Fréttablaðið - 09.03.2017, Blaðsíða 22

Líklega er óhætt að slá fram þeirri alhæfingu að nám í fangelsum gegni lykilhlutverki
í endurhæfingu fanga og mögu-
leikum þeirra á að feta sig aftur inn
í samfélagið. „Nám er besta betr-
unin“ er frasi sem oft er gripið til á
tyllidögum – og margir hafa líka fyrir
satt hversdagslega. Í skýrslu nefndar
frá 2008, á vegum Fjölbrautaskóla
Suðurlands og dóms- og mennta-
málaráðuneyta, um stefnumótun í
menntunarmálum fanga, var þetta
ein meginniðurstaðan. Og líklega eru
flestir í okkar samfélagi sammála því
að mikilvægast sé að í fangelsum fái
einstaklingar tækifæri til að bæta sig
en séu þar ekki eingöngu til að taka
út refsingu.
Ef samstaða er um þetta tvennt
ættu stjórnvöld að beita sér fyrir því
að efla skólahald og menntun í öllum
fangelsum í landinu. Með því að nýta
fangelsisvist til að byggja upp ein-
staklinga skv. „betrunarstefnu“ vinnst
margt; fyrst og fremst auðvitað aukin
lífsgæði fjölmargra einstaklinga og
fjölskyldna í víðum skilningi en einn-
ig lækkuð endurkomutíðni í fangelsi,
að ekki sé talað um allan sparnaðinn
sem kæmi sér vel nú á þessum síðustu
og verstu tímum þegar velferðar-
kerfið er í molum.
Tiltölulega lítið viðbótarfjár-
magn til skólastarfs í fangelsum,
til að tryggja aukið námsframboð,
sérkennslu og námsráðgjöf, bætta
aðstöðu, s.s. ýmsan tæknibúnað,
húsnæði og nauðsynleg tæki til fjöl-
breytts verknáms, myndi til lengri
tíma litið spara margfalt meira.
Lögum samkvæmt eiga fangar rétt
á því að stunda nám. Mikilvægt er að
nemendur í fangelsum eigi þess kost
að ljúka námi með starfsréttindum,
hvort heldur er á skilgreindum
brautum innan skólakerfisins eða
hverju öðru námi sem í boði er. Einn-
ig að nemendur í öllum fangelsum
búi við sambærilegar aðstæður
varðandi bókakost, námsgögn og
tæknibúnað, m.a. til fjarnáms.
Ýmsar ytri aðstæður eru ekki á
valdi nemenda í fangelsum. Þeir
eru fluttir milli vistunarúrræða, oft
með mjög skömmum fyrirvara, og
þá er mikil hætta á því að þráðurinn
í námi slitni. Því er nauðsynlegt er
að tryggja eins og kostur er samfellu
og öryggi í námi og námsframboði.
Þetta krefst samhæfingar og sam-
starfs allra sem að koma (Fangelsis-
málastofnunar, ráðuneyta, skóla,
fagfólks, samtaka fanga) og sam-
eiginlegrar stefnumörkunar.
Bíðum enn eftir viðbrögðum
Fyrir tveimur árum, þegar hilla fór
undir að nýtt fangelsi á Hólmsheiði
yrði opnað, hófu undirrituð grein-
ingu og hugmyndavinnu að stefnu-
mótun í þessum málaflokki og hafa
í framhaldinu sótt ráðstefnur, skrifað
margt bréfið og setið margan fund-
inn, m.a. með skólastjórnendum,
forstöðumönnum fangelsa og
Fangelsismálastofnunar, ráðherra
menntamála og fleirum, þar sem
jafnan hefur í orði komið fram áhugi
á málefninu og vilji til framþróunar.
Fyrstu lotu þessarar vinnu lauk fyrir
u.þ.b. ári síðan með formlegu erindi
frá FSu og Fangelsismálastofnun til
ráðuneyta mennta- og dómsmála,
þar sem óskað var eftir skipun starfs-
hóps með þátttöku ofantalinna aðila
til að móta heildarstefnu í mennt-
unarmálum fanga í ljósi breyttra
aðstæðna með tilkomu nýs, væntan-
legs fangelsis á Hólmsheiði.
Fangelsið á Hólmsheiði var vígt
með pompi og prakt sl. vor og þar er
smám saman að fjölga vistmönnum.
Þar er lágmarksaðstaða til fjarnáms
og nám er hafið í smáum stíl – án
þess þó að mótuð hafi verið stefna
eða tekin ákvörðun á æðstu stöðum
um framkvæmdina. Sannast sagna
bíðum við enn eftir fyrstu við-
brögðum frá ráðuneytunum, og í
framhaldinu, formlegum svörum
við erindinu.
