Tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.10.1972, Page 10

BARKAK YLISSKURÐ UR
OG RÓTTÆK EITLAHREINSUN
Á HÁLSI
Ólafur Bjarnason.
Ólafur Bjarnason, háls-, nef- og
eyrnalæknir viÖ Borgar-
spítalann.
þegar minnzt er á barkakýlis-
skurð og róttæka eitlahreinsun á
hálsi (laryngectomiu og radical
neck dissection) kemur manni
fyrst krabbamein í hug, enda er
sá sj úkdómur orsök þessarar að-
gerðar, þ. e. a. s. krabbamein
í barkakýli með hálseitlamein-
vörpum.
Atriði, sem talað hefur verið
um sem orsök barkakýliskrabba,
eru sígarettureykingar, áfengis-
drykkja, mengun lofts, langvar-
andi bólgur, næringarefnaskort-
ur og veirur. Af þessum atriðum
eru sígarettureykingar og of-
notkun áfengis langmest áber-
andi hjá sjúklingum með barka-
kýliskrabba. Um 95% af barka-
kýliskrabba er flöguþekju-
krabbi, og hann er talinn vera
8—9 sinnum algengari hjá körl-
um en konum og algengastur á
aldrinum 50—70 ára.
Helztu einkenni barkakýlis-
krabba eru langvarandi hæsi.
Verkur í öðru eyra er nokkuð
algengur, svo og breyting á
kyngingarvenjum og kynging-
arörðugleikar, bl'óð í hráka og
viðloðandi hálssærindi, og ein-
staka sinnum koma til læknis
sjúklingar með barkakýlis-
krabba, sem eingöngu kvarta
um stækkaðan eitil á hálsi.
Til að greina barkakýlis-
krabba þarf að taka sýni úr æxl-
inu, helzt í svæfingu, því að
ýmsir aðrir sjúkdómar geta
mjög líkzt krabba við radd-
bandaspeglun, eins og t. d. berkl-
ar, sárasótt, sveppasjúkdómar
og eitlaæxli.
Þótt barkakýlisskurður (lar-
yngectomia) hafi verið gerður í
mörg ár, er það aðeins á allra
síðustu árum, að sú aðgerð hef-
ur verið framkvæmd á íslandi.
Aftur á móti hefur róttæk eitla-
hreinsun (radical neck dissec-
tion) verið framkvæmd hér tals-
vert lengur, en það var fyrst
eftir viðurkenningu á þeirri að-
gerð, að framfarir við lækningu
á krabbameini í höfði og á hálsi
fóru að vera stórstígar.
Aðaltilgangur „róttækrar
eitlahreinsunar“ er að fjar-
lægja allar vessæðar (lymfu-
brautir) og eitla utanvert á
hálsinum, ásamt með upphaflega
æxlinu. Svæðið, sem þessi skurð-
aðgerð nær yfir, takmarkast af
viðbeininu að neðan, fremri
brún sjalvöðvans (trapezius)
að aftan og neðri rönd neðri-
kjálkans að ofan og að framan
af tungubeins- (sternohyoid) og
skjaldvöðvum bringubeins
(sternothyroid). Meðal líffæra,
sem fjarlægð eru við þessa að-
gerð, önnur en eitlar, sogæðar
og fitu- og bandvefir, eru höfuð-
vendir (sternocleidomastoide-
us), tungubeinsvöðvi herða-
blaðs (omohyoideus), neðsti
endinn á vangakirtli (parotid),
kjálkabarðskix-till (submaxill-
ar), aukataugin (nervus access-
orius) og innri hóstarbláæð
(vena jugularis interna).
Líffæri, sem alltaf eru skilin
eftir, nema æxlisvöxtur sé kom-
inn í þau, eru: ytri hálsæð (art-
eria carotis), armflækjan (plex-
us brachialis), flakktaugin
(nervus vagus), tungurótartaug
(hypoglossus), tungutaug (lin-
gualis) og þindartaug (phren-
icus).
Almenn viðurkenning á gildi
„róttækrar eitlahreinsunar“ við
lækningu á krabbameini í höfði
og hálsi fékkst ekki fyrr en með
tilkomu fúkkalyfja, betri svæf-
ingaraðferðar, blóðgjafa og
réttra vökvagjafa, enda þótt
þessi aðgerð hafi verið vel kunn
fyrir þann tíma, en henni var
fyrst lýst af Crile 1906. Það,
sem þessu olli, var há sjúk-
dómstíðni og dánartala eftir að-
gerðina.
Tilgangur barkakýlisskurðar
samhliða róttækri eitlahreinsun
er tvenns konar.
í fyrsta lagi er aðgerðarinnar
þörf, þar sem þreifanlegir eru
stækkaðir eitlar á hálsi, sem að
sjálfsögðu eru taldir útsæði,
þegar um barkakýliskrabba er
að ræða. Óþarfi er að taka sýni
úr þessum eitlum, og það gæti
jafnvel spillt fyrir fullnægjandi
árangri skurðaðgerðar.
Mj ög er vafasamt, að unnt sé
að sigrast á þreifanlegum eitla-
stækkunum með geislum einum,
svo að ástæður fyrir barkakýlis-
skurði og róttækri eitlahreinsun
eru augljósar.
I öðru lagi eru þessar að-
84 TÍMARIT HJÚKRUNARFÉLAGS ÍSLANDS