Morgunblaðið - 29.12.2017, Síða 6

6 MORGUNBLAÐIÐ TÍMAMÓT 29.12. 2017
Það var um mánaðamótin sem ég brá mér úr
vinnunni til þess að greiða reikninga í einu af
nýrri og glæsilegri bankaútibúum landsins,
þeirra sem gefa okkur fyrirheit um bankaþjón-
ustu framtíðarinnar. Stimamjúkur banka-
starfsmaður tók á móti mér og vísaði á kaffi-
hornið og sjálfsafgreiðslustöð, þar sem ég
fletti upp stöðunni á hlaupareikningnum mín-
um og greiddi reikningana einn af öðrum. Að
því loknu fannst mér tilvalið að taka út svolítið
reiðufé fyrst ég var nú staddur í útibúinu og
hví ekki að koma við hjá ráðgjafa til þess að fá
upplýsingar um vaxtakjör á helstu sparireikn-
ingum? Það var notalegt andrúmsloft í úti-
búinu og því tilvalið að fá sér kaffibolla, koma
sér fyrir í sófa og glugga í blöð. Á leiðinni út
nikkaði ég til bankastarfsmannsins stima-
mjúka, sem tók reyndar ekki eftir mér þar sem
hann góndi á tölvuskjáinn fyrir framan sig.
Þjónustan færð yfir á viðskiptavininn
Hver kannast ekki við hversdagsögu eins og
þessa? Einhver? Enginn? Sagan er að vísu
uppspuni. Rétta útgáfan er sú að eftir mán-
aðamótin fletti ég upp stöðunni á reikningnum
mínum í símaappinu og sá að kortareikningur-
inn hafði verið gjaldfærður og greiðsluþjón-
ustan hafði greitt aðra reikninga. Það sem eft-
ir var af laununum gaf ekki tilefni til þess að
kanna á netinu sparnaðarleiðir. Þetta tók
nokkrar sekúndur. Satt að segja man ég ekki
hvenær ég þurfti síðast að skreppa úr vinnunni
til þess að fara í banka.
Bankarnir hafa í raun sjálfir skapað jarð-
veginn fyrir hægu andláti bankaútibúanna.
Með því að bjóða upp á fljótlegar og þægilegar
lausnir í tölvu eða snjallsíma hafa þeir slegið
tvær flugur í einu höggi. Þeir hafa komið til
móts við óskir og þarfir neytenda og um leið
látið þá um að þjónusta sig sjálfa. Þannig hafa
þeir fært bankastörf yfir á viðskiptavininn og
gert útibúin að sama skapi að mestu óþörf.
Bankakerfið hér á landi heldur enn úti 84
útibúum, þótt þeim hafi vissulega fækkað á
undanförnum árum, og reynt er að finna þeim
nýtt hlutverk með sófum, kaffi, afþreyingu og
almennum notalegheitum.
Nýir keppinautar leiða þróunina
Útibúin eru ekki hið eina sem íþyngir bönk-
unum, þótt vissulega séu þau táknmynd um
byrðar frá fyrri háttum í fjármálaþjónustu.
Fjármálakerfið er að breytast með miklum
hraða, ekki síst lána- og greiðslukerfi. En ólíkt
því sem áður var eru það ekki bankarnir sjálfir
sem leiða þróunina heldur nýir keppinautar.
Alþjóðlega fjármálakreppan sem fór að gera
vart við sig fyrir áratug og náði hámarki haust-
ið 2008 hefur leitt til stóraukinna kvaða á
banka. Hert hefur verið á laga- og reglugerða-
umhverfinu, lagðar á verulega auknar eftirlits-
kvaðir og skattlagning aukin, ekki síst hér á
landi. Þetta hefur meðal annars átt þátt í því
að auka umsvif skuggabankastarfsemi sem er
utan hins hefðbundna regluramma bankakerf-
isins. Sú starfsemi er þó á engan hátt skugga-
leg, heldur snýst í grófum dráttum um að fjár-
magna verkefni beint í gegnum fjárfestingar-
sjóði fremur en bankakerfið, oft með þátttöku
lífeyrissjóða. Þótt bankanir séu að vissu marki
þátttakendur í skuggabankastarfseminni get-
ur hún óneitanlega haft neikvæð áhrif á af-
komu þeirra og áhættu. Þau verkefni sem fjár-
mögnuð eru með þessum hætti eru yfirleitt
umfangsmikil og tryggð með traustum veðum.
