Morgunblaðið - 01.03.2017, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 1. MARS 2017
Laugardalurinn Snjórinn hefur heldur betur breytt umhverfinu. Þar sem áður var spenna og hraði ríkir nú kyrrð og fegurð. Birtan endist lengur og kvöldbirtan bætir um betur.
Golli
Miðað við hversu
umræðan um skipu-
lag fjármálakerfisins
er umfangsmikil – á
þingi, í fjölmiðlum og
á ráðstefnum – er
merkilegt hve lítill
áhuginn er á að beina
athyglinni að því
hvort og þá með
hvaða hætti setja eigi
skorður á eignarhald
í bönkum. Þetta er ekki síst merki-
legt þegar haft er í huga að á næstu
árum er stefnt að því að selja allan
hlut ríkisins í Íslandsbanka, meiri-
hluta í Landsbanka og 13% hlut í Ar-
ion.
Nú er meira í tísku að krefjast
þess að bankar verði brotnir upp og
starfsemi viðskiptabanka og fjár-
festingabanka aðskilin að fullu. Þó
virðast ekki allir vera með það á
hreinu hver munurinn er á viðskipta-
og fjárfestingabanka.
Umræðan um endurskipulagn-
ingu fjármálakerfisins er mörkuð í of
ríkum mæli af hugmyndum um
nauðsyn þess að ríkissjóður verði um
ókomna tíð ráðandi hluthafi í a.m.k.
einum banka (og skattgreiðendur
taki þar með áhættu). Um leið er
tískunni fylgt eftir og uppbrot banka
í viðskipta- og fjárfestingastarfsemi
boðuð. Slíkt uppbrot hefur sína kosti
en einnig galla, sem lítt er talað um.
„Quick-fix“
Þeir stjórnmálamenn
sem héldu um stjórn-
artaumana eftir fall fjár-
málakerfisins, þar sem
bankarnir voru í fangi
ríkisins, telja að nú sé
rétt að huga að aðskiln-
aði, brjóta bankana upp
og endurskipuleggja
fjármálamarkaðinn. Í
fjögur ár höfðu þeir öll
tækifæri til að hrinda
hugmyndum sínum í
framkvæmd en völdu fremur að
semja við kröfuhafa um að eignast
stærsta hluta fjármálamarkaðarins.
Þeir fóru leið umfangsmestu „einka-
væðingar“ Íslandssögunnar í stað
þess að beita sér fyrir uppstokkun
fjármálakerfisins, sem þeir boða
kappsamir í stjórnarandstöðu. Um
leið er þess krafist að enn einu sinni
verði sala bankanna um aldamótin
rannsökuð. Engin ástæða er talin til
að upplýsa hvernig staðið var að
verki þegar bönkum var komið í
hendur kröfuhafa í skjóli leynd-
arhjúps eða að upplýst verði hvernig
staðið var að skuldauppgjöri við fyr-
irtæki og einstaklinga á fyrstu ár-
unum eftir hrun. Sterkar vísbend-
ingar, svo ekki sé meira sagt, eru um
að jafnræðisregla hafi ekki alltaf
verið með í för.
Skyndi- og töfralausnir – „quick-
fix“ – eru oft heillandi enda oftar en
ekki einfaldar og fyrir stjórnmála-
menn er auðvelt að afla þeim fylgis.
Afleiðingarnar geta hins vegar orðið
verri en sá vandi sem reynt er að
leysa.
Líkur eru á því að kerfisáhætta ís-
lenska fjármálamarkaðarins aukist
fremur en minnki ef starfsemi við-
skiptabanka og fjárfestingabanka er
aðskilin að fullu. Um leið er senni-
legt að hagkvæmni bankakerfisins
verði enn lakari en nú er – rekstur
þess í heild verði dýrari. Lánakjör
einstaklinga og fyrirtækja versna
sem og hagur sparifjáreigenda.
En það er hins vegar rétt og skyn-
samlegt að huga að kostum og göll-
um þess að knýja fram aðskilnað við-
skipta- og fjárfestingabanka-
starfsemi. En það er annað sem er
mikilvægara.
