Morgunblaðið - 06.03.2018, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 6. MARS 2018
Austurvöllur Flestir jólasveinarnir létu sig hverfa snemma árs og slokknað hefur á ljósunum jafnt og þétt. Jólatré hafa samt sést hér og þar en í gær var tréð í miðbæ Reykjavíkur loks tekið.
Eggert
Sé gengið um götur
Reykjavíkur um þess-
ar mundir er viðbúið
að ekkert heyrist
nema erlend mál. Þá
sjaldan til íslensku
bregður er líklegt að
þrjú orð séu þar vin-
sælust.
Nýlega kom út bók
um áhrif málfars einn-
ar tungu á annarrar.
Þessi bók er ekki um
áhrif enskrar tungu á íslensku, hún
er óskrifuð enn. Þessi bók nefnist
That’s the way it Crumbles, sem
mér skilst að þýði eitthvað sem:
Svo í pottinn búið, er eftir breskan
blaðamann, Matthew Engell, og
fjallar um áhrif amerísku á enska
tungu, sem hluta af almennum
áhrifum frá Bandaríkjunum á það
sem einu sinni hafði verið móð-
urlandið. Sifjar Shakespeares eru
sem sagt komnir í varnarstöðu.
Þessi bók er bráðskemmtileg,
nema kannski fyrir Englendinga,
og harla lærdómsrík. Þarna rek-
umst við á marga frasa, sem við
höfum tekið upp og haldið góða
ensku, en þá kemur í ljós að það er
béaður kaninn sem hefur troðið
þessu upp á heimsbyggðina. Dæm-
in eru mýmörg, enda fylgja orð-
listar sem aldrei ætla að taka enda.
Fyrir útlending verður enskan ein-
faldlega miklu orðfleiri og litríkari
við þessa landtöku, og var hún þó
orðmörg fyrir. Reyndar. Sumt í
þessari nýju málnotkun hefur verið
þýtt á íslensku og sómir sér þar
prýðilega.
Bókin varð tilefni til hugleiðinga
um vinsælustu orð sem Íslendingar
nota. Nú er til dæmis aflagt að
segja Hamingjan sanna og Hægan
hægan, sem einu sinni var vinsælt í
leikritaþýðingum og vel mátti
missa sig, en líka: Ég á ekki orð!,
Ég er alveg bit!, Þú segir ekki!?!,
Guð hjálpi mér, og ein tuttugu
önnur orðatiltæki, jafnvel bara
gamla góða: Ja, hérna! Nei, það
sem unglingarnir
hrópa upp í tíma og
ótíma er Ohmæ gawd.
Það er sem sagt nauð-
synlegt að ávarpa Guð
á ensku, þegar mikið
liggur við. Um áhrifa-
mátt þess skal ég ekki
fjölyrða, því að ég hef
aldrei prófað það.
Svo er það orð sem
virðist vera handhæg-
ast til áherslu um
þessar mundir og
heitir fokking. Í er-
lendum málum er
fremur litið niður á þetta orð,
vegna uppruna þess, en einnig
vegna þess, að það þykir bera vott
um orðafátækt illa menntaðs fólks
sem aldrei myndi komast í gegnum
neina PISA-könnun.
Hjá okkur er þetta öðru nær.
Hér er litið á þetta orð sem frels-
andi blessun sem hægt er að nota í
hverri setningu, einkum til áherslu,
en líka bara til almenns skrauts.
Þetta sparar manni að kunna grúa
af áhersluorðum og orðatiltækjum,
þar næmleiki reynslunnar hefur
kennt fólki að skynja blæbrigði,
sem það upplifir sem auðlegð. En
um málnotkun gilda ekki bönn, þó
að sumum finnist þágufallssýkin til
spillis; hver kynslóð verður að fá
að ráða sínu máli. En hægt er að
hafa áhrif á málsmekk, það hefur
sagan kennt okkur.
En vinsælasta merkingarbæra
orð í íslenskri tungu um þessar
mundir er þó vafalaust hið stutta
og laggóða: OK. Um uppruna þess
eru margar tilgátur. Sumir segja
að Andrew Jackson, sá sem „frels-
aði“ New Orleans og varð forseti
Bandaríkjanna fyrir vikið, hafi
fyrstur tekið sér þetta hugtak í
munn, sjá þar um í Síðasta móhík-
ananum. Aðrir fullyrða að mál-
tækið sé komið úr símritaraum-
hverfi, enn aðrir tengja það við
járnbrautir eða kremkex og enn
aðrir við nafn á indíánahöfðingja.
Meira að segja dirfast einhverjir
að halda því fram að þetta tengist
þýskum hershöfðingjum og áber-
andi áhuga þeirra á aga; sumir
segja líka að þetta sé stytting á
nafni á fallegu þorpi á Tahiti þar
sem romm sé öðru rommi betra.
Um það leyti sem Evrópumenn
voru að strádrepa hver annan við
ána Somme í fyrri heimsstyrjöld-
inni flutti þáverandi Bandaríkja-
forseti, Woodrow Wilson, áhrifa-
mikla ræðu: „Lyftið augum ykkar
að sjóndeildarhring viðskiptanna,“
sagði forsetinn og sagði að kanna
bæri smekk og hugsanir þess fólks
sem ætti að taka viðskiptunum og
haga vörunni í samræmi við það.
