Fréttablaðið - 08.03.2018, Blaðsíða 23

Líkt og margir aðrir hef ég mælt fyrir því frá því löngu fyrir hrun og fyrir einkavæðingu bank-
anna 1998-2003 að erlendir bankar
væru fengnir hingað til lands. Þess
var og er þörf til að auka samkeppni
á fjármálamarkaði til hagsbóta
fyrir heimili og fyrirtæki og til að
stía stjórnmálamönnum og vinum
þeirra frá bankarekstri svo sem brýna
nauðsyn hefur borið til allar götur frá
heimastjórnarárunum eftir aldamót-
in 1900. Einna helzt hafa kanadískir
og norrænir bankar komið til álita,
kanadískir bankar vegna þess að þeir
hafa aldrei komizt í kröggur, jafnvel
ekki í heimskreppunni 1929-1939,
og norrænir bankar sem hafa siglt
lygnan sjó án áfalla undangenginn
aldarfjórðung.
Mikinn vaxtamun á Íslandi, þ.e.
háa útlánsvexti og lága innlánsvexti,
má að miklu leyti rekja til fákeppni
sem á engan sinn líka í nálægum
löndum. Erlendir bankar starfa
jafnvel í dreifðum byggðum Noregs
upp eftir allri vesturströnd þess
Erlendir bankar og Ísland
Þorvaldur
Gylfason
Í dag vogskorna lands. Norðmenn eignast
flestir húsin sín svo að segja skuldlaus
fyrir fimmtugt. Íslendingar dragast
margir áfram með námslán á bakinu
fram á elliár að ekki sé talað um
húsnæðislán. Ísland er eina landið í
Evrópu þar sem erlendir bankar eiga
ekkert í innlendum bönkum og starf-
rækja ekki heldur útibú.
Hvernig skyldi standa á þessu?
Ein heiðarleg tilraun var eyðilögð,
önnur var glæpsamleg, hún tókst
Hefur verið reynt að laða trausta
erlenda banka að íslenzkum banka-
rekstri? Skandinaviska Enskilda
Banken, einn helzti banki Svíþjóðar,
var að því kominn að kaupa þriðj-
ungshlut í Landsbanka Íslands 1998
fyrir frumkvæði viðskiptaráðuneytis-
ins. Þetta frumkvæði mæltist ekki vel
fyrir í forsætisráðuneytinu og voru
Svíarnir því sendir heim þar eð væn-
legra þótti að „Landsbankinn kæmist
í hendur manna sem Sjálfstæðis-
flokkurinn hefði a.m.k. talsamband
við“, eins og Styrmir Gunnarsson
ritstjóri Morgunblaðsins lýsti svo
eftirminnilega í bókinni Forsætisráð-
herrar Íslands: Ráðherrar Íslands og
forsætisráðherrar í 100 ár (2004, bls.
467). Nokkru síðar var Landsbankinn
keyrður í kaf og bankakerfið allt eins
og það lagði sig með hörmulegum
afleiðingum fyrir mikinn fjölda fólks
og fyrirtækja innan lands og utan.
Margir bankamenn fengu fangelsis-
dóma, sumir langa.
Málamyndakaup þýzka bankans
Hauck & Aufhäuser á eignarhlut
ríkisins í Búnaðarbanka Íslands 2003
er kafli út af fyrir sig. Sérstakri rann-
sóknarnefnd Alþingis tókst ekki að
upplýsa hvert hagnaðurinn af þeim
málamyndagerningi rann.
Frá hruni 2008 hefur samkeppni
minnkað á bankamarkaði þar eð
flestir sparisjóðirnir eru horfnir.
Stóru bankarnir þrír eru ennþá allir
eins.
Aðrar tilraunir?
Hafa aðrar tilraunir verið gerðar til
að laða erlenda banka að innlendum
bankarekstri? – þó ekki væri nema
til að draga úr líkum þess að sagan
endurtaki sig. Um það er engum
skrifuðum heimildum til að dreifa.
Eina leiðin til að komast að því er að
spyrja menn sem hafa vitneskju um
málið innan stjórnsýslunnar en hafa
ekki hirt um að halda henni til haga
handa almenningi. Sumir þessara
manna fullyrða í einkasamtölum að
reynt hafi verið að selja erlendum
bönkum hluti í íslenzkum bönkum
en enginn erlendur banki hafi sýnt
því áhuga. Ekki fylgir sögunni hversu
oft eða alvarlega þetta hefur verið
reynt eða hversu stórir eignarhlutir
erlendum bönkum stóðu til boða.