Eftir sitja í bankakerfinu minni lánveitingar
og oft og tíðum áhættumeiri.
Sótt að helgasta vígi bankanna
En ný og ekki minni ógn sækir að hefð-
bundnum bönkum úr annarri átt. Tækni-
framfarir hafa skapað nýjum aðilum vettvang
til þess að keppa við bankana um þeirra helg-
asta vígi, greiðslumiðlun og lánafyrirgreiðslur.
Ný fyrirtæki spretta nú upp á sviði fjártækni
(e. fintech) sem byggjast á allt öðru rekstr-
arlíkani en bankar. Þessi fyrirtæki eru laus við
áþján strangs eftirlits, stórra og úrsérgeng-
inna upplýsingakerfa og annars fasts kostn-
aðar sem þjakar gjarnan viðskiptabanka. Fjár-
tæknifyrirtækin eru af ýmsum toga og bjóða
upp á allt frá jafningjalánum (e. peer-to-peer
lending), til millifærslna milli landa, til sjálf-
virkrar eignastýringar. Möguleikarnir virðast
nánast óþrjótandi.
Þótt þessi fyrirtæki séu mörg hver lítil
sprotafyrirtæki enn sem komið er, þá hafa
önnur komið sér vel fyrir á sínum markaði. Á
þriðja ársfjórðungi fór til dæmis jafningja-
lánafyrirtækið Funding Circle fram úr
stærstu viðskiptabönkum Bretlands í nýjum
lánveitingum til lítilla fyrirtækja, að sögn Fin-
ancial Times. Forráðamenn fyrirtækisins sjá
fram á að ná allt að helmingi þessa markaðar
enda sé erfitt fyrir bankana að bregðast við
samkeppninni. Þannig spretta nýir aðilar upp
og taka sífellt stærri sneið af köku sem bank-
arnir sátu áður einir að.
ESB vill hraða samkeppni og þróun
Evrópusambandið gerir bönkunum svo ekki
auðveldara fyrir með því að kynna til sögunnar
nýja reglugerð um greiðsluþjónustu, Payment
Services Directive 2 (PSD2), sem innleidd
verður í aðildarríkjum nú í janúar. Með henni
er bönkum gert skylt að veita þriðja aðila að-
gang að upplýsingum um viðskiptavin í kerfum
sínum, sé viðskiptavinurinn því samþykkur.
Þetta gerir ESB í þeim yfirlýsta tilgangi að
auka samkeppni og stuðla að framþróun í fjár-
málaþjónustu; sem sagt til að auka samkeppni
við bankana. Hvaða nýjungar þetta mun geta
af sér verður áhugavert að sjá, og þá ekki bara
hjá fjártæknifyrirtækjum. Fyrir gagnarisa á
borð við Google, Amazon og Facebook opnast
hér ný leið til þess að safna saman fjárhags-
legum upplýsingum um viðskiptavini úr ólík-
um áttum á einn stað og á grundvelli þess
byggja upp vettvang fyrir greiðsluþjónustu.
Reglugerð ESB mun væntanlega taka gildi
hér á landi á næsta ári og líklegt að hún muni
hafa umtalsverð áhrif á þróun fjármálaþjón-
ustu hér eins og annars staðar. Íslenskir bank-
ar eru nokkuð vel staddir í tæknilausnum en
þó má þegar sjá merki þess að samkeppnin sé
að aukast. Símafyrirtækin eru til dæmis farin
að þreifa fyrir sér með greiðslulausnir og jafn-
vel lánaþjónustu, og má ætla að það sé ein-
ungis forsmekkur af því sem koma skal.
