Fréttatíminn - 17.06.2016, Blaðsíða 18

18 | FRÉTTATÍMINN | Föstudagur 17. júní 2016
Nokkur augnablik lýðveldisins Íslands
Lýðveldið er að komast á virðulegan aldur. Það er 72 ára í dag. Framundan er verkefni sem lýðurinn þarf að taka
að sér í fimmta sinn, nefnilega að kjósa nýjan forseta. Fréttatíminn leitaði svara hjá nokkrum vel völdum ein-
staklingum og bað þá að velja eftir eigin hentisemi áhrifamesta, mikilvægasta, skemmtilegasta eða kostulegasta
atburð lýðveldis. Reglurnar eru einfaldar: Veldu einn atburð og útskýrðu valið.
Guðni Tómasson
gudni@frettatiminn.is
Nýir Íslendingar
Mikilvægasti atburður lýðveldistímans átti sér
stað þann 20. september árið 1979. Þá komu hing-
að 34 víetnamskir flóttamenn. Fram að því höfðu
Íslendingar litla ábyrgð viljað bera á atburðum í
fjarlægum löndum og íslenskt þjóðerni var fyrst
og fremst kristið, norrænt og hvítt. Þennan dag
urðum við örlítið fullorðnari sem þjóð.
Stefán Pálsson sagnfræðingur
Lyklaskiptin
1. febrúar 2009
Lyklaskiptin í forsætisráðu-
neytinu 1. febrúar 2009 eru
margþætt tímamót. Verkefnið
sem við blasti var sérstætt, en
líka sá einstaklingur sem hafði
verið valinn til forystu. Jó-
hanna Sigurðardóttir tók við
af Geir Haarde sem var dæmi-
gerður fulltrúi þess hóps sem
hafði farið með lyklavöld í
stjórnarráðinu allt frá upphafi
heimastjórnar réttum 105 árum
fyrr. Jóhanna var fyrsta konan
til að gegna hlutverki forsætis-
ráðherra á Íslandi, hún var for-
maður vinstri flokks, en ekki
Sjálfstæðis- eða Framsóknar-
flokks og með annars konar bak-
grunn en margir fyrri forsætis-
ráðherrar (hún var t.d. ekki með
stúdentspróf frá Menntaskólan-
um í Reykjavík). Að auki virð-
ist það endurspegla rækilega
viðhorfsbreytingu að Íslending-
um fannst það ekki í frásögur
færandi að þeir höfðu fengið
samkynhneigðan forsætisráð-
herra. Þegar hún afhenti næsta
manni lyklana að stjórnarráð-
inu sást skýrt og greinilega
hversu sérstæður þessi
atburður er í lýðveldis-
sögunni.
Ragnheiður Kristjánsdóttir
sagnfræðingur
Hrunið
Efnahagshrunið í október árið 2008 er því mið-
ur sá atburður sem fyrstur kemur upp í hugann
og stutt um liðið. Þó að við séum á góðri leið
með að ná okkur aftur fjárhagslega og banka-
menn séu að afplána fangelsisdóma þá eru enn
ekki öll kurl komin til grafar varðandi þessi mál,
að ég tel, þegar heilt samfélag gat riðað til falls.
Í hvert sinn sem ég hugsa til dagsins sem lýð-
veldið var stofnað, 17. júní árið 1944 á Þingvöll-
um, þá fyllist ég alltaf miklu stolti yfir sjálfstæð-
isbaráttu þeirra manna sem þar fóru fremstir í
flokki, okkar duglegu þjóð sem svo miklu hefur
áorkað og hvað Ísland er fallegt og gjöfult land.
Gleðilega þjóðhátíð, kæru landsmenn!
Elín Hirst alþingismaður
Stökk kengúrunnar
Mér finnst eins og líta megi á lýðveldistímann sem einn
samhangandi atburð, að við séum stödd í miðri þessari
atburðarás og þjóðin sé að þeytast út í loftið í einhvers
konar stórahvelli. Stundum finnst mér líka eins og
um miðja öldina hafi tappi hrokkið úr óræðum alad-
ínslampa og andinn sloppið út og fari svo síðan sínar
eigin leiðir og tjúlli mannskapinn ýmist með prakkara-
skap og yfirgangi eða fagurgala og bjartsýnisbelgingi.
Annars hefur lýðveldistíminn markast af þessu
svakalega stökki Lýðveldiskengúrunnar út úr myrkri
og kyrrð inn í sílogandi jólaseríu og óstöðvandi sírenu-
söng, úr baðstofunni inn í Hörpuna.
Æðibunugangur virðist hafa orðið þjóðardyggð á
þessum tíma, hvort heldur sýslað er við axarsköft eða
uppbyggingu.
En skondnasti einstaki gerningur síðustu áratuga er
vafalaust frá því 1972 þegar þrír danskir sjóliðar birtust
niður á Reykjavíkurhöfn hver með sinn böggul í hönd-
um og í einum þeirra mátti sjá sjálfa Mónu Lísu norð-
ursins sprikla og reka út úr sér tunguna.
Hannes Lárusson myndlistarmaður
Sáttmálinn
Fullgilding Mannréttindasáttmála Evrópu 1953
því hann átti síðar eftir að gerbreyta lagaum-
hverfinu hvað snertir mannréttindi og opna ís-
lenskan rétt fyrir alþjóðlegum áhrifum.
