Morgunblaðið - 29.12.2017, Síða 54

54 MORGUNBLAÐIÐ TÍMAMÓT 29.12. 2017
Árið 1855 sendi Emily Dickinson, sem var orð-
lögð fyrir hlédrægni sína, mágkonu sinni þetta
ljóð.
There is a solitude of space
A solitude of sea
A solitude of death, but these
Society shall be
Compared with that profounder site
That polar privacy
A soul admitted to itself
Finite Infinity
Hálfri annarri öld síðar búum við í heimi þar
sem fyrstu tveim tegundunum af þessari ein-
veru – rýmisins og hafsins – er að verða útrýmt.
Jafnvel þótt við ferðumst út í eyðimörkina eða
langt út á haf verðum við að beygja okkur fyrir
því að einhver gæti verið að fylgjast með okkur,
með aðstoð gervihnattar eða dróna. Mikinn
hluta lífs okkar er fylgst með okkur, þegar við
sinnum því sem við þurfum í rými nútímaborg-
anna sem er undir viðamiklu eftirliti, erum við
með á okkur rekjara sem er í freistandi umbúð-
um og við köllum hann, sem er dálítið skrítið,
„símann“ okkar.
Hvað er einkalíf? Það er ekki bara það að
kjósa stundum einveru. Það er getan til að dylj-
ast og dylja: hluta líkama okkar, hluta lífs
okkar. Einkalíf er meira en einvera; það er ekki
aðeins það sem sést. Við þjótum um heiminn og
í kjölfarið skiljum við eftir okkur heil ský af
upplýsingum og með hjálp nýrra og ódýrra
tækja til að safna þeim og nýta þau eru búnar til
myndir af viðkvæmum einkamálum okkar sem
ekki eru bara lýsandi heldur hafa þær í reynd
forspárgildi um það hvernig við munum haga
okkur í framtíðinni, ef beitt er ákveðnum að-
ferðum til að framkalla slíka spá.
Á allra næstu árum mun umfang eftirlitsins
aukast nær óendanlega mikið. Rannsakendur
við háskólann í Stuttgart lýstu nýlega tækni í
upplýsingatækni sem kölluð er „snjallryk“ en
þá eru notaðar linsur sem eru á stærð við korn í
borðsalti en þær geta náð skörpum myndum og
hægt væri að framleiða þær hratt og á ódýran
hátt með því að nota þrívíddarprentara sem
þegar eru á markaði. Ímyndið ykkur örsmáar
myndavélar sem sprautað er inn í heilann til að
finna og greina æxli! Stórkostlegt! Ímyndið
ykkur núna áhrifin af því að alls staðar sé nær
ósýnilegur, nettengdur eftirlitsbúnaður sem
fylgist með öllu félagslegu og pólitísku lífi, bún-
aður sem notast við tæki sem eru svo ódýr að
hægt er að framleiða óendanlegan fjölda af
þeim, njósnarar og leynilögreglumenn dreifa
þessum augum sínum eins og bændur sáðkorn-
inu. Þegar það gerist munu væntingar okkar
um einkalíf verða að engu og með þeim geta
okkar til að verjast hefðbundnu valdi, hvernig
sem pólitísk afstaða þess og hegðun verður.
Þetta eru tímarnir þegar borin eru kennsl á
mynstur og venjur okkar, hneigðir, þrárnar
sem skapa hegðun okkar, æ auðveldara er að
meta styrk þeirra, sjá þær fyrir og stýra þeim.
Við höfum lært að dást að búnaðinum sem veit
hvenær við erum barnshafandi áður en sam-
býlismaðurinn veit það. Við vitum minna um
búnaðinn sem safnar upplýsingum um það
hvaða síður við sleppum að lesa í tölvunni og
hvaða orð fá okkur til að staldra við. Við erum
bara að byrja að skilja pólitískt vald netkerf-
anna, lokuðu upplýsingaheimanna (bæði til
hægri og vinstri) þar sem íbúunum finnst þeir
búa í eina mögulega heiminum, erum að byrja
að skilja virkni pólitískra auglýsinga sem eru
mótaðar í vandlega hönnuðu samræmi við okk-
ar eigin, sérstaka einstaklingsbundna ótta og
styrk hans.
Segjum að ég sé byssueigandi. Ég bý á svæði
með mikla glæpatíðni. Nýlega keypti ég útiljós
fyrir húsið mitt. Vissulega er ég hræddur við að
brotist verði inn á heimili mitt. Auglýsingin sem
ég skoða sýnir fyrst skuggalega veru, ljós frá
vasaljósi fellur á andlit sofandi barna. Auglýs-
ingin sem nágranni minn skoðar er allt öðruvísi.
Þegar stöðugt er fylgst með þér, a.m.k. er
hugsanlegt að það sé gert, kemur þú upp um
þig í hvert sinn sem þú tjáir þig með ein-
hverjum hætti persónulega, eins og pókerspil-
ari getur óvart gert. Ef alls staðar verða eftir-
litstæki sem birta af okkur myndir munum við
örugglega hverfa inn í eigin hugarheim, þar
sem við sem höldum öllu fyrir okkur sjálf. Þann
sem Emily Dickinson segir að sé enn dýpri gerð
einkalífs, þar sem sálin er ein með sjálfri sér.
