Fréttatíminn - 06.08.2016, Blaðsíða 14

14 | FRÉTTATÍMINN | Laugardagur 6. ágúst 2016
Sumar heitar en löngu
gleymdar ástarsögur áttu
aldrei að líta dagsins ljós sök-
um ritskoðunar. Ein þeirra
er ástarsaga Ólafs Davíðs-
sonar þjóðsagnasafnara og
Geirs Sæmundssonar, prests
og vígslubiskups. Þorvaldur
Kristinsson, bókmennta- og
kynjafræðingur, segir hér
frá ástum Ólafs.
Halla Harðardóttir
halla@frettatiminn.is
Þorvaldur Kristinsson, bók-
mennta- og kynjafræðingur, hefur
um árabil unnið að rannsóknum
á sögu samkynhneigðra á Íslandi
og í fyllingu tímans munu þær
birtast á bók. Sú vinna felst með-
al annars í því að leita upp löngu
gleymdar ástarsögur sem fæstum
var ætlað að líta dagsins ljós. Rit-
skoðun af einu eða öðru tagi sá til
þess. Ein slík saga segir frá Ólafi
Davíðssyni, sem varð einn merk-
asti þjóðsagnasafnari þjóðarinnar,
og Geir Sæmundssyni, síðar presti
og vígslubiskupi. Um ástir þeirra
má lesa í dagbók Ólafs frá 1881-1882,
en þann vetur voru ungu piltarnir
samtíða í Lærða skólanum í Reykja-
vík. Eftir að hafa legið í geymslu
í áratugi var ákveðið að gefa dag-
bækur og bréf Ólafs út í bókinni Ég
„Ég kyssi
hann og læt
dátt að hon-
um, hreint
eins og hann
væri ungmey.“
„Hann er
unnusta
mín“
læt allt fjúka en í þeirri bók voru
öll skrif um ástina til Geirs strok-
uð út. Það var svo ekki fyrr en árið
1990 að Þorsteinn Antonsson vakti
athygli á þessum köflum og birti
þær í bók sinni Vaxandi vængir að
þeir komu fyrir sjónir almennings.
Og það var þá sem áhugi Þorvaldar
kviknaði.
Falin og bæld saga
„Ríkjandi menning hefur löng-
um strokað út þá vitnisburði sem
hana grunar að gætu sett skítablett
á söguna“ segir Þorvaldur. „Þeim
mun neyðarlegra er þetta í ljósi þess
að hin útgefna bók bar heitið Ég læt
allt fjúka, og er það tilvitnun í orð
Ólafs sjálfs. Hann þótti að upplagi
óvenju hispurslaus maður og af
formála dagbókarinnar má ráða að
hann gerði ráð fyrir því að hún yrði
varðveitt handa síðari tímum.
Heimildir um sögu þjóðarinnar
eru ekki allar jafn sýnilegar, öðru
nær. Til skamms tíma sá kvenna
varla nokkurn stað í þeirri Ís-
landssögu sem kennd er í skólum,
rétt eins og þær hefðu aldrei ver-
ið til, hvað þá að þær hefðu tek-
ið til hendinni. Og allt fram undir
aldamótin 1900 var fátæk alþýða
varla nefnd á nafn á bókum nema
þá helst þegar hún komst í kast við
lögin og var dæmd til tugthúsvistar
eða lífláts. Sama er að segja um það
fólk sem lagði ást og girndarhug á
sitt eigið kyn. Saga okkar hefur ver-
ið falin, bæld og strokuð út, og því
er vandi þeirra mikill sem leita að
hinsegin veruleika forfeðra sinna
og formæðra. Samt er þessi saga
jafngömul mannkyninu, hún skipt-
ir máli til skilnings á okkar eigin til-
veru og tekur á sig fleiri birtingar-
myndir en tölu verður á komið,“
segir Þorvaldur sem heldur áfram
og segir svo frá;
Ástir kvikna
„Síðla vetrar 1882 sat piltur norðan
úr Hörgárdal með dagbókina sína
á hnjánum í litlu herbergi við Aust-
urvöll í Reykjavík og trúði henni
fyrir tilfinningum sínum. Latínu-
skólapilturinn Ólafur Davíðsson var
ástfanginn og það á sínum sérstöku
nótum:
„Skelfing þykir mér vænt um
Geir. Hann er líka allra laglegasti
piltur og virðist vera vel viti bor-
inn. Hann er unnustan mín. Ég
kyssi hann og læt dátt að honum,
hreint eins og hann væri ungmey.