Reyndar erum við á Vesturlöndum nokkuð á
eftir í notkun símtækja við greiðslumiðlun
miðað við ýmsa aðra heimshluta, eins og víða í
Asíu og jafnvel Afríku. Þar hefur „hefðbundin“
fjármálaþjónusta ekki náð miklum þroska og
því er í raun stokkið yfir það stig sem við á
Vesturlöndum erum á núna. Í Kína er notkun
samskiptaforitsins WeChat sem greiðslumiðils
til dæmis útbreidd, auk Alipay, og greiðslur
með síma eru þar almennari en greiðslukort.
Með þessari útbreiddu notkun símagreiðslna
safnast svo upp geysilegt magn persónu-
upplýsinga sem kínverskum yfirvöldum hugn-
ast víst ekki illa.
Rafmyntir og aðrar ógnir
Rafmyntir hafa mikið verið til umræðu á árinu
2017 og gengishækkun margra þeirra verið
yfirgengileg. Framtíð bitcoin og annarra raf-
mynta sem greiðslumiðils er þó enn háð óvissu,
enda koma miklar sveiflur í verðmæti í raun í
veg fyrir að þær séu gjaldgengar í hefð-
bundnum viðskiptum. Nái rafmyntir hins veg-
ar verulegri útbreiðslu gæti það leitt til gjör-
breyttrar stöðu fyrir banka, enda eru slíkir
gjaldmiðlar í raun utan hins eiginlega fjár-
málakerfis. Hins vegar hefur tæknin sem raf-
myntirnar byggjast á, bálkakeðjan (e. block-
chain), skapað nýja möguleika í fjármála-
viðskiptum og samningagerð sem bankar og
fjártæknifyrirtæki keppast nú um að nýta sér.
Dæmi eru um að notkun bálkakeðjutækni hafi
hraðað greiðslum á milli landa úr nokkrum
dögum niður í 20 sekúndur. Um leið og slík
lausn eykur augljóslega þægindi til muna þá
slátrar hún afar arðsamri þjónustu bankanna.
Enn er ónefnd vaxandi ógn við bankakerfið
sem eru glæpamenn. Þá er ekki átt við banka-
ræningja sem ráðast inn í útibú með tóbaks-
klút fyrir vitunum og heimta seðlana úr gjald-
kerastúkunni. Greiðslukerfi banka verða fyrir
síauknum árásum netglæpamanna og þar er
yfirleitt ekki nein skiptimynt að veði. Upplýs-
ingar um slíkar árásir eru eðli máls takmark-
aðar en samkvæmt FBI var fjárhæð tilkynntra
netglæpa í Bandaríkunum 1,45 milljarðar dala
á síðasta ári, sem er nær þreföldun frá árinu
2012. Kostnaður fjármálastofnana við að verj-
ast tölvuglæpum eykst því jafnt og þétt með
hverju árinu.
Verða bankarnir fjármálaveitur?
Fréttir af andláti viðskiptabankans eru þó
fjarri því tímabærar og enn ekki horfur á því
að skuggabankastarfsemi, fjártæknifyrirtæki
og rafmyntir taki yfir. Bankar verða áfram til
staðar en það er hætta á því að arðsemi af
starfsemi þeirra dragist saman þegar fram líða
stundir. Framtíðin gæti borið það í skauti sér
að bankar þróist í eins konar fjárhagslegar
veitustofnanir, reknir undir ströngu eftirliti og
með lágmarks hagnaði. Alþjóðlegar mælingar
áætla að viðskiptabankar tapi á allt að helm-
ingi viðskiptavina sinna nú þegar, svo það er
mikið í húfi að missa ekki frá sér þá arðbær-
ustu. Bankar víða um heim hafa brugðist við
aukinni samkeppni, meðal annars með nánu
samstarfi eða jafnvel kaupum á fjártækni-
fyrirtækjum. En ekki er ólíklegt að í fjármála-
umsýslu muni samskipti við viðskiptavini bein-
ast sífellt meira í gegnum fyrirtæki sem fólk er
í reglulegum tengslum við, hvort sem þau
heita Facebook, Amazon eða eitthvað annað.