En ekki var tilgangur þessara
skrifa að kvarta yfir stjórnsýslu-
framkvæmd, heldur að vekja athygli
á góðum málstað og verðugum. Ósk-
andi væri að stjórnvöld og nýkjörið
þing sýndu honum verðskuldaðan
áhuga svo innan fárra missera mætti
sjá umtalsverðar úrbætur í mennt-
unarmálum fanga, samfélaginu öllu
til heilla. Undirrituð, „starfsmenn
á plani“, hafa ýmsar nýtilegar hug-
myndir og eru bæði reiðubúin til
skrafs og ráðagerða og að taka til
hendinni hvenær sem er.
Menntun fanga
Gylfi Þorkelsson
kennslustjóri FSu
í fangelsum
Lóa Hrönn
Harðardóttir
náms- og starfs-
ráðgjafi FSu í
fangelsum
Fangelsið á Hólmsheiði var
vígt með pompi og prakt sl.
vor og þar er smám saman
að fjölga vistmönnum. Þar er
lágmarksaðstaða til fjarnáms
og nám er hafið í smáum stíl.
Þessa dagana fjallar Alþingi um fjármálastefnu ríkis-stjórnarinnar. Sú stefna leggur
línurnar um það sem koma skal á
næstu fimm árum í ríkisfjármálum,
t.d. hversu mikið svigrúm er ætlað
til fjárfestinga og viðhalds í heil-
brigðismálum, samgöngumálum
og menntakerfinu, svo eitthvað sé
nefnt.
Það verður því miður að segjast
að ríkisfjármálastefnan gengur
engan veginn upp miðað við þau
verkefni sem við stöndum frammi
fyrir í þessum málaflokkum. Sam-
gönguáætlun er sögð vera vanfjár-
mögnuð um 10 milljarða en að mati
greiningadeildar Arion banka er
uppsöfnuð fjárfestingarþörf í vega-
kerfinu yfir 20 milljarðar og hefur
verið það frá ársbyrjun 2016.
En það er ekki bara uppsöfnuð
þörf í vegakerfinu, heldur líka í
öðrum innviðum eins og heilbrigð-
is- og menntamálum og sú stefna
sem ríkisstjórnin hefur lagt fram
tekur ekki á þessari vanfjármögnun.
Þarna munar tugum milljarða og því
er óásættanlegt að samþykkja ríkis-
fjármálastefnuna óbreytta.
Það eru til fjármunir
– sækjum þá
Það er gott að leggja áherslu á að
greiða niður skuldir og minnka
vaxtakostnað en um leið er ekki
hægt að vanrækja innviðina. Það
þarf að auka tekjur ríkissjóðs til að
mæta þeim þörfum og það verður
ekki bara gert með stöku vegtollum
út frá höfuðborginni. Það þarf að
styrkja tekjuöflunarkerfi ríkisins
með réttlátum hætti þar sem leggja
þarf áherslu á að hlífa lág- og milli-
tekjuhópum. Það er hægt að gera
með því að hækka auðlindagjöld og
kolefnisgjald, setja á komugjöld og
auðlegðarskatt og efla skatteftirlit
enn frekar. En ríkisstjórnin heykist á
því að styrkja tekjustofna ríkissjóðs
sem eru í járnum þegar tillit er tekið
til hagsveiflunnar líkt og fjármála-
ráðuneytið hefur varað við.
Vanræksla uppbyggingar inn-
viða nú er ávísun á umtalsvert meiri
kostnað til framtíðar sem getur ekki
talist skynsamlegt.
Það eru til fjármunir – sækjum þá.
Ríkisfjármálastefnan
tekur ekki á vandanum
– vantar tugi milljarða
Bjarkey Olsen
Gunnarsdóttir
þingmaður VG
Hagsmunamál aldraðra eru fleiri en kjaramálin. Hjúkr-un og umönnun aldraðra
skiptir einnig miklu máli. Á síðasta
ári dvöldust 2.407 eldri borgarar, 67
ára og eldri, á hjúkrunarheimilum.
Af þeim voru flestir á höfuðborgar-
svæðinu eða 1.372. Vistmönnum á
hjúkrunarheimilum hefur fjölgað
mikið eftir því sem þjóðin hefur elst.
Árið 1998 voru 2.000 eldri borgarar
á hjúkrunar- og dvalarheimilum
aldraðra en árið 2015 voru þeir
orðnir 2.710.