Hann hefur líka leitt okkur Gísla
saman. Hann er líka unnusta Gísla.
(Ég þori samt ekki að ábyrgjast
það). Við gengum oft með unnust-
um vorum, og með því vér áttum
báðir sömu unnustu þá urðum vér
að ganga saman.“
Pilturinn sem þetta ritaði var að
verða tvítugur þegar hér var komið
sögu og á sínum síðasta vetri í efsta
bekk Reykjavíkur lærða skóla sem
síðar hét Menntaskólinn í Reykja-
vík. Gísli Guðmundsson, sem Ólafur
nefnir, var bekkjarbróðir hans, en
Geir Sæmundsson var þennan vet-
ur fimmtán ára busi í skóla, prests-
sonur frá Hraungerði í Flóa. Í árbók
Lærða skólans lýsir hann sjálfum
sér með þessum orðum vorið sem
hann útskrifaðist: „[Geir] var með-
almaður á hæð og vel á sig kominn,
dökkhár og fríður í andliti og ekki
karlmannlegur. Hann hafði með-
algáfur og meðalkunnáttu í náms-
greinum skólasveina. Hann var
söngmaður ágætur og hafði for-
kunnarfagran og þýðan róm, en
Bakkusar vinur var hann.“
Í hálfrökkrinu
Skömmu eftir komu Geirs í skólann
tókst náin vinátta með þeim Ólafi
enda feður þeirra aldavinir og kært
samband milli fjölskyldna þeirra.
Þann 28. mars skrifar Ólafur þetta
í dagbók sína:
„Eftir átta gekk ég með Gísla Guð-
mundssyni og Geir og seinast fór-
um við inn til Gísla og sátum þar
stundarkorn. Vér kveiktum ekki.
Það er annars nógu notalegt að
sitja svona í hálfrökkrinu hjá góð-
um kunningjum og tala út um alla
heima og geima. En það er ekki
gaman að sjá annan sitja undir
kærustunni og sjá hana láta dátt
að honum með öllu móti, sjá hana
kyssa hann, faðma hann að sér og
mæla til hans blíðum orðum; þetta
varð ég þó að þola því Gísli sat und-
ir Geir og Geir lét dátt að honum en
leit ekki við mér. Ég held að ég hafi
sannarlega fundið til afbrýðisemi
en hún var fjarskalega væg eins og
eðlilegt er, því þótt Geir sé kærastan
mín þá er hann ekki kærastan mín.
Maður hefur víst aldrei jafnheita ást
á pilt og meyju.“
Sættir og góður koss
Og ástir unglinganna döfnuðu á
þeim nótum sem hæfðu tíðarand-
anum vorið 1882. Þeir heimsækja
hvor annan daglega, stundum oft á
dag, sofa saman nótt og nótt, yrkja
vísur hvor til annars, skiptast á um
að færa hvor öðrum brjóstsykur og
vindla og kúra saman í laut í Þing-
holtunum þegar vel viðrar. Þetta er
löngu fyrir daga útvarps og geisla-
spilara og enginn iPod innan seil-
ingar, en stundum syngja þeir
saman:
„Þá upp til Geirs. Hann kenndi
mér lagið: „Ég veit yðar myndin in
mæra“, fagurt lag og friðblítt. Ég
kann ekki við orðið „angurblítt“.
Geir varð annars styggur við mig
stundarkorn því ég uppnefndi
hann öllum illum nöfnum, en sætt-
Forboðnar ástir líta dagsins ljós
Þorvaldur
Kristins-
son, bók-
mennta-
og
kynja-
fræðingur.
Lærði skólinn um aldamótin og Menntaskólinn í Reykjavík í dag . Hugtak-
ið homosexualitet eða samkynhneigð varð fyrst til um 1870 með iðn-
byltingunni og vaxandi þörf hins kapítalíska samfélags til að kortleggja,
skrá og hemja mannlífið
Mynd | Rut.
KRINGLUNNI 2. HÆÐ | HAGKAUPSHÚSINU, SKEIFUNNI
SPÖNGINNI, GRAFARVOGI
BARNA-
GLERAUGU
til 18 ára aldurs
frá 0 kr.
Miðast við endurgreiðslu
frá Sjónstöð Íslands.