Morgunblaðið - 06.12.2017, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 6. DESEMBER 2017
Hekla Frægasta eldfjall Íslands í aldanna rás skartaði sínu fegursta í síðustu viku. Eldfjallið gaus síðast árið 2000 og vísindamenn telja að það geti gosið aftur með mjög skömmum fyrirvara.
RAX
Í komandi viku þurfa
alþingismenn að bretta
upp ermar. Þeirra bíð-
ur það verkefni að af-
greiða fjárlög fyrir
komandi ár og til þess
hafa þeir ekki marga
daga. Allir stjórn-
málaflokkar gáfu fyr-
irheit í aðdraganda
kosninga. Fjárfesta í
innviðum; heilbrigðis-,
mennta- og samgöngukerfinu. Setja
aukna fjármuni í almannatrygg-
ingar, heilbrigðisþjónustu, rann-
sóknir og þróun og í menntakerfið.
Loforðalistinn yfir hærri útgjöld er
lengri.
Þrátt fyrir þá staðreynd að skatt-
ar á Íslandi séu með því hæsta sem
gerist meðal aðildarríkja OECD
boðuðu margir hækkun skatta fyrir
kosningar. Aðrir vildu tryggja
óbreytt ástand en Sjálfstæðisflokk-
urinn talaði með skýrum hætti fyrir
lækkun skatta. Umræða um samspil
skattbyrði og samkeppnishæfni
landsins var hins vegar ekki fyrir-
ferðarmikil í kosningabaráttunni.
Ríkisstjórn Katrínar Jakobs-
dóttur fær ekki langa hveitibrauðs-
daga. Ég þekki engin dæmi um að
ríkisstjórn hafi haft jafn fáa daga til
að undirbúa og ganga frá fjárlaga-
frumvarpi og ríkisstjórn Framsókn-
arflokks, Sjálfstæðisflokks og
Vinstri-grænna hefur. Ekki er hægt
að ætlast til að stefnumótun í ríkis-
fjármálum til lengri tíma birtist full-
mótuð í frumvarpinu. Sameiginleg
framtíðarsýn stjórnarflokkanna í
einstökum málaflokkum verður
mörkuð í fjármálaáætlun sem lögð
verður fram á nýju ári.
Miklar væntingar
En væntingarnar eru miklar og
ríkisstjórnin hefur gefið ákveðin fyr-
irheit í stjórnarsáttmála.
Efla á menntun, tryggja að allir
landsmenn fái notið góðrar heil-
brigðisþjónustu, óháð efnahag og
búsetu, draga á úr greiðsluþátttöku
sjúklinga og hrinda geðheilbrigðis-
stefnu í framkvæmd og tryggja fjár-
mögnun hennar. Fullvinna á heil-
brigðisstefnu fyrir Ísland. Ráðist
verður í „stórsókn í uppbyggingu“
hjúkrunarheimila og rekstur þeirra
styrktur. Framkvæmdir við nýjan
meðferðarkjarna
Landspítala hefjast
næsta sumar.
Ríkisstjórnin ætlar
að lækka þröskuld
ungs fólks og tekju-
lágra inn á húsnæð-
ismarkaðinn. Frítekju-
mark atvinnutekna
eldri borgara verður
hækkað í hundrað þús-
und krónur strax um
næstu áramót og unnið
verður að breytingum á
tryggingakerfi öryrkja
í samvinnu við hagsmunasamtök
með það að markmiði að „einfalda
kerfið, tryggja framfærslu örorkulíf-
eyrisþega og efla þá til samfélags-
þátttöku“.
Ríkisstjórnin mun beita sér fyrir
stofnun þjóðgarðs á miðhálendinu og
vill skoða möguleika á þjóðgörðum á
öðrum svæðum. Þá lofar ríkisstjórn-
in að auka framlög til þróunarsam-
vinnu á komandi árum.
Í stjórnarsáttmálanum er bent á
að brýn verkefni blasi við í innviða-
uppbyggingu um allt land, m.a. í
samgöngum, fjarskiptum, veitukerf-
um og annarri mannvirkjagerð.
„Svigrúm er á næstu árum til að
nýta eignatekjur ríkisins í slík verk-
efni.“ Ríkisstjórnin ætlar að endur-
skoða gjaldtöku í samgöngum, „svo-
kölluðum grænum sköttum og
skattaívilnunum, þannig að skatt-
heimtan þjóni loftslagsmarkmiðum“.
Breyta á skattlagningu á tónlist, ís-
lenskt ritmál og fjölmiðla og verður
fyrsta skref að afnema virðisauka-
skatt á bókum.
Ríkisstjórnin leggur áherslu á
lækkun tekjuskatts í neðra skatt-
þrepi og greiða með því fyrir farsælli
niðurstöðu í komandi kjarasamn-
ingum. „Þá er það einnig forgangs-
mál á kjörtímabilinu að lækka trygg-
ingagjald,“ segir í stjórnarsáttmál-
anum. Stefnt er að því að afnema þak
á endurgreiðslum kostnaðar vegna
þróunar og kostnaðar og styðja
„myndarlega við samkeppnissjóði í
samræmi við stefnu Vísinda- og
tækniráðs“. Þannig á að bæta al-
þjóðlega samkeppnishæfni Íslands.
Traustar undirstöður
Efnahagslegur styrkur er for-
senda þess að hægt verði að efna öll
loforðin sem gefin eru í stjórnarsátt-
málanum. Ríkisstjórnin ætlar að
treysta „til framtíðar samfélags-
legan stöðugleika, velsæld og lífs-
gæði“ og „leggja áherslu á traustar
undirstöður í ríkisfjármálum sem
gefa tækifæri til að byggja upp og
búa í haginn fyrir komandi kyn-
slóðir“.
