Dagblaðið Vísir - DV - 05.01.2016, Qupperneq 28

24 Menning Vikublað 5.–7. janúar 2016
Höfundar Njálu eru fundnir
Í
upphafi þessarar rýni vil ég fyrst
koma tvennu á framfæri: 1) Njála
er verk af svo menningarlegu
mikil vægi og af slíkri stærðargráðu
að mér finnst að allir eigi að sjá
það, því hvort sem þeim líkar betur
eða verr þegar upp er staðið er þetta
verk sem allir ættu að hafa skoðun á.
2) Að því sögðu nýtur verkið sín best
því minna sem áhorfandinn veit um
framvindu þess, svo ég legg til að
lesendur leggi frá sér blaðið og sjái
leikritið áður en það les dóminn. Það
er þess virði.
Njála er langt leikrit í sex þáttum
með hléi – og hátíðardagskrá á
undan leikritinu sjálfu. Hver þáttur
er sjálfstæð og ólínuleg eining innan
heildarverksins, en þeim blæð­
ir saman svo skilin á milli þeirra eru
á köflum óljós. Fyrir vikið verður
flæði verksins mjög gott en að sama
skapi er hætt við að þeir sem ekki eru
kunnugir Njáls sögu botni lítið í at­
burðarásinni. Öðruvísi yrði þó aldrei
hægt að setja svo umfangsmikið verk
á svið og sex þátta lausnin þykir mér
afskaplega vel heppnuð.
Stjörnustríðsmyndirnar eru Ís­
lendingasögur okkar tíma og því
leið þeim sem þetta ritar eins og það
vantaði aðeins Stjörnustríðsforspil
Johns Williams undir upphafskynn­
ingu verksins í frábærum upplestri
Sigrúnar Eddu Björnsdóttur – svo
þegar það var óvænt spilað seinna í
sýningunni réð ég ekki við hláturinn.
Á sama hátt og forspilið virka nefni­
lega hin kunnug legu upphafsorð
Njálu: „Mörður hét maður er kallaður
var gígja“, og sagan hellist öll í einni
sviphendingu yfir áhorfandann.
Gæsahúðin fylgdi mér orðlausum og
gapandi frá upphafi til enda sýningar.
Helgasta bókmenntaverk þjóðar
Hvað er Njála? Er hún ekki sjálfsmynd
Íslendinga í hnotskurn, þjóðarsagan
í smækkaðri mynd, helgasta bók­
menntaverk þjóðar á kletti úti í Atl­
antshafi? Frá upphafi er ljóst að mark­
mið leikhópsins er að takast á við það
í orðsins fyllstu merkingu og reyna að
skilja það frá ólíkum sjónar hornum.
Formáli verksins er eins konar upp­
runasaga Hallgerðar sem setur alla
síðari atburði sýningarinnar í sitt rétta
samhengi. Við tekur Hallgerðarsaga,
sem er frábærlega kóreógraferuð lýs­
ing á persónu Hallgerðar langbrókar
og sambandi hennar við eiginmenn
sína og fóstrann Þjóstólf, leikinn á
óhugnan legan hátt af Lovísu Ósk
Gunnarsdóttur. Allur þessi þáttur er
byggður á greiningu Helgu Kress sem
verður sérstaklega kraftmikil þegar
hún er lesin orð fyrir orð af Sigrúnu
Eddu við magnaðan dans þar sem
kvenlíkaminn og kvenleikinn er í
öndvegi, og allt kallast þetta á við þær
hugmyndir um karlmennsku sem
síðar koma fram, ætíð settar fram af
konum nánast í háðungarskyni. Svo
bögglast karlarnir með þetta hlutverk
sitt sem þeir standa ekki undir.
Undirliggjandi broddur í sýn­
ingunni er þess háttar efasemdir um
gildi sem á öðrum tímum en einmitt
nú hefðu ef til vill þótt sjálfsögð. Fram­
setningin og hin baklæga greining er
nútímaleg og fölskvalaus sem slík, og
ljóst er að kenning Helgu Kress um
Íslendingasögur sem karnival hefur
verið höfð í öndvegi á áhrifaríkan hátt.
Þannig er brúðkaup Hallgerðar sett
þannig fram að hún siglir inn á sviðið á
heljarinnar skipi, Gunnari HS, og hún
gefin saman við Gunnar Hámundar­
son í miðjum samförum uppi á þilfari
meðan Njálssynir og fylgdarlið eru í
orgíu fyrir neðan. Njáll er einn og af­
skiptur úti í horni hafandi lagst gegn
ráði þessu og sögumaður, eða kona
öllu heldur, er borinn æpandi út af
staffi Borgarleikhússins í tilraun til að
leiðrétta þessa senu sem ekki sé „í bók­
inni“, og við þetta allt dansar Elvis, eða
Þráinn Sigfússon, og syngur baritón­
raddaða serenöðu og tekur fullan þátt
í orgíunni.
Þetta kann að hljóma fáránlega en
ekki aðeins virkar þetta, heldur er rétt
að það sem er „í bókinni“ skiptir ekki
máli þegar kemur að miðaldasögum
sem í upphafi voru einungis til í munn­
legri frásögn og tóku breytingum í tím­
ans rás. Það er ekki sérlega róttækt
skref að hafna bókinni í ljósi þess, en
þó er sýningin öll æði trú þeirri skóla­
útgáfu af Njálu sem hún er byggð á. Ég
hefði haft efasemdir fyrirfram hefði ég
vitað að nær allur leiktexti sýningar­
innar er á samræmdri forníslensku en
það virkar ágætlega, þótt leikarar hafi
á frumsýningu tafsað á línum sínum á
stöku stað.