Þótt hún notist við orðfæri sem við tengjum við
trúarlíf er um að ræða heim sem veraldlega
þenkjandi fólk kannast einnig við. Við gerum
okkur væntingar um að áður en við látum til
okkar taka í félagslegu umhverfi getum við í
huganum horfið inn í sérstakt umhverfi sem er
aðeins okkar, þar sem við getum prófað okkur
áfram og íhugað, heim sem ekki er háður dóm-
um annarra. Þessi innri heimur er í eðli sínu
bæði útópískur og fær um að brjóta gegn hefð-
bundnum gildum. Hugmyndir okkar um frelsi,
val og siðferðislega ábyrgð hvíla á tilvist þessa
heims.
Heil kynslóð okkar eða þar um bil hefur nú
velt fyrir sér þeim möguleika að við getum
breyst í síð-mannkyn. Hverju myndi þróun okk-
ar þá líkjast? Hvað erum við að verða? Þegar
við hugsum um arftaka okkar gerum við okkur
letilegar hugmyndir um sjálfstæða einstaklinga
sem eru á einhvern hátt voldugri en við, hafa í
einhverjum skilningi sterkari tilfinningu fyrir
sjálfum sér, munúðarfyllri. Ofurmennið, endur-
bætt séní, næsta bylgjan. En við erum að búa til
heim þar sem slíkir möguleikar virðast æ fjar-
lægari, a.m.k. fyrir meirihluta fólks. Ef til vill
getur lítil elíta tryggt sér aukin völd og meira
svigrúm í huga sér, í elítunni verða þeir sem
geta keypt sér meira einkalíf. Fyrir flest fólk
verður lífið grárra og skilyrðin þrengri, háð
skorðum.
Tilfinning okkar fyrir eigin sjálfi virðist munu
taka stakkaskiptum vegna þess að grafið er
undan einkalífinu en þessi tilfinning er líka und-
ir þrýstingi vegna þess að grundvöllur félags-
legra aðstæðna starfanna er á hverfanda hveli
og þar með sú sjálfsvitund sem því fylgir. Sjálf-
virkni er að eyðileggja lífsviðurværi margra,
allt frá leigubílstjórum til liðsmanna fjárfesting-
arbanka. Hún er að læðast inn á mörg svið sem
einkum eru kennd við mannlega eiginleika, sér-
fræðikunnáttu, handverk og jafnvel list og
smekk. Minni launaútgjöld merkja aukinn
hagnað og einkareknum fyrirtækjum ber engin
skylda til að tryggja að allir séu í fullri vinnu.
Menn hafa oft spáð því að upp myndi renna
sæluskeið samfélags þar sem enginn þyrfti að
vinna en það virðist ekki ætla að verða neitt sjö
daga helgarpartí heldur minna meira á andann í
heljarmiklu vöruhúsi til geymslu á fólki. Við
skilgreinum hvert annað á grundvelli þess hlut-
verks sem við höfum í samfélaginu. Við verðum
félagsverur með því að gera gagn, taka þátt,
halda við mikilli framleiðslu. Stjórnmálamenn
okkar, sem vilja ákafir minnka kostnaðinn við
að tryggja félagslegt öryggi, hamra inn í vitund
okkar þá hugmynd að iðjuleysi sé mikil synd.
En iðjuleysi verður þvingað upp á marga og því
fylgir skömmin yfir því að láta fylgjast með sér
og vera meðhöndlaðir eins og syndarar. Vegna
þess að iðjuleysingjarnir eru borgarar sem taka
ekki þátt í efnahagslífinu og iðjuleysingjar hafa
alltaf mesta hneigð til að valda truflunum, sögu-
lega séð hefur alltaf verið fylgst mest með þeim.
Síð-mannkyn er of hátimbrað orð yfir það
sem er við sjónarröndina. Þetta snýst um vald
og efnahagslega endurskipulagningu sem eyk-
ur auðæfi, ekki um tegund sem er að þróast yfir
í einhvers konar Borg-netverur eins og í þátt-
unum um geimskipið Enterprise. Í anda fortíð-
arþrár getum við með angurværð harmað
gamla og glæsta tíma mannkyns en þá gerum
við lítið til að stöðva þau geysilega öflugu ferli
sem valda þessum breytingum. Þess í stað þurf-
um við að íhuga nýja gerð stjórnmála þar sem
enn er litið á einkalíf sem verðmæti og nýja
gerð lífs, líf sem snýst ekki um vinnu.
© Hari Kunzru. Á vegum The
New York Times Syndicate.
Starfsmaður neðanjarðarlestanna í London
skoðar myndir frá eftirlitsmyndavélum á
fjölda skjáa á Viktoríu-lestarstöðinni. Ógnin
af hryðjuverkum er orðið samofin lífi okkar
og stöðugt eftirlit verður líka sjálfsagt.
Andrew Testa fyrir The New York Times
Hvað verður um okkar eigið sjálf núna þegar persónulegustu atburðir í lífi okkar eru ekki bara
varðveittir í gagnabönkum heldur greindir til þess að reikna út líklega hegðun okkar síðar?
HARI KUNZRU
er höfundur bókanna The Impressionist, Gods
Without Men og nú síðast kom út eftir hann White
Tears.
Ef til vill getur lítil elíta tryggt sér
aukin völd og meira svigrúm í huga
sér, í elítunni verða þeir sem geta
keypt sér meira einkalíf. Fyrir flest fólk verður
lífið grárra og skilyrðin þrengri, háð skorðum.
WIKILEAKS BIRTI GÖGN ÞAR SEM LÝST VAR Í ÞAULA AÐFERÐUM BANDARÍSKU LEYNIÞJÓNUSTUNNAR
’’
TU
RN
ING POINTS | TÍM
A
M
Ó
T
|
2018
|TURNINGPOIN
TS
|T
ÍM
A
M
Ó
T
|
20
18
|
Þegar hugsanir okkar eru
ekki lengur okkar eigin