Það hefur verið mikið vandamál
undanfarin ár hvað biðlistar eftir
rými á hjúkrunarheimilum hafa
verið langir. Biðtíminn eftir rými
þar er nú rúmlega sex mánuðir
skv. upplýsingum landlæknis. Það
er alltof langur tími. Skilyrði fyrir
því að fá vist á hjúkrunarheimili
hafa verið hert. Nú verða allir, sem
sækja um hjúkrunarheimili, að fá
færni- og heilsumat. Í stuttu máli
er það þannig, að enginn fær vist á
hjúkrunarheimili í dag nema hann
hafi áður nýtt öll úrræði, sem eru í
boði fyrir þá, sem dveljast heima,
svo sem heimahjúkrun og jafnvel
hvíldarinnlögn á hjúkrunarheimili.
Það þýðir, að ekki er sótt um hjúkr-
unarheimili fyrr en heilsan leyfir
ekki að dvalist sé lengur í heima-
húsi. Heilsunni getur hrakað ört
þegar svo er komið og ef það dregst
mjög lengi eftir það að fá rými á
hjúkrunarheimili, jafnvel í sex mán-
uði, getur viðkomandi eldri borgari
verið orðinn mjög slæmur til heils-
unnar loks þegar hann fær inni á
hjúkrunarheimili. Hann nýtur betur
dvalar á hjúkrunarheimili, ef hann
fær dvöl þar áður en hann er orðinn
of heilsuveill.
Æskilegt er að eldri borgarar geti
dvalist sem lengst í heimahúsum
hjá ástvinum sínum. En þar eru
einnig vandamál. Heimahjúkrun
er undirmönnuð. Hún hefur ekki
fengið nægilegt fjármagn til þess að
ráða mætti nægilega marga hjúkr-
unarfræðinga og sjúkraliða. Það eru
því bæði vandamál vegna skorts á
hjúkrunarheimilum og vegna und-
irmönnunar í heimahjúkrun. Nauð-
synlegt er að gera átak nú til þess að
bæta úr hvoru tveggja. Stjórnvöld
segja, að góðæri ríki í landinu og
því ætti að vera kjörið tækifæri nú
til þess að bæta úr þessu. Það er
mikilvægara en að sýna afgang á
fjárlögum.
Samandregið er ástandið í mál-
efnum aldraðra þetta:
Kjör eldri borgara, sem eingöngu
hafa lífeyri frá almannatryggingum,
eru við hungurmörk. Lífeyrir sá sem
stjórnvöld skammta öldruðum
dugar ekki til framfærslu.
Aldraðir sem eru í þessum
sporum, verða iðulega að neita sér
um læknishjálp eða lyf. Það er til
skammar fyrir land, sem kallar sig
velferðarríki.
Skortur er á hjúkrunarheimilum
og heimahjúkrun er undirmönnuð.
Það vantar
hjúkrunarheimili
fyrir aldraða!
Björgvin
Guðmundsson
viðskipta-
fræðingur
Lífeyrir sá sem stjórnvöld
skammta öldruðum dugar
ekki til framfærslu.
Það er gott að leggja áherslu
á að greiða niður skuldir og
minnka vaxtakostnað en um
leið er ekki hægt að van-
rækja innviðina.
Það er fagnaðarefni að forseti Íslands skuli hafa tjáð sig um Landsdómsmálið með afger-
andi hætti og tekið af skarið um að
það hafi verið „feigð ar flan að nýta
forn og úrelt ákvæði um Lands-
dóm“. Í umræðu undanfarinna
daga hefur nokkuð borið á því að
fréttamenn staðnæmist við lögin
um Landsdóm og fjalli einungis
um þá staðreynd að þau hafa ekki
verið afnumin, rétt eins og lögin
um Landsdóm beri ábyrgð á þess-
ari hörmungarsögu allri en ekki
þeir sem kusu að beita þeim. Ekk-
ert er fjær sanni. Rétt eins og ráða
má af orðum forsetans var það í
valdi Alþingis að nýta þessi fornu
og úreltu ákvæði eða ekki.
Það var til dæmis engin laga-
skylda á neinum þingmanni að
leggja til eða styðja ákæru á hendur
fyrrverandi utanríkisráðherra fyrir
brot í starfi, án nokkurrar undan-
genginnar rannsóknar. Sérfræðing-
arnir sem unnu Rannsóknarskýrsl-
una höfðu meira að segja þvert á
móti komist að þeirri niðurstöðu
að hún hefði ekki brotið starfs-
skyldur sínar. Með því að leggja
til og greiða atkvæði með ákæru á
hendur henni voru brotin á henni
þau mannréttindi að þurfa ekki að
sæta ákæru án rannsóknar, sem eru
grundvallarréttindi í öllum lýð-
ræðisríkjum. Atkvæði greitt ákæru
gegn henni var því atkvæði greitt
með pólitískri ákæru án undan-
genginnar rannsóknar, sem er
nokkuð sem við höfum gagnrýnt
ótæpilega í öðrum löndum sem við
viljum ekki bera okkur saman við.