Skorður á eignarhald
Hér skal því haldið fram að nauð-
synlegt sé, í aðdraganda að sölu
bankanna, að setja skýr ákvæði í lög
um hámarkseign einstakra hluthafa
og tengdra aðila í einum og sama
bankanum. Sterk rök eru fyrir því að
heimila ekki stærri eignarhlut en
sem nemur 15-20% af heildarhlutfé.
Og það eru rök fyrir því að ganga
lengra.
Skynsamlegt virðist að setja
skorður við að ráðandi hluthafar í
bönkum séu á sama tíma ráðandi
hluthafar í öðrum fyrirtækjum og
sitji þannig báðum megin borðsins.
Fjárfesti og tengdum aðilum, sem
fara með yfir 4-5% eignarhlut í
banka, á að vera óheimilt að eiga
ráðandi hlut í öðrum íslenskum fyr-
irtækjum. (Líklega er ástæðulaust
að setja skorður við eignarhaldi í er-
lendum fyrirtækjum, a.m.k. svo
lengi sem þau eiga ekki viðskipti við
íslensk fjármálafyrirtæki).
Þegar hugað er að framtíð ís-
lenska fjármálamarkaðarins og heil-
brigði hans eru skýrar leikreglur um
eignarhald og girðingar sem koma í
veg fyrir krosseignarhald í bönkum
og umsvifamiklum fyrirtækjum
mikilvægari en flest annað.
Það er ekki aðeins óheppilegt og
til tortryggni fallið heldur beinlínis
hættulegt að umsvifamiklir aðilar í
atvinnulífinu séu ráðandi hluthafar í
fjármálafyrirtækjum. Krosseigna-
tengsl auka líkurnar á því að bankar
verði of sókndjarfir og áhættusækn-
ir – vikið sé frá eðlilegum viðskipta-
sjónarmiðum sem eiga að ráða í
starfsemi banka.
Hvað segir spegillinn?
Fyrir síðustu aldamót lagði Davíð
Oddsson, þáverandi forsætisráð-
herra, áherslu á nauðsyn þess að
sett yrðu lög um hámarks eign-
arhlut einstakra hluthafa í fjármála-
fyrirtækjum. Í viðtali við Morg-
unblaðið 8. ágúst 1998 sagði Davíð
það ekki „æskilegt að menn hafi á
tilfinningunni að það séu einhver
önnur sjónarmið, sem ráði stefnu
banka, en almenn arðsemissjón-
armið, eins og einhverjir þröngir
hagsmunir ráðandi hóps“. Hann
taldi að 3-8% hlutur væri hæfilegur.
Vert er að taka fram að sá er
þetta skrifar var á því að hugmyndir
um hámarks eignarhlut væru
rómantískar en óraunhæfar. Sagan
og reynslan hefur hins vegar sýnt að
ótti Davíðs Oddssonar við að önnur
sjónarmið réðu för í rekstri banka
en „almenn arðsemissjónarmið“ ef
ekki væri hægt að tryggja dreift
eignarhald var ekki ástæðulaus.
Hagfræðingar, sem barist hafa
fyrir takmörkuðum ríkisafskiptum
og auknu frelsi viðskiptalífsins, hafa
jafnframt varað við innri hættu sem
fólgin er í kapítalismanum. Í kvöld-
verðarboði Verslunarráðs Íslands
árið 1984 var Milton Friedman,
nóbelsverðlaunahafi í hagfræði,
spurður um hvað væri kapítalism-
anum hættulegast. Nóbels-
verðlaunahafinn bað gestina að líta í
spegil.
Eins og svo oft áður hafði Fried-
man rétt fyrir sér.
Eftir Óla Björn
Kárason » Skynsamlegt virðist
að setja skorður við
að ráðandi hluthafar í
bönkum séu á sama
tíma ráðandi í öðrum
fyrirtækjum og sitji
báðum megin borðs.
Óli Björn Kárason
Höfundur er þingmaður
Sjálfstæðisflokksins.
Gegn krosseignarhaldi banka og atvinnulífs