Kristnitökuþáttur Njálu er
tekinn fyrir í atriði jafnlöngu 7.
píanó sónötu Serges Prokofiev.
Þetta veit ég ekki vegna þess að
ég tók tímann heldur vegna þess
að sónatan er spiluð í heild undir
danstúlkun á kristni tökunni sem
sögð er vanræktasti hluti sögunnar.
Bæði er þetta drepfyndið og dans­
inn magnaður, en að sama skapi er
sniðugt að láta eins og kristnitakan
eigi nú að fá sinn sess í sýningunni
á sama tíma og sá hluti sögunnar er
fullkomlega „dissaður“ og sýndur
með dansi sem er eins skoplegur
og hann er vandaður í stað þess
að hann fái hefðbundna efnislega
meðferð. Sum atriði eru þó of löng
og reyna á þolinmæði áhorfenda.
Til dæmis fannst mér spjallþáttar­
hluti kristnitökuþáttarins helst til
langur og yfirdrifinn á köflum. Al­
mennt er ég svo orðinn hundleið­
ur á brechtísku leikhúsi, þar sem
áhorfandinn er sífellt minntur á að
hann er í leikhúsi, en þó verð ég að
játa að í Njálu farast slíkar áminn­
ingar vel úr hendi.
Fullkominn Njáll
Brynhildur Guðjónsdóttir er fullkom­
inn Njáll. Það er hreinasta skemmt­
un að fylgjast með henni þylja flókn­
ar ráðagerðir og lagaklæki með nær
ómennskum talhraða en samt óað­
finnanlegri framsögu. Mittismál Njáls
fer síminnkandi eftir því sem líður á
sýninguna, eftir því sem hann tapar
meira völdum, áhrifum og lífsvilja,
meðan allt hans fólk sýslar það helst
að brytja þá niður sem síst skyldi og
steypa öllu því um koll sem honum
helst var umhugað að verja. Bryn­
hildur rekur allan þennan tilfinninga­
skala frábærlega og túlkar fall þessa
mikla höfðingja svo vel að ekki verður
að fundið.
Unnur Ösp Stefánsdóttir er fyrst
og fremst sannfærandi og á allan hátt
eðlileg og einlæg í hlutverki Hallgerð­
ar. Hún verður hvorki að fígúru né þá
að hlutverk hennar og hlutskipti sé
réttlætt til að bæta upp fyrir hatrið
sem persónan hefur fengið að kenna
á gegnum tíðina, heldur er hún ein­
faldlega – þótt varla hafi það verið
einfalt – trúverðug, glæsileg og flókin
persóna sem hvorki gerir rétt né rangt.
Tvíhyggjan víkur fyrir raunsannri lýs­
ingu á konu sem hefur þurft að þola
æði margt misgeðslegt. Persónan
verður samofin fyrrnefndri greiningu
Helgu Kress og niðurstaðan er áhrifa­
mikil og góð.
Að sama skapi er Gunnar engin
ofurhetja í túlkun Vals Freys Einars­
sonar. Hann er sannarlega mikill fyrir
sér og klæddur gylltum búningi, enda
gulldrengur og vonarstjarna mikil,
en fyrst og fremst er hann bóndi sem
er seinþreyttur til vandræða. Sam­
band hans við Njál virðist fremur ein­
hliða kynferðislegt af hálfu hins síðar­
nefnda og þær senur, fyrir utan að
vera óþarfar og lítt djarfar í framsetn­
ingu, eru helst hafðar með til gam­
Arngrímur Vídalín
ritstjorn@dv.is
Leikhús
Njála
Höfundar: Mikael Torfason og
Þorleifur Örn Arnarsson.
Leikstjóri: Þorleifur Örn Arnarsson.
Leikarar: Brynhildur Guðjónsdóttir, Valur
Freyr Einarsson, Unnur Ösp Stefánsdóttir,
Hjörtur Jóhann Jónsson, Sigrún Edda
Björnsdóttir, Jóhann Sigurðarson, Hilmar
Guðjónsson, Vala Kristín Eiríksdóttir, Þur-
íður Blær Jóhannsdóttir, Björn Stefánsson,
Aðalheiður Halldórsdóttir, Hjördís Lilja
Örnólfsdóttir, Lovísa Ósk Gunnarsdóttir,
Valgerður Rúnarsdóttir.
Danshöfundur: Erna Ómarsdóttir.
Leikmynd: Ilmur Stefánsdóttir.
Búningar: Sunneva Ása Weisshappel.
Lýsing: Björn Bergsteinn Guðmundsson.
Tónlist: Árni Heiðar Karlsson og
Valdimar Jóhannsson.
Hljóð: Baldvin Magnússon.
Dramatúrg: Uwe Gössel.
Aðstoðarleikstjóri: Gunnur
Martinsdóttir Schlüter.
Sýningartjóri: Ingibjörg E. Bjarnadóttir.
„Ég sé spennandi
þjóðarrifrildi í
uppsiglingu. Loksins.
„Gæsahúðin fylgdi
mér orðlausum og
gapandi frá upphafi til
enda sýningar.
Verslun Tunguhálsi 10 - Sími 415 4000
www.kemi.is - kemi@kemi.is
Fyrir börn - Fyrir fullorðna - Fyrir fagmenn