En svo bætti hann við: „Og inn-
blásin af þeirri hugsun, að við er-
um Ameríkumenn og ber því að
flytja frelsi og réttlæti og inntak
mannúðar hvar sem við förum, far-
ið og seljið vörur sem gera veröld-
ina þægilegri og fólkið hamingju-
samara, og snúið því að
grundvallarhugsun Bandaríkja-
manna.“
Hefur þetta ekki gengið eftir?
Bandaríkjamenn hafa til dæmis
verið öðrum þjóðum duglegri að
finna upp tæki og tól sem nútíminn
telur að til framfara horfi og annað
hvert mannsbarn nýtir sér. Þessi
tækniundur eru öll hugsuð á
ensku, og hugsa á ensku í þeim
mæli sem þau hugsa eitthvað. Sá
sem nýtir sér þau þarf að hafa
ensku á valdi sínu.
Tungumálið fylgir þá þeirri vöru
sem forsetinn hugði að myndi gera
fólk hamingjusamara.
Á íslensku er OK iðulega notað
þegar menn vita ekki hverju svara
skal, en oft þó til samþykktar
eða jánkandi.
Eftir Svein
Einarsson »Nei, það sem ung-lingarnir hrópa upp í
tíma og ótíma er Ohmæ
gawd. Það er sem sagt
nauðsynlegt að ávarpa
Guð á ensku, þegar mik-
ið liggur við.
Sveinn
Einarsson
Höfundur er leikstjóri.
Óhmæ gawd!
Burt með útvarps-
gjaldið! Þannig hljóm-
aði krafa ungliða í
flokki frjálslyndra
demókrata í Sviss sem
nutu stuðnings frá
Flokki fólksins. Þeir
knúðu fram þjóðar-
atkvæðagreiðslu sem
haldin var um helgina.
Ef Svisslendingar
hefðu hafnað útvarps-
gjaldinu hefði sviss-
neska ríkisútvarpið SRG í raun
verið lagt niður í kjölfarið, svo að
atkvæðagreiðslan snerist í raun
um hvort Svisslendingar vildu rík-
isútvarp.
Afgerandi niðurstaða
Niðurstaðan var afgerandi. Eftir
líflega kosningabaráttu voru 71,6%
á því að þau vildu greiða afnota-
gjald og njóta almannaþjónustu
áfram. Kosningaþátttaka var meiri
en Svisslendingar eiga að venjast
og meirihluti kjósenda í öllum
kantónum Sviss sýndi stuðning
sinn við ríkisútvarp í verki.
Þeir sem styðja almannaþjón-
ustu og vilja viðhalda afnotagjald-
inu segja mikilvægt að allir íbúar
landsins fái fréttir á sínu tungu-
máli, en í Sviss eru fjögur opinber
tungumál. Þá komst fjölmiðlastofa
Sviss að þeirri niðurstöðu að enda-
lok ríkisútvarpsins myndu hafa
margvísleg neikvæð áhrif og m.a.
leiða til hruns auglýsingamarkaðar
í ljósvaka þar sem auglýsingar
myndu að megninu til flytjast til
netmiðla ýmiss konar. Auglýsinga-
heimildir SRG hafa til þessa verið
nokkru rýmri en heimildir RÚV.
Þótt Sviss sé fjölmennara land
en Ísland hefur útvarpsgjaldið þar
verið nokkru hærra
en hérlendis. Til
stendur að það lækki
nokkuð frá 2019 en
það verður eftir sem
áður hærra en út-
varpsgjaldið á Íslandi,
sem hefur lækkað
umtalsvert á undan-
förnum árum.
Mikill stuðningur
við almannamiðla
Niðurstaða Sviss-
lendinga er í takt við
stuðninginn sem RÚV nýtur meðal
landsmanna en nýleg könnun hér á
landi sýnir meiri stuðning við
RÚV en um árabil. Almannamiðlar
njóta raunar yfirgnæfandi stuðn-
ings í þeim löndum sem við berum
okkur saman við. Almenningur
gerir ríkulegar kröfur til þessara
miðla og vill líflega umræðu um
áherslur þeirra og efnisframboð.
Það er gott. Almannaþjónustu-
miðlar eiga að þjóna almenningi.
Þeir gegna mikilvægu lýðræðis-
hlutverki, eru menningarstofnanir
og söguritarar samtímans. Sviss-
lendingar vilja hafa sitt ríkis-
útvarp.
Eftir Magnús Geir
Þórðarson
» Almannaþjónustu-
miðlar eiga að þjóna
almenningi. Þeir gegna
mikilvægu lýðræðis-
hlutverki, eru menning-
arstofnanir og sögurit-
arar samtímans.
Svisslendingar vilja
hafa sitt ríkisútvarp.
Magnús Geir
Þórðarson
Höfundur er útvarpsstjóri.
Sviss kýs ríkisút-
varp eins og aðrar
Evrópuþjóðir