Stjórnarsáttmálinn felur í sér að
útgjöld ríkisins verða aukin verulega
á komandi ári og því heldur þróun
síðustu ára áfram. Búið er að vinna
upp „niðurskurð“ áranna eftir hrun
fjármálakerfisins og gott betur. Út-
gjöld ríkisins verða samkvæmt fjár-
lögum um 125 milljörðum hærri að
raunvirði á þessu ári en árið 2012 og
nær 38 milljörðum hærri en 2008. Á
sama tíma hafa tekjur ríkissjóðs
aukist gríðarlega. Skatttekjur á
þessu ári verða nær 205 milljörðum
hærri en 2009, þegar þær voru
lægstar, og um 101 milljarði hærri
en 2008.
Uppsafnaður halli ríkissjóðs 2008-
2013 nam alls um 360 milljörðum og
var fjármagnaður með skuldsetn-
ingu. Dæmið hefur snúist við og af-
gangur verið á rekstri ríkissjóðs síð-
ustu ár og skuldir greiddar hratt
niður.
Ætla má að skuldir ríkissjóðs í lok
þess árs nemi um 895 milljörðum
króna. Umskiptin á síðustu árum eru
því mikil en hæst fóru skuldir í 1.500
milljarða í árslok 2012. Í fjárlaga-
frumvarpi sem síðasta ríkisstjórn
lagði fram, en var ekki afgreitt, var
reiknað með að skuldir lækkuðu um
234 milljarða á þessu ári, mun meira
en fjárlög ársins gera ráð fyrir. Á
fjórum árum (2013-2016) lækkuðu
skuldir um rúma 370 milljarða króna.
Í óafgreiddu frumvarpi er bent á að
skuldir haldi áfram að lækka á kom-
andi ári og að hlutfall brúttóskulda
verði 31,2% af vergri landsfram-
leiðslu í lok þess árs en hæst var
þetta hlutfall 86% árið 2011. Lækk-
andi skuldahlutfall skýrist fyrst og
fremst af vexti landsframleiðslunnar
og lækkun skulda vegna bættrar af-
komu ríkissjóðs og óreglulegra tekna
(stöðugleikaframlög).
720 milljarðar í vexti
Vaxtakostnaður ríkisins á níu ár-
um frá 2008 nemur tæpum 720 millj-
örðum króna á verðlagi yfirstand-
andi árs. Þetta er rúmlega 22
milljörðum króna hærri fjárhæð en
samanlagðar skatttekjur í fjárlögum
2017. Árlegur meðalvaxtakostnaður
ríkisins frá 2008 til 2016 er svipuð
fjárhæð og samanlögð framlög til
Landspítalans, Sjúkrahússins á Ak-
ureyri og allra heilbrigðisstofnana á
landinu á síðasta ári, samkvæmt rík-
isreikningi.
Það má því öllum vera ljóst hve
gríðarlegt hagsmunamál það er fyrir
alla að skuldir ríkisins lækki á kom-
andi árum og þar með lækki vaxta-
kostnaður, jafnt vegna lægri skulda
en einnig vegna betri vaxtakjara sem
endurspegla æ hagstæðara lánshæf-
ismat.
Þegar þingmenn glíma við að
koma saman fjárlögum fyrir kom-
andi ár hljóta þeir að hafa í huga
hversu nauðsynlegt það er að halda
áfram að lækka skuldir ríkisins og
„búa í haginn fyrir komandi kyn-
slóðir“. Og um leið og þeir sam-
þykkja aukin útgjöld til sameigin-
legra verkefna er eðlilegt að þeir
fylgi þeirri ákvörðun eftir með því að
krefjast betri árangurs á öllum svið-
um. Að farið verði betur með fé
skattgreiðenda.
Eftir Óla Björn
Kárason »Um leið og þing-
menn samþykkja
aukin útgjöld er eðlilegt
að þeir fylgi þeirri
ákvörðun eftir með því
að krefjast betri árang-
urs á öllum sviðum.
Óli Björn Kárason
Höfundur er þingmaður Sjálfstæðis-
flokksins.
Áskoranir í ríkisfjármálum
Tekjur ríkissjóðs 2008 til 2017*
800
600
400
200
0
milljarðar kr. Skatttekjur Heildartekjur
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017**
*Á föstu verðlagi 2017. **Heildartekjur 2017 eru án stöðugleikaframlaga alls 414,6 milljarðar kr.
Heimildir: Ríkisreikningar 2008-2016 og fjárlög 2017. Framreikningar: óbk
Útgjöld ríkissjóðs 2008 til 2017*
800
600
400
200
0
milljarðar kr.
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
*Á föstu verðlagi 2017. Heildargjöld 2008 eru án veðlánatapa vegna yfirtekinna fjárkrafna Seðlabanka Íslands að
fjárhæð 174,9 ma. og tapaðra krafna af tryggingabréfum aðalmiðlara að fjárhæð 17,3 ma. Heildargjöld 2010 eru án
33 ma. króna gjaldfærslu vegna eiginfjárframlags til Íbúðalánasjóðs. Sérstök útgjöld vegna lífeyrisskuldbindinga
alls 141,3 ma. eru ekki meðtalin í gjöldum 2016. Niðurfærsla húsnæðislána nam 15,7 ma. árið 2016, 18,5 ma. 2015
og 35,8 árið 2014. Heimildir: Ríkisreikningar 2008-2016 og fjárlög 2017. Framreikningar: óbk