Skýringarnar sem erlendir bankar
eru sagðir gefa á áhugaleysi sínu
eru einkum þær að þeir nenni ekki
að eiga neinn hluta afkomu sinnar
undir óstöðugri íslenzkri krónu og
þeirri rekstraróvissu sem henni fylgir,
sömu óvissu og íslenzk fyrirtæki og
heimili þurfa flest að búa við. Því er
bætt við að erlendu bankarnir telji
nóg að þjónusta íslenzk stórfyrirtæki
líkt og þeir gera nú þegar í allstórum
stíl (flugvélakaup, skipakaup o.fl.)
og nenni ekki að sinna heimilum og
litlum eða meðalstórum fyrirtækjum.
Loks er því stundum bætt við að
erlendir bankar nenni ekki heldur að
búa við spillinguna og vitleysuna sem
veður uppi á Íslandi.
Bagalegt er að stjórnvöld skuli
ekki hafa greint opinberlega frá
umræddum tilraunum til að laða
erlenda banka að landinu. Hví skyldu
kjósendur – vinnuveitendur stjórn-
valda! – ekki fá að vita hvernig landið
liggur? Hvernig á fólkið í landinu t.d.
að geta myndað sér skoðun á valinu
milli íslenzkrar krónu og upptöku
evrunnar ef því er haldið leyndu að
viðvarandi ófremd í bankamálum
landsins mann fram af manni stafar
m.a. af óstöðugleika krónunnar sem
enginn erlendur banki vill sjá?
Vantraust
Bankasaga Íslands hefur verið sam-
felld hörmungasaga frá öndverðu.
Nýju bankarnir sem reistir voru á
rústum gömlu bankanna hafa ekki
lært nærri nóg af hruninu eins og
ráða má t.d. af ótæpilegum kaup-
greiðslum til stjórnenda bankanna
og miklu vantrausti almennings
í garð þeirra. Ný könnun Gallups
sýnir að fjórir af hverjum fimm sem
spurðir eru vantreysta bankakerfinu
og þrír af hverjum fjórum vantreysta
Fjármálaeftirlitinu. Jafnvel Alþingi
nýtur meira trausts en bankarnir og
FME þótt mjótt sé á munum.
Ríkissjóður seldi nýlega 13%
eignarhlut sinn í Arion banka til
vogunarsjóða sem voru fyrir í eig-
endahópnum og gengur þannig þvert
gegn fyrri yfirlýsingum um nauðsyn
dreifðara eignarhalds. Vogunar-
sjóðir eiga ekkert erindi í varfærinn
bankarekstur. Fjármálaeftirlit sem
fáir treysta virðist ekki líklegt til að
veita vogunarsjóðunum viðnám.
Jafnréttislög hafa verið í gildi hér á landi í rúm 40 ár og tekið nokkrum breytingum á þeim
tíma. Ljóst er að frá setningu
laganna hefur staða jafnréttismála
breyst verulega til batnaðar. Engu
að síður er kynbundinn launamun-
ur viðvarandi vandamál og konur
eru í minnihluta í öllum áhrifa-
stöðum hvert sem litið er. Þá er
kynferðisleg og kynbundin áreitni
á vinnustöðum stórkostlega alvar-
legt mál eins og nýlegar frásagnir
kvenna hafa leitt í ljós.
Árið 2008 fór fram heildarendur-
skoðun á jafnréttislögum. Þá voru
tekin tvö skref sem áttu að stuðla
að því að markmiði laganna um
jafnrétti kynjanna yrði náð. Í fyrsta
lagi voru úrskurðir kærunefndar
jafnréttismála gerðir bindandi og
í öðru lagi var kveðið á um sektar-
heimildir Jafnréttisstofu. Sektirnar
geta numið allt að 50.000 kr. á dag
þar til viðunandi úrbætur hafa verið
gerðar. Slíkum dagsektum hefur
hins vegar aldrei verið beitt.
Háar sektir við brotum
á nýrri persónuverndarlöggjöf
Á þessu ári mun ný persónuverndar-
löggjöf taka gildi hérlendis þegar
ný reglugerð Evrópusambandsins
(ESB) um persónuvernd leysir af
hólmi núgildandi Evrópulöggjöf.