Ragnhildur Helgadóttir lagaprófessor
Geislavirkni og tónlist
Ég hugsa að það sem hafi haft
mest áhrif á mig á lýðveldistím-
anum sé útgáfa hljómplötunn-
ar Geislavirkir með Utan-
garðsmönnum. Fyrir
mér er það tímapunkt-
urinn þar sem Ísland
komst í nútímann. Þetta
er menningarlegur vendipunkt-
ur. Þessi plata breytti öllu og er
stórt skref í því að gera Ísland
að því tónlistarfyrirbæri sem
það er. Næsta menningarlega
risaskrefið voru Sykurmolarn-
ir og svo auðvitað Björk. Þegar
útlendingar hugsa um Ísland
er tvennt sem kemur fyrst
upp í hugann, náttúra
og menning.
Utangarðs-
menn sýndu
óttaleysi
í sinni
tónlist
sem hef-
ur verið
lykilatriðið
í þróun
íslenskrar
dægurtón-
listar. Það sem
gerir tónlistina okkar
svona spennandi er
óttaleysi.
Sigurður Björn Blöndal
borgarfulltrúi
Lýðveldishátíðin í huga foreldranna
Fyrst ég má bara nefna einn viðburð á lýðveldistímanum, þá verð ég að nefna
atburð sem átti sér stað rúmum 8 árum fyrir fæðingu mína. Það var stofnun
lýðveldisins Íslands 17. júní 1944, í grenjandi rigningu á Þingvöllum. Sam-
kvæmt foreldrum mínum heitnum hafði ekkert meiri áhrif á þau og þeirra
þjóðarsýn. Ég, ófædd þá og enn langt í mig, tek undir þeirra uppeldisorð.
Pabbi minn hefði orðið 100 ára í nóvember síðastliðnum og mamma 100
núna á sjálfan kvennadaginn, 19. júní. Ég man ekki eftir öðru sem krakki en
að foreldrar mínir töluðu af virðingu og stolti um þjóðhátíðina á Þingvöll-
um, þrátt fyrir alla rigninguna. Þau voru svo hreykin að hafa eignast
sinn eigin forseta. Pabbi sagði alltaf að við sem þjóð hefðum fyrst sýnt
dug þegar við náðum fullveldi 1918. En hann sagði jafnframt að ég
mætti ekki gleyma því að það voru tvær heimsstyrjaldir sem hjálpuðu
okkur, sú fyrri við að gera okkur að fullveldi, og sú síðari, að gera okk-
ur að lýðveldi. Hann skildi mig eftir með spurninguna: Hvað gerðum við
sjálf?
Agnes Bragadóttir blaðamaður
Vigdís á Bessastaði
Kjör Vigdísar Finnboga-
dóttur sem forseta Íslands,
fyrst kvenna í þjóðhöfð-
ingjasæti í lýðfrjálsum
kosningum, á fögrum
sumardegi árið 1980, er
einn áhrifamesti atburður
Íslandssögunnar á lýðveld-
istímanum. Ekki aðeins
fyrir jafnréttis- og kven-
frelsisbaráttuna, eins og
augljóst er, heldur gaf sigur
hennar líka yngri kynslóð-
um trú á framtíðina og
flýtti mjög hugmyndaleg-
um breytingum til fram-
fara í þjóðfélaginu, eins og
menn geta sannfærst um
með því að ímynda sér að
hún hefði ekki unnið. Sigur
hennar, og síðar fram-
ganga á forsetastóli, gaf
líka þjóðinni sjálfstraust og
stolt, sem skipti afar miklu
máli á þeim tíma.,
Páll Valsson ritstjóri
Kostuleg herferð
Auglýsingaherferð Sjálfstæðisflokksins í síðustu kosn-
ingunum fyrir hrunið þegar frambjóðendur birtust
undir slagorðum á borð við: Traust efnahagsstjórn.
Herferðin afhjúpaði svo innilega að í augum margra
hlyti Sjálfstæðisflokkurinn að vera samasemmerki við
trausta efnahagsstjórn – af því bara að ... hann væri
þesslegur. Téð auglýsingaherferð er ekki beint atburð-
ur, en segir mikið um þetta tiltekna lýðveldi og innri
lögmál þess, bæði þá og nú.
Ég held þó að einn kostulegasti og um leið sorgleg-
asti atburðurinn hafi verið þegar Davíð Oddsson og
Halldór Ásgrímsson heitinn vildu leika sig stóra á
heimstaflinu og kvittuðu upp á innrásina í Írak fyrir
hönd þjóðarinnar. Þar með var hún gerð ábyrg í ein-
um hræðilegasta og afdrifaríkasta atburði samtíma-
sögunnar sem sér ekki ennþá fyrir endann á. Það
tímabil var reyndar allt skrýtið; þessi ár þegar Fram-
sóknarflokkurinn og Sjálfstæðisflokkurinn stýrðu
okkur bæði inn í heimsátök og Kárahnjúkavirkjun,
óafturkræfa eyðileggingu á landi og lífi – sama með
hvaða rökum sérfræðingar og vísindamenn mótmæltu
þessu tvennu. Ég veit ekki alveg hvaða eyðileggingaröfl
knúðu annað eins áfram en það fennir seint yfir þessar
ákvarðanir og afleiðingar þeirra.
Auður Jónsdóttir rithöfundur