öryggis, veitir ekki
af að skoða málin
minnst eina kynslóð
fram í tímann. Til að meta næstu 80
ár, þarf fyrst að skoða síðustu 80 ár.
Þá voru jarðarbúar um 2,5 milljarðar
og í Evrópu bjuggu 500 milljónir;
20% íbúa heimsins. Nú eru jarð-
arbúar 7,5 milljarður, en í Evrópu
búa enn um 500 milljónir og hlutfall
af mannkyni er fallið í 7%. Fyrir 80
árum stóð Evrópa fyrir 20% af verð-
mætasköpun jarðar og hún gerir það
enn. Í hlutfalli við fólksfjölda eykst
ríkidæmi Evrópu sífellt. Um næstu
aldamót er talið að jarðarbúar verði
yfir 11 milljarðar en að íbúafjöldi
Evrópu standi í stað og verður um
4-5% íbúa heims, en við munum
sennilega halda okkar hlut af auð-
legðinni, eða auka.
Mannkynssagan einkennist af
átökum um auðæfi, lönd, völd og
trúarbrögð. Þrátt fyrir viðleitni til að
skapa frið og bræðralag milli trúar-
bragðahópa og misjafnra hópa
manna og kynþátta, eru innbyrðis
átök og átök milli þjóða mikil, meiri
en lengi hefur verið og – því miður –
bendir ekkert til þess að úr þessum
átökum, stríði og djöfulgangi ofstæk-
is- og hermdarverkamanna, muni
draga.
Evrópa, sem þurfti að ganga gegn-
um tvær hræðilegar heimsstyrjaldir
á síðustu öld, hefur með meiri og nán-
ari samvinnu en áður þekktist tryggt
sér frið í 70 ár, sem einkennist af
skilningi og virðingu og meira lýð-
ræði en áður hefur þekkst í sam-
skiptum og samstarfi þjóða. Það var
því ekki að ófyrirsynju að ESB voru
veitt Friðarverðlaun Nóbels fyrir ár-
ið 2012. Heimurinn er hins vegar jafn
óöruggur og áður og kannski enn óör-
uggari og hættulegri en
nokkru sinni, m.a.
vegna gjöreyðingar-
vopna, sem sköpuð hafa
verið og komist í hend-
ur æ fleiri. Þjóðir og
fylkingar Evrópu verða
að standa saman sem
einn maður, ef við eig-
um að geta staðið af
okkur þær hættur og
ógnir sem steðja munu
að okkur á næstu árum
og áratugum, svo ekki
sé talað um allt lífsskeið
okkar eigin barna.
Þjóðernis- og þröngsýnisöfl í Evr-
ópu sjá ekki eða skilja ekki þessa
stöðu mála og samhengið og gera sér
ekki grein fyrir því að sífellt fleiri
jarðarbúar verða fátækari og skortur
og neyð breiðist út og nær til æ fleiri.
Vaxandi hópar sem búa við skort og
neyð munu reyna að koma sér fyrir
þar sem velsæld, auður og allsnægtir,
ríkja. Aðeins með einbeittri samvinnu
og samstöðu, þar sem Evrópubúar
standa saman sem einn maður, getur
álfan tryggt íbúum sínum frið og ör-
yggi til lengri tíma. Auðvitað verður
Evrópa jafnframt að miðla af auði
sínum til fátækra ríkja og hjálpa þeim
til sjálfshjálpar. Þau öfl sem halda að
Ísland geti staðið eitt og sér til fram-
tíðar verða að skilja að slíkt er hættu-
leg tálsýn.
Nú kunna sumir að spyrja hvort
þátttaka okkar í Nató muni ekki ein-
mitt tryggja öryggi okkar til fram-
tíðar? Jú, auðvitað er gagn að því, en í
Nató eru ólíkar þjóðir með ólíka
hagsmuni, stefnu- og áhugamál, með
Bandaríkin í broddi fylkingar og mú-
hameðstrúarríkið Tyrkland þar næst
á eftir að herstyrk til. Bandalagið er
langt frá því að hafa þá samstöðu og
sameiginlegu hagsmuni sem ESB
mun í vaxandi mæli hafa. Hætt er við
að Bandaríkin – hinum megin Atl-
antsála – geti ekki staði við skuld-
bindingar sínar til frambúðar og
frammistaða Bandaríkjanna ekki
beint traustvekjandi í Víetnam, Afg-
anistan, Írak eða Líbíu. Eins er að ef
Donald Trump, eða maður eins og
hann, kæmist til valda, gæti hann
með einu pennastriki breytt styrk
Nató eða skuldbindingum Bandaríkj-
anna. Evrópa verður því að tryggja
eigin hag og öryggi, m.a. með því að
byggja eigið varnarkerfi og verið er
að ræða fyrstu skrefin í þá átt.
Hér hefur aðallega verið fjallað um
öryggishlið aðildar að ESB og sam-
starfi í Evrópu en vitaskuld eru efna-
hagsmál líka gríðarlega þýðingar-
mikil. ESB er stærsti einstaki
markaður heims og evran öflugasti
gjaldmiðill heims ásamt Bandaríkja-
dal. Hrakspár um evruna, evrópskan
efnahag og samstarf hafa ekki ræst.