Þessi framganga var ekki lögum um
Landsdóm að kenna.
Þingmannanefnd sem fjallaði
um Rannsóknarskýrsluna var falið
að gera tillögur til Alþingis um
viðbrögð þingsins við skýrslunni.
Meirihluti nefndarmanna ákvað
að leggja til ákærur á hendur ráð-
herrum fyrir að hafa sýnt hirðuleysi
og vanrækslu í aðdraganda hruns.
Í umræðum um ákærurnar kom
samt aldrei fram lýsing á neinum
þeim aðgerðum sem hægt hefði
verið að grípa til og ekki hefðu
getað valdið þjóðinni tjóni, jafn-
vel þótt ákærendur byggju svo vel
að geta nýtt sér eftiráspeki til að
leggja dóm á framgöngu ráðherr-
anna. Þvert á móti var þá þegar að
verða ljóst hversu vel hafði verið að
verki staðið við setningu neyðar-
laganna og undirbúning þeirra og
að þau hefðu afstýrt þjóðargjald-
þroti, sem grannland okkar Írland
horfðist þá í augu við vegna rangra
viðbragða á sama tíma. Allt réttsýnt
fólk hefði við þær aðstæður átt að
geta komist að þeirri niðurstöðu að
lagaheimildir um Landsdóm ættu
einfaldlega ekki við um þá atburða-
rás sem þarna átti sér stað. Til þess
hafði þingmannanefndin og allir
þingmenn fulla heimild, þrátt fyrir
lögin um Landsdóm. Sumir þing-
menn kusu að komast að annarri
niðurstöðu.
Mikilvægara að biðjast afsökunar
Í Rannsóknarskýrslunni var gagn-
rýnd harkalega sú lagahyggja að
telja að það sem með einhverjum
hætti sé að hægt að færa undir laga-
bókstaf sé siðferðilega gott og rétt,
óháð öllu siðferðilegu mati. Það
er í þeim anda að hengja ábyrgð
á Landsdómsmálinu á forn og
úrelt lagaákvæði um Landsdóm. Í
Landsdómsmálinu tók meirihluti
þingmannanefndar og margir þing-
menn þvert á móti ákvörðun um
að meta atburðarás með röngum
hætti, finna sök þar sem engin var
og beita ákæruvaldi án fullnægj-
andi rannsóknar. Enginn getur
skotið sér á bak við lagabókstaf til
að réttlæta það óréttlæti.
Þegar atkvæði voru greidd um
ákærurnar sagði ég í atkvæðaskýr-
ingu að hér myndu eiga við hin
fornu orð að skamma stund yrði
hönd höggi fegin. Það hefur ræst.
Nýtt Alþingi myndi gera vel með
því að biðja þá afsökunar sem voru
bornir sökum í þessu dæmalausa
máli. Það væri ágætt fyrsta skref –
og mikilvægara en að afnema forn
og úrelt lagaákvæði.
Feigðarflan og frjáls vilji
Árni Páll
Árnason
lögfræðingur,
sat á Alþingi
þegar atkvæði
voru greidd um
ákærur í Lands-
dómsmálinu
Þegar atkvæði voru greidd
um ákærurnar sagði ég í
atkvæðaskýringu að hér
myndu eiga við hin fornu
orð að skamma stund yrði
hönd höggi fegin. Það hefur
ræst. Nýtt Alþingi myndi
gera vel með því að biðja þá
afsökunar sem voru bornir
sökum í þessu dæmalausa
máli.
s k o ð u n ∙ F R É T T A B L A ð i ðS 22F i M M T u D A G u R 9 . M A R S 2 0 1 7
0
9
-0
3
-2
0
1
7

0
4
:3
5
F
B
0
7
2
s
_
P
0
5
1
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
7
2
s
_
P
0
3
8
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
7
2
s
_
P
0
2
2
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
7
2
s
_
P
0
3
5
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
C
6
9
-A
5
7
4
1
C
6
9
-A
4
3
8
1
C
6
9
-A
2
F
C
1
C
6
9
-A
1
C
0
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
4
B

F
B
0
7
2
s
_
8
_
3
_
2
0
1
7
C
M
Y
K