Morgunblaðið - 19.12.2016, Page 34

34 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 19. DESEMBER 2016
Framsækni á fornamboð
In Paradisum
bbbnn
Guðrún Óskarsdóttir leikur ný íslenzk
verk fyrir sembal. Úlfar Ingi Haralds-
son: In Paradisum II, 1-5 (2011). Anna
Þorvaldsdóttir: Fingerprints (2002).
Sveinn Lúðvík Björnsson: Tif ... og
klukkan tifar til móts við tímann
(2006). Kolbeinn Bjarnason: Danses
achroniques (2015). Guðrún Ósk-
arsdóttir. Hljóðritað í Guðríðarkirkju
2013-2016. Upptaka & eftirvinnsla:
Georg Magnússon [eftirv. á In Para-
disum: ÚIH]. Bæklingstexti: Kolbeinn
Bjarnason. Smekkleysa SMC 24,
2016. Heildartími: 57:40.
Sembalnum – þessum hógvært
plokkaða fyrirrennara flygilsins er
sá um flest hljómborðsverk frá end-
urreisnartíma fram að Vínarklassík
(burtséð frá orgeli kirkjuverka og
klavíkorði til heimilisnota) eða um
þriggja alda skeið – hefur á seinni
öldum verið álasað fyrir einkum
tvennt. Í fyrsta lagi fyrir takmörkuð
styrkbrigði, ólíkt fingrastillt-víðri
dýnamík slaghörpunnar. Enda býð-
ur tveggja borða semball aðeins upp
á forte og piano og leikur lítill vafi á
að Bach hefði
kosið ,gravi-
cembalo‘ flygil
Cristoforis
undir t.a.m.
Veltempraða
hljómborð sitt,
hefði sá verið
lengra kominn í
þróun en reyndist 1744. Ekki sízt úr
því klavíkorðið, uppáhald Bachs,
hafði einmitt téða fingradýnamík til
brunns að bera, er getur m.a. dregið
fram innraddir tónvefnaðar þegar
með þarf.
Var aðeins einn hængur á. Klaví-
korðið er of veikt í samleik! Og kem-
ur þá að seinni ,galla‘ sembalsins, því
hið sama á raunar við hann í hljóm-
sveitarsamhengi – einkum í stórum
sölum eins og dæmin hafa sannað.
Miðað við óbeizlaðar nútímakröfur
um rosaleg áreiti jafnt styrk- sem lit-
brigða stendur semballinn því óhjá-
kvæmilega útundan sem auðmjúk
herbergisþerna aftan úr settlegri
fortíð. Skyldi maður halda.
Og þó ekki. Því þrátt fyrir meinta
annmarka hafa furðumargir tónhöf-
undar síðustu áratuga samt fundið
sér hvöt til að semja ný verk fyrir
gamla hárkolluhljóðfærið – eins og
m.a. sést á þessum diski er tjaldar
fimm íslenzkum ópusum á 14 rákum.
Dreifist þar fimmþættur In Paradis-
um Úlfars Inga inn á milli hinna (rák
1, 3, 5, 12 & 14), ólíkt sexþættu verki
Kolbeins Bjarnasonar á jafnmörgum
rákum en í samhengi (6-11).
Það hlýtur að vera opin spurning
hvað nútímahöfundar sjá sér-
staklega við tjáningarmiðil sembals-
ins umfram aðra. En e.t.v. er það
ekki óskylt markmiðum nýliðins rað-
tækniskeiðs er vildi setja sjálft
frumtónefnið í fókus á kostnað tón-
sniða (,parametra‘) á við litbrigði, or-
kestrun o. fl. Er það ekki nema góðra
gjalda vert, og má segja að hafi hér
tekizt að mestu, að stöku viðbættu
rafhljóði hjá Úlfari og óhefðbundinni
,aukasnertingu‘ strengja og hljóm-
kassa í Spuna Guðrúnar.
Hitt er annað mál hvað hlustunin
skilur eftir. Frómt og fyrst frá sagt
var það óvíða upp á marga fiska í
mínu tilviki, þótt ynni síðar á þegar
stemmningar tóku að skila sér betur
(auk óvænt lagrænnar rúsínu í pylsu-
enda). Samt verður markhópur við-
fangsefna trúlega seint mikill. En al-
úð einleikarans og góð upptaka
standa fyrir sínu.
Kliðfögur kvöldstund
Kvöldstund með Beethoven og
Dvorák
bbbbm
Beethoven: Sextett fyrir tvö horn og
strengjakvartett í Es Op. 81b (1795).
Joseph Ognibene & Emil Friðfinnsson
horn, Rut Ingólfsdóttir & Júlíana Elín
Kjartansdóttir fiðlur, Sarah Buckley
víóla og Inga Rós Ingólfsdóttur selló.