Það gæti leitt til þess að bankarnir taki meira
að sér eins konar bakvinnsluhlutverk, sem
vissulega er mikilvægt en kannski ekki eins
arðbært.
Íslenskir skattgreiðendur ættu að reyna að
fylgjast með þeim miklu hræringum sem nú
eiga sér stað í fjármálaþjónustu um allan heim.
Óháð fyrrgreindum breytingum felst í eðli sínu
umtalsverð áhætta í fjármálastarfsemi og
bankar eru áhættusöm eign, viðskiptabankar
ekki síður en fjárfestingarbankar. Miðað við
síðustu árshlutauppgjör bankanna er hlutdeild
ríkisins í eigin fé viðskiptabankanna nærri 460
milljörðum króna. Til samanburðar eru áætl-
aðar heildartekjur ríkisins af virðisaukaskatti
um 240 milljarðar króna í fjárlögum næsta árs.
Það skiptir því skattgreiðendur miklu máli að
sem mest fáist fyrir þessar eignir.
Þróuninni verður ekki stýrt að ofan
Það má heita óumflýjanlegt að íslenskt fjár-
málakerfi taki miklum breytingum á komandi
árum. Hins vegar ætti að taka því með varúð
þegar stjórnmálamenn tala um nauðsyn end-
urskipulagningar á fjármálakerfinu, eins og
víða heyrðist í tengslum við nýafstaðnar kosn-
ingar. Með fullri virðingu fyrir góðum hug
stjórnmálamanna, og sérfræðinga á þeirra
vegum, þá hafa þeir afar takmarkaðar for-
sendur til slíks verks. Jafnvel þeir sem starfa á
fjármálamarkaði hafa ófullkomna mynd af því
hvernig fjármálakerfið muni þróast. Skyn-
samlegasta leið ríkisins til endurskipu-
lagningar er að koma bankakerfinu úr sínum
höndum og til þeirra sem eru tilbúnir til að
taka þá áhættu að bregðast við síbreytilegum
aðstæðum.
Þeir sem munu á endanum taka ákvörðun
um það hvernig fjármálaþjónusta þróast hér á
landi á komandi árum eru þeir sem nota hana,
einstaklingar og fyrirtæki. Það er þeirra að
ákveða hverju þeir þurfa á að halda, hvert þeir
sækja sér það og hvernig þeir nýta sér það.
Þannig virka markaðir, þannig skapast sam-
keppni og þannig verður framþróun.
Hlutdeild ríkisins í eigin fé
viðskiptabankanna er um 460
milljarðar króna. Til samanburðar
eru áætlaðar heildartekjur ríkisins
af virðisaukaskatti um 240 millj-
arðar króna í fjárlögum 2018.
Um bankanna óvissan tíma
Fjármálaþjónusta breytist með sífellt meiri hraða og tímabært að gera sér töm orð á borð við fjártækni, jafningjalán og bálka-
keðju. Ólíkt því sem áður var eru það ekki bankarnir sem leiða þróunina heldur nýir keppinautar, allt frá sprotum til tæknirisa.
SIGURÐUR NORDAL
er hagfræðingur og fréttastjóri viðskipta
á Morgunblaðinu.
Ekki er ólíklegt að í fjármálaumsýslu
muni samskipti við viðskiptavini beinast
sífellt meira í gegnum fyrirtæki sem fólk
er í reglulegum tengslum við, hvort sem þau
heita Facebook, Amazon eða eitthvað annað.
ÍSLENSKIR SKATTGREIÐENDUR ÆTTU AÐ FYLGJAST VEL MEÐ HRÖÐUM BREYTINGUM Í FJÁRMÁLAÞJÓNUSTU
’’
TU
RN
ING POINTS | TÍM
A
M
Ó
T
|
2018
|TURNINGPOIN
TS
|T
ÍM
A
M
Ó
T
|
20
18
|