Álit: tímarit löggiltra endurskoðenda - 01.01.1993, Blaðsíða 16

Af hverju EES?
Eins og ég kom inn á áðan hefur umræðan um
EES hér á landi verið nokkuð póluð, samanburður-
inn hefur að miklu leyti snúist um mjög gott mál og
mjög vont mál.
Fyrir mér er það engin spuming að EES-samn-
ingurinn mun verða Islendingum hagstæður. Hins
vegar er ljóst að hann leysir engin bráðavandamál,
en hann gefur möguleika. En allir vita að það er
ekki nóg að hafa möguleika, það verður að vinna að
því að nýta þá. EES-samningurinn snýst að miklu
leyti um utanríkisviðskipti, og á þeim lifum við
fyrst og fremst. EES-samningurinn skapar sama
starfsumhverfi og sömu reglur á helsta viðskipta-
svæði okkar og það er okkur til góðs. Það liggur í
augum uppi að viðamikill viðskiptasamningur eins
og EES-samningurinn tryggir einkum hag smá-
þjóða, sem annars ættu undir högg að sækja gagn-
vart stórum viðskiptaaðilum.
EES-samningnum er ætlað að jafna og bæta sam-
keppnisskilyrði, en það gerist ekki af sjálfu sér, að
því þarf að vinna og til þess að árangur náist þarf
öflugt og vel skipulagt starf. Hér hafa ríkt hatramm-
ar deilur um hvort við ættum heima í þessu sam-
starfi eða ekki, en eftir að ákvörðun hefur verið tek-
in um að við tökum þátt í þessu samstarfi verðum
við að bera gæfu til þess að vinna saman að því að
slást fyrir hagsmunum okkar á Evrópska efnahags-
svæðinu.
Mikið hefur hallað undan fæti í efnahagslífi okk-
ar á síðustu árum og til þess að við náum að rétta
aftur úr kútnum þurfum við að leggja okkur öll fram
á öllum vígstöðvum. EES-samningurinn leysir ekki
þá kreppu sem við erum í, en þátttaka okkar í því
ætti að geta auðveldað okkur leiðina fram á við á
ýmsum sviðum.
Atvinnu- og búseturéttindi
Hin svokölluðu frjálsu atvinnu- og búseturéttindi
eru einn fjórði hluti fjórfrelsisins svokallaða. Mark-
mið fjórfrelsisins er að koma á opnum og hindrun-
arlausum viðskiptum yfir landamæri fyrir vörur,
þjónustu og fjármagn. Til þess að loka myndinni
gagnvart fyrirtækjunum er talið nauðsynlegt að fyr-
irtækin geti ráðið sér fólk yfir landamæri þannig að
engar hindranir séu á slíku. Þannig urðu frjáls at-
vinnu- og búseturéttindi til innan EB, eða opinn
vinnumarkaður eins og við köllum þetta líka.
Það er mikilvægt að gera sér grein fyrir því að
þessi svokölluðu réttindi urðu ekki til fólksins
vegna í byrjun. Það er ekki verið að opna fólki
möguleika á því að leita eftir störfum í öðrum lönd-
um vegna þess að fólkið langi til þess. Nei upphaf-
lega var þetta hugsað út frá þörfum fyrirtækjanna og
þær þarfir hafa skipt mestu máli í þróun þessara
mála innan EB. Félagslegar framfarir fólksins vegna
eru tiltölulega nýtt fyrirbæri innan EB. Slíkt kom
ekki til sögunnar fyrr en farið var að vinna að innri
markaðinum. Mikilvægur áfangi náðist með svo-
kallaðri félagslegri yfirlýsingu EB frá því í desem-
ber 1989 en góður árangur náðist fyrst með
Maastricht samkomulaginu þar sem félagsmálin og
þróun þeirra voru sjálfstæður hluti af því samkomu-
lagi sem gert var. Eins og menn muna kusu Bretar
að standa utan þess hluta samkomulagsins. Fram að
þeim tíma höfðu nær allar félagslegar framfarir inn-
an EB orðið til sem nauðsynlegur hluti breytinga
sem unnið var að til þess að ná fram markmiðum
bandalagsins á hinum ýmsu sviðum. Það er mikil-
vægt að hafa þetta í huga þegar rætt er um vinnu-
markað og tengd málefni innan EB og EES.
Verði að Evrópska efnahagssvæðinu mun Island
verða hluti af sameiginlegum vinnumarkaði 18 Evr-
ópuríkja þar sem sameiginlegar reglur munu gilda
um ýmsa þætti vinnumarkaðsmála. Eg mun ekki
fara djúpt ofan í þetta reglu- og lagaverk, til þess að
gera það til hlítar rnyndi mér ekki endast öll ráð-
stefnan. í raun má segja að meginregla þessa vinnu-
markaðar sé að hvers konar mismunun gagnvart rík-
isborgurum svæðisins er bönnuð. Þannig munum
við ekki komast upp með að setja sérstakar reglur
um Spánverja vegna þess að þeir koma frá Spáni.
Samkvæmt EES-samningnum eiga að gilda sömu
reglur um okkur og Spánverja og aðra ríkisborgara
frá EES-löndunum. Aðgangur að þessum vinnu-
markaði er einfaldur. Ef ég fer til annars lands á
svæðinu fæ ég leyfi til þess að dvelja þar í atvinnu-
leit í 3 mánuði. A þeim tíma er ég velferðarkerfi
gistilandsins algerlega óviðkomandi kostnaðarlega
séð, ég hef í raun stöðu sem ferðamaður. En takist
mér að fá starf þá fæ ég sjálfkrafa 5 ára búseturétt
fyrir mig og fjölskyldu mína. Þar með fæ ég að
njóta allra réttinda á vinnumarkaði sem heimamenn
njóta og mismunun gagnvart mér vegna þess að ég
er Islendingur er bönnuð. Það er athyglisvert í þessu
sambandi að öll réttindi sem fást í gistiríkinu byggja
á því að viðkomandi hafi fengið starf. Fáist ekki
starf á fyrstu þremur mánuðunum verður viðkom-
andi að fara úr landi aftur.
Hættur hér innanlands
I öllum þeim umræðuflaumi sem skollið hefur
yfir þjóðina vegna EES-samningsins hafa sumir
haldið því fram að opnun vinnumarkaðarins sé okk-
ur stórhættuleg. Hingað muni flæða ófaglært vinnu-
afl í stríðum straum og héðan muni flæða hæfasti og
16