Dvorák: Serenaða f. 10 blásara, selló
og kb. í d Op. 44 (1878). Kammersveit
Reykjavíkur u. stj. Bernharðs Wilk-
inson. Hljóðritað í Fella- og Hólakirkju
1999 og Víðistaðakirkju 2011; hljóð-
meistari og úrvinnsla: Páll Sveinn
Guðmundsson. Bæklingstexti: Jos.
Ognibene. Smekkleysa SMC 22, 2016.
Heildartími: 42:33.
Kvöldstund með Beethoven og
Dvorák nefnist nýlegur diskur
Kammersveitar Reykjavíkur, er
hefst á fremur sjaldheyrðu æsku-
verki stórmeistarans frá 1795 þegar
hann var til-
tölulega ný-
kominn frá
Bonn til Vín-
ar í leit að
frægð og
frama. Þrátt
fyrir háa
ópusnúm-
erið (sbr.
Septettinn Op. 20 frá 1802) er það
öldungis óskylt ,heróíska‘ miðskeiði
hans enda fyrst gefið út á prenti 15
árum síðar. Þó kalli ekki á ýkja sjálf-
stætt framlag frá strengjum, þá flík-
ar það því meiri kröfum til blás-
aranna tveggja er fá hér að tjalda því
sem til er í sérdeilis glæsilegum leik,
ýmist á virtúósum eða sönghæfum
nótum, sem þeir hornfélagar skila
með óhætt að segja frábærum virkt-
um.
Eitt vekur þó undrun. Þessi nán-
ast að kalla horndúókonsert gerir
skv. fyrirliggjandi heimildum aðeins
ráð fyrir strengjakvartett til sam-
leiks, þar sem á seinni tímum væri
vart minna á móti lagt en 12-14
manna strengjasveit. Ventlalausu
lúðrar samtímans hljóta því hafa haft
talsvert minni hljómstyrk en róm-
antískir arftakar þeirra. Virðist
óneitanlega sem upprunahyggja
vorra tíma hafi einu sinni enn ruglað
menn í rétthugsunarríminu, því þó
að upptökutæknin bæti nokkuð úr þá
hefðu fleiri strengir (auk kontra-
bassa – sem Beethoven fyrirskrifar
ad lib.) – áreiðanlega tryggt betra
jafnvægi. En allt um það er bráðvel
leikið út í gegn, og blossandi blást-
urinn er engu minni en í heims-
klassa.
Yndisleg 83 árum yngri Serenaða
Dvoráks verður ávallt eftirlæti allra
sem henni ná að kynnast, upp-
tendruð af anda bæheimskra þjóð-
laga, og stenzt KSR vel samanburð
við gífurlegt túlkunarframboð á
heimsvísu undir sannklassískri
stjórn Bernharðs Wilkinson.
Dansfall
J. S. Bach: Sex svítur fyrir selló
bbbnn
J. S. Bach: Sex sellósvítur í G, d, C, Es,
c & D, BWV 1007-12. 2 diskar (I: nr. 1,
2 & 6; II: 3-5). Bryndís Halla Gylfa-
dóttir, selló. Hljóðritaðar í Aðvent-
kirkjunni í Reykjavík 2013. Upptaka &
hljóðvinnsla: Þórður Magnússon.
Meistrun: Bjarni Rúnar Bjarnason.
Bæklingstexti: Yrsa Þöll Gylfadóttir.
Smekkleysa SMC 23, 2016. Heild-
artími: 78:46.
Ótalmargt hefur verið skrifað og
skrafað um svíturnar sex fyrir selló
án undirleiks sem Bach samdi líklega
á árum sínum hjá Leopold Köthen
fursta (1717-
23), allt frá
því er Pablo
Casals hóf
þær úr alda
gleymsku
snemma á 20.
öld. Og ekki
að ástæðu-
lausu. Þær
þykja með réttu standa upp úr sam-
bærilegum strokeinleiksverkum bar-
okktímans og jafnvel allt fram á okk-
ar dag að músíkalskri andagift,
ásamt Sónötum og Partítum Bachs
fyrir fiðlu.
Að sama skapi eru þær orðnar að
n.k. æðsta prófsteini sellóleikara um
víða veröld á ,rétt og aðild‘ þeirra að
list listanna – m.a.s. svo að þónokkrir
hafa séð sig knúna til að hljóðrita
bálkinn oftar en einu sinni. Seint
verða menn búnir með Bach – eins
og sést kannski á því hvað einleiks-
verk hans eru enn mikið notuð í tón-
listarskólum. Lymskulegt mennta-
gildi þeirra er fólgið í því að láta
nemandann ekki í friði fyrr en hann
nær fullnægjandi tökum – skynjandi
frá fyrstu ferð að minna hæfir ekki
þessum jarknagaldri.