Með þrautseigju og dugnaði hefur
forystumönnum ESB tekist að koma
böndum á ófremdarástandið í efna-
hagsmálum á Írlandi, á Spáni og í
Grikklandi í kjölfar banka- og efna-
hagskreppunnar. Ég vænti þess líka
að Bretar muni innan fárra ára koma
aftur á hnjánum og knýja á dyr ESB
með beiðni um gott veður og nýja að-
ild. Víðsýnis- og framsýnisöfl munu
aftur taka völdin þar. Með inngöngu í
ESB – en vænta má hagstæðra
samninga nú, m.a. vegna þess að
ESB er í sárum vegna Brexit –
myndum við tryggja stjórnmálalegt
og efnahagslegt öryggi Íslendinga til
langrar framtíðar. Sumir halda því
fram að Evrópu sé miðstýrt frá
Brussel eða Berlín. Þetta er hin
mesta firra. Það eru engin ríkja-
samtök jafn lýðræðisleg og ESB. Í
þýðingarmiklum málum þurfa öll
lönd að samþykkja til að mál nái fram
að ganga. Nú síðast stöðvaði þing
Vallóna í Belgíu gildistöku viðskipta-
samnings ESB við Kanada, sem öll
aðildarríkin 28 voru í raun búin að
samþykkja. Með aðild myndi rödd Ís-
lands einnig heyrast sterklega í Evr-
ópu en þar hafa minni þjóðirnar oft
jafn mikil áhrif og þær stóru.
Horfa verður til framtíðar –
Hvernig verður árið 2100?
Eftir Ole Anton
Bieltvedt »ESB er stærsti ein-
staki markaður
heims og evran öflugasti
gjaldmiðill heims ásamt
Bandaríkjadal.
Ole Anton Bieltved
Höfundur er alþjóðlegur kaupsýslu-
maður og stjórnmálarýnir.
www.danco.is
Heildsöludreifing
Fyrirtæki og verslanir
Heildarlausnir í umbúðum
Pappír v Borðar v Pokar v Bönd
Skreytingarefni v Teygjur v Kort
Pakkaskraut v Sellófan Tækni í þína þágu
hitataekni.is
Bjóðum upp á fjölbreyttan
búnað svo sem loftræsingar,
hitakerfi, kælikerfi, rakakerfi
sem og stjórnbúnað
og stýringar.
Smiðjuvegur 10, 200 Kópavogur - Sími 588 60 70 - hitataekni@hitataekni.is
„Vísindin efla alla
dáð, orkuna styrkja,
viljann hvessa, vonina
glæða, hugann hressa,
farsældum vefja lýð og
láð; …“ Svo komst Jón-
as Hallgrímsson að orði
og enn vitna fyrirmenn
þjóðarinnar í þessi orð
Jónasar, einkum á tylli-
dögum þegar undir-
strika skal mikilvægi
háskólamenntunar,
rannsókna og nýsköpunar. Reyndar
virtust fulltrúar allra stjórnmála-
flokka fyrir þessar kosningar sam-
mála um mikilvægi menntunar og
því var fagnað að hlutfall háskóla-
menntaðra á Íslandi nálgaðist það
sem er annars staðar á Norður-
löndum.
Fáir andmæltu því að menntun
stuðli að fjölbreyttu atvinnulífi, þró-
un þekkingar og nýbreytni. Svo
virtist enn fremur sem það væri al-
mennur skilningur ráðamanna að
háskólamenntun væri forsenda
samkeppnishæfni þjóðarinnar,
verðmætasköpunar og þeirra lífs-
gæða og velferðar sem við viljum
búa komandi kynslóðum. Því er það
dapurlegt að Ísland skuli standa
langt að baki þeim þjóðum sem við
berum okkur helst saman við þegar
framlög til háskólamenntunar sem
hlutur af landsframleiðslu eru skoð-
uð. Því miður hefur svo lengi verið
eins og sést á meðfylgjandi mynd
um þróun á fjárfestingu í háskóla-
menntun á Norðurlöndunum og hjá
OECD á árunum 2000-2012. Afleið-
ingin er sú að ekki er hægt að
byggja upp þá kennslu- og rann-
sóknarinnviði sem nútíma háskólar
þurfa að búa yfir til að ná ásættan-
legum árangri.
Háskóli Íslands er
þjóðskóli sem vinnur
jafnt í þágu lands-
byggðar og höfuð-
borgarsvæðis. Um
það vitnar meðal ann-
ars blómlegt starf í
rannsóknasetrum
sem rekin eru af Há-
skólanum víða um
land, auk starfsem-
innar á suðvestur-
horni landsins. Há-
skólinn á í víðtæku
samstarfi við fyrir-
tæki og stofnanir um þróun og hag-
nýtingu margvíslegrar þekkingar
og í alþjóðlegu samstarfi um rann-
sóknir og kennslu. Þetta öfluga
starf á hins vegar undir högg að
sækja vegna áralangs fjársveltis,
samanber meðfylgjandi mynd, sem
ekki er tryggt að sjái fyrir endann
á.
Því hvet ég þá flokka sem mynda
næstu ríkisstjórn til að muna eftir
mikilvægi öflugs háskólastarfs fyrir
íslenskt samfélag. Það er gríðar-
lega mikilvægt að efla háskólastarf
hér á landi þannig að það standi
jafnfætis því sem best gerist í ná-
grannalöndunum. Þannig rennum
við styrkari stoðum undir velferð
komandi kynslóða.
Háskólar í hættu
Eftir Guðbjörgu
Lindu Rafnsdóttur
Guðbjörg Linda
Rafnsdóttir
» Fyrir velferð kom-
andi kynslóða er
gríðarlega mikilvægt að
efla háskólastarf á land-
inu svo það standi jafn-
fætis því sem best gerist
í nágrannalöndunum.
Höfundur er aðstoðarrektor
vísinda í Háskóla Íslands.