Lögunum er m.a. ætlað að vernda
rétt einstaklinga til að stjórna eigin
persónuupplýsingum. Brot á per-
sónuverndarlöggjöfinni munu geta
haft miklar efnahagslegar afleið-
ingar í för með sér fyrir fyrirtæki,
stofnanir og aðra sem vinna með
persónuupplýsingar. Eftirlitsstofn-
anir munu geta sektað fyrirtæki um
allt að 4% af árlegri heildarveltu á
heimsmarkaði fyrir brot á lögunum
eða sem nemur allt að 20 milljónum
Sektarákvæði jafnréttislaga hefur aldrei verið nýtt
evra. Slíka sekt verður t.d. hægt að
leggja á hafi fyrirtæki farið gegn
markmiðum laganna eða ef ekki
liggur fyrir fullnægjandi samþykki
frá einstaklingi fyrir því að unnið sé
úr persónugreinanlegum gögnum
um hann. Í marga mánuði hafa fyrir-
tæki og stofnanir unnið hörðum
höndum að því að undirbúa inn-
leiðingu persónuverndarlaganna,
m.a. til þess að forðast sektir.
Brot á jafnréttislögum hafi
efnahagslegar afleiðingar
Eins og staðan er nú hefur það
engar efnahagslegar afleiðingar
fyrir fyrirtæki, stofnanir og ein-
staklinga að brjóta jafnréttislögin.
Félags- og jafnréttismálaráðherra
hefur skipað starfshóp sérfræðinga
til að hefja undirbúning að heildar-
endurskoðun laga nr. 10/2008, um
jafna stöðu og jafnan rétt kvenna
og karla. Starfshópnum er ætlað
að vinna úttekt á þróun, fram-
kvæmd og eftirfylgni íslenskrar
jafnréttislöggjafar og stjórnsýslu
jafnréttismála og á að skila af sér
haustið 2018. Í framhaldinu mun
þverpóli tísk nefnd taka við og skila
ráðherra drögum að lagafrumvarpi
sem ætlað er að auka skilvirkni
og stuðla enn frekar að jafnrétti
kynjanna og eflingu úrræða, auk
tillagna að framtíðarskipan stjórn-
sýslu jafnréttismála.
Þetta eru góð og gild markmið
en það er mat mitt að því miður
sé eina ráðið að fara að fordæmi
nýrra persónuverndarlaga og fylgja
brotum á jafnréttislögum kröftug-
lega eftir með háum sektum. Það
er það eina sem virkar þangað til
raunverulegt jafnrétti er komið á
hér á landi.
Bankasaga Íslands hefur
verið samfelld hörmunga-
saga í meira en hundrað
ár. Nýju bankarnir sem
reistir voru á rústum gömlu
bankanna hafa ekki lært
nærri nóg af hruninu eins og
ráða má t.d. af ótæpilegum
kaupgreiðslum til stjórn-
enda bankanna og miklu
vantrausti almennings í garð
þeirra.
Erna
Guðmundsdóttir
framkvæmda-
stjóri BHM
Hvatningarverðlaun Vísinda- og tækniráðs eru árlega veitt
vísindamanni sem snemma á ferlinum þykir hafa skarað fram úr og skapað
væntingar um framlag í vísindastarfi sem styrki stoðir mannlífs á Íslandi.
Óskað er eftir tilnefningum til Hvatningarverðlauna
Vísinda- og tækniráðs 2018. Verðlaunin eru þrjár milljónir króna.
Tilnefningar geta komið frá öllum sviðum vísinda, tækni og fræða. Tilnefna má
vísindafólk sem starfar á Íslandi við háskóla, rannsóknastofnanir, fyrirtæki eða er
sjálfstætt starfandi. Öllum, sem eru í aðstöðu til að meta störf einstakra vísindamanna,
er heimilt að senda tilnefningar. Ferilskrá vísindamannsins skal fylgja tilnefningu ásamt
rökstuðningi þess sem tilnefnir. Hvatningarverðlaunin verða afhent á Rannsóknaþingi
Rannís í vor.
Frestur til að skila inn tilnefningum er til og með 12. apríl 2018.
Tilnefningum ásamt rökstuðningi og ítarlegum upplýsingum
um feril tilnefndra skal skilað með tölvupósti til Rannís
á netfangið rannis@rannis.is
Nánar á www.rannis.is
Tilnefnin
gar óska
st!
S k o ð u n ∙ F R É T T a B L a ð i ð 23F i M M T u d a g u R 8 . M a R S 2 0 1 8
0
8
-0
3
-2
0
1
8
0
4
:4
0
F
B
0
7
2
s
_
P
0
5
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
7
2
s
_
P
0
3
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
7
2
s
_
P
0
2
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
7
2
s
_
P
0
3
4
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 1
F
2
4
-F
F
3
4
1
F
2
4
-F
D
F
8
1
F
2
4
-F
C
B
C
1
F
2
4
-F
B
8
0
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
6
A

F
B
0
7
2
s
_
7
_
3
_
2
0
1
8
C
M
Y
K