Eftir því sem næst verður komizt
fer hér fyrsta heildarhljóðritun ís-
lenzks sellista á Svítubálki Bachs, og
verður því að kalla allmerkan áfanga
í örstuttri tónsögu lýðveldisins þar
sem furðumörg öndvegisverk vest-
rænna tónmennta eru enn ófrum-
flutt. Engu síðri hljóta tímamótin að
teljast á ferli Bryndísar Höllu Gylfa-
dóttur, er hefur til skamms tíma ver-
ið leiðari sellódeildar SÍ og að auki
geysivirk í ekki sízt kammerleik,
m.a. á vegum Kammermúsíkklúbbs-
ins. Enda hefur maður oft notið fág-
aðs leiks hennar fram í fingurgóma
ef svo má yfirfæra á eyrasnigil, og
sjaldan borið skugga á.
Samt olli túlkun hennar mér
nokkrum heilabrotum. Langt er að
vísu liðið frá framlögum kné-
fiðlusnillinga á við Casals, Fourniers,
Torteliers, Rostropovitsj og síðast en
ekki sízt Maiskys – og í millitíðinni
hefur „HIP“ upprunastefnan sem
kunnugt nánast gerbylt hefð-
bundnum skilningi á barokktónlist í
þeim mæli að langreyndir hlust-
endur vita stundum hvorki í þennan
heim né annan. Ljóst er að túlk-
unarsvigrúmið hefur aukizt til muna
frá því sem áður var, og ekki nema
gott um það að segja.
Engu að síður stóðu eftir nokkur
atriði sem skipta að mínu viti meiru
en önnur. Fyrst og fremst hvað varð-
ar dans. Þótt aldrei hafi ég sjálfur
flórfífl verið, þá leikur enginn vafi á
músíkalskri danslund Bachs þegar
honum býður svo við að horfa að
gefnu tilefni. M.a.s. í hákirkjulegu
verki eins og h-moll messunni þar
sem heilagur andi og upprisa beinlín-
is sópa himingólf í kórköflum Cum
sanctu spiritu og Resurrexit.
Og barokksvítan er dansasyrpa!
Jafnvel hin höfuga sarabanda, er
upphaflega kvað fótmennt ,villi-
manna‘ frá Suður-Ameríku (trúi
hver sem vill). Því stakk það óneit-
anlega hve að virtust kenjótt rúbató
og sesúrur Bryndísar gátu stundum
villt manni taktskyn þegar innbyggð
sveifla verksins lét á sér standa. Ef-
laust af einlægri innlifun – en það
sannfærði mann samt ekki nóg.
Dýnamísk meðferð var að vísu yf-
irleitt trúverðug, t.d. með ,ekkóum‘ á
viðeigandi stöðum, en á móti drógu
úr upplifunni óþarflega áberandi
bogaískur á opnum G-streng, hvað
sem því annars olli.
Upptakan virtist framan af svolítið
fjarlæg, en það vandist þegar frá
leið. Til heildar tekið kæmi manni
hins vegar ekki á óvart ef Bryndís
myndi fyrr eða síðar reyna aftur við
glæstan jörmunbálk Bachs að hætti
sumra jafningja – og sýna þá að fullu
hvað í henni býr.
Núgilt og sígilt
Yfirlit yfir nýjar íslenskar klassískar plötur
Ríkarður Ö. Pálsson rikardur@mbl.is
Morgunblaðið/Eggert
Alúð „En alúð einleikarans og góð upptaka standa fyrir sínu,“ segir í rýni
um flutning og disk Guðrúnar Óskarsdóttur semballeikara.
Morgunblaðið/Ómar
Bach „Engu síðri hljóta tímamótin
að teljast á ferli Bryndísar Höllu
Gylfadóttur,“ segir í umsögn um út-
gáfu hennar á sellósvítunum.
Morgunblaðið/Golli
Gæði „…stenzt KSR vel samanburð
við gífurlegt túlkunarframboð á
heimsvísu undir sannklassískri
stjórn Bernharðs Wilkinson.“
Suðurlandsbraut 20, Reykjavík, sími 588 0200, eirvik.is
Heimilistæki og innréttingar
Eirvík býður heildarlausn fyrir eldhúsið. Innréttingarnar okkar eru hannaðar
af íslenskum innanhússarkitektum og sérsmíðaðar í fullkominni verksmiðju í
Þýskalandi. Verið velkomin í Eirvík – hönnun og ráðgjöf á staðnum.
Blandari
Öflugur og hljóðlátur blandari sem nota
má t.d. til að mylja ís, búa til smoothie,
súpur og eftirrétti. Sterkbyggður og
framleiddur í Frakklandi.
Safa- og berjapressa
Sterkbyggð, afkastamikil og framleidd
í Frakklandi. Pressar safa úr öllum
ávöxtum, berjum og grænmeti. Góð
nýting á hráefni og mjög lítil froða í safa.
Matvinnsluvél
Ótrúlega fjölhæf vél sem nota má t.d.
til að skera, sneiða, rífa, blanda, þeyta,
hnoða og búa til safa. Sterkbyggð og
framleidd í Frakklandi.
Brauðrist
Gæðabrauðrist sem ristar, afþýðir og
hitar upp flestar gerðir af brauðum.
Baguette stilling möguleg þar sem önnur
hlið brauðsins er ristuð.