Morgunblaðið - 19.04.2018, Blaðsíða 72

72 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 19. APRÍL 2018
Ásama tíma og stöðugt ber-ast alvarlegar fréttir afópíóíðafaraldrinum semgeisar nú bæði vestanhafs
og austan, aldrei hafa fleiri verið á
biðlista eftir að komast í vímuefna-
meðferð hérlendis og alltof fá úr-
ræði eru fyrir ungmenni í neyslu
frumsýnir Borgarleikhúsið í sam-
vinnu við Vesturport og Þjóðleik-
húsið í Osló leikrit sem talar með
sterkum hætti beint inn í samtím-
ann. Þar er um að ræða Fólk, staðir
og hlutir eftir breska leikskáldið
Duncan Macmillan sem frumsýnt
var í Breska þjóðleikhúsinu 2015 við
einstaklega góðar viðtökur og rataði
uppfærslan á West End innan árs.
Fólk, staðir og hlutir er þriðja
sviðsverk Macmillan sem íslenskir
áhorfendur fá tækifæri til að sjá á
rétt rúmu ári. Snemma árs 2017
sýndi Leikfélagið fljúgandi fiskar
leikrit hans Andaðu í Iðnó og síðasta
haust setti Borgarleikhúsið upp
leikgerð á skáldsögunni 1984 eftir
George Orwell sem Macmillan vann
í samvinnu við Robert Icke. Öll bera
verkin vönduðu handbragði höf-
undar vitni og ljóst að hér er að
ferðinni leikskáld sem kann á leik-
húsið sem miðil.
Í Fólk, staðir og hlutir skrifar
Macmillan af mögnuðu innsæi um
áfengis- og lyfjafíkil sem fer í með-
ferð hjá meðferðarstofnun sem vinn-
ur eftir 12 spora kerfinu. Verkið,
sem er afspyrnuvel þýtt af Garðari
Gíslasyni, fjallar um leikkonu (Nína
Dögg Filippusdóttir) sem veldur
ekki lengur starfinu vegna neyslu og
er neydd af vinnuveitanda sínum til
að fara í afvötnun. Framan af er
leikkonan einvörðungu að bíða með-
ferðina af sér. Hún þurrkar sig upp
og tekst þannig á við efnafræðilega
hlutann, en er engan veginn tilbúin
til að fara í þá sjálfsskoðun og sjálfs-
vinnu til að leita orsaka fíknarinnar
sem meðferðarferlið krefst ef hægt
á að vera að ná raunverulegum bata.
Líkt og læknir verksins (Sigrún
Edda Björnsdóttir) bendir á þurfa
fíklar að viðurkenna vanmátt sitt
gagnvart fólki sem veldur því að
þeir gætu fallið, stöðum sem þeir
tengja við neysluna og hlutum sem
kveikja í gömlum venjum og þaðan
er titill leikritsins fenginn.
Leikkonan er eldklár, hraðlygin,
kjaftfor og meinfyndin – og því ekki
hægt annað en hrífast af heimspeki-
legum vangaveltum hennar um til-
gang lífsins og efasemdum um æðri
máttarvöld og hlæja að eitruðum
pillum hennar á samferðafólk sitt. Á
sama tíma leynir sér ekkert hversu
alvarlega veik hún er og hjálpar-
þurfi – en innst inni veit hún að fíkn-
in mun ganga af henni dauðri geri
hún ekkert í sínum málum. Henni
gengur hins vegar erfiðlega að við-
urkenna vanda sinn og vanmátt og
því reynir hún örvæntingarfullt, en
árangurslaust, að hafa stjórn á
kringumstæðunum. Leikskáldið
leiðir okkur með klókindalegum
hætti gegnum tvær gjörólíkar með-
ferðir leikkonunnar, þar sem sú
fyrri er lengri og meira krefjandi
sem veldur því að áhorfendur skilja
betur hversu óþolandi fíkillinn getur
verið.
Börkur Jónsson fangar vel með
stílhreinni leikmynd sinni hvítt og
sterílt umhverfi meðferðarstofn-
unarinnar. Áhorfendur sitja sitt
hvorum megin við leikrýmið á Litla
sviðinu sem minnir á stundum á
risastórt fiskabúr, ekki síst þegar
meistaraleg lýsing Þórðar Orra Pét-
urssonar í bland við kraftmikla tón-
list Gaute Tönder og Frode Jacob-
sen, er notuð til að túlka skyn-
truflanir, tímaflakk og minnisleysi
leikkonunnar. Vel var til fundið að
nota gula birtu í upphafssenu sýn-
ingarinnar til að skapa tilfinningu
fyrir öðrum tíma í brúnum tónum og
lokamyndin með sinni skörpu lýs-
ingu var áhrifarík í einfaldleika sín-
um. Búningar Kötju Ebbel Fredrik-
sen þjónuðu persónum vel og stálu
aldrei athyglinni frá innihaldinu.
Sýningin hvílir á herðum Nínu
Daggar Filippusdóttur sem er á
sviðinu nær allan tímann. Þetta er
einstaklega krefjandi hlutverk þar
sem persónan sveiflast frá yfir-
gengilegum hroka yfir í botnlaust
sjálfshatur fíkilsins sem býr yfir
baneitraðri blöndu af lélegu sjálfs-
mati og mikilmennskubrjálæði.
Áhorfendur fá að sjá leikkonuna í
vinnunni, undir áhrifum, að kljást
við fráhvarfseinkenni og ofskynjanir
í afvötnuninni sem tekur líkamlega
mjög á, í samspili við starfsfólk og
aðra sjúklinga meðferðarstofnunar-
innar og síðast en ekki síst í upp-
gjöri við foreldra sína, sem Sigrún
Edda Björnsdóttir og Jóhann Sig-
urðarson túlka af miklu öryggi.
Lokauppgjör mæðgnanna var eitt
það áhrifaríkasta sem rýnir hefur
séð á síðustu misserum, enda auð-
veldlega hægt að skilja alla þá reiði,
vonleysi, sorg og uppgjöf sem for-
eldrarnir glíma við vegna neyslu
dóttur sinnar á sama tíma og ekkert
fór á milli mála hvernig samspilið í
samskiptunum hefur mótað dótt-
urina með afdrifaríkum hætti. Hér
náði margslungið verk Macmillan
listrænum hápunkti. Nestuð safarík-
um efnivið vinnur Nína Dögg sann-
kallaðan leiksigur í hlutverki fíkils-
ins og þetta er áhrifaríkasta
frammistaði leikara á leikárinu.
Önnur hlutverk verksins eru mun
minni, en þjóna engu að síður mik-
ilvægum þætti í þeirri heildarmynd
sem sköpuð er á sviðinu. Sigrún
Edda gerir sér mikinn mat úr hlut-
verkum móðurinnar, læknis og ráð-
gjafa, en snjallt er að láta þessar
þrjár lykilpersónur í lífi leikkon-
unnar renna saman. Edda Björg
Eyjólfsdóttir og Maríanna Clara
Lúthersdóttir eru ýmist í hlut-
verkum fámálla hjúkrunarfræðinga
eða fíkla í hópmeðferðinni þar sem
þær veita örlitla innsýn í fíknivanda
persóna sinna. Hannes Óli Ágústs-
son er fallega óframfærinn í hlut-
verki Steinars og Björn Thors af-
slappaður og einlægur í hlutverki
Markúsar sem helst vill ekki þurfa
að yfirgefa öruggt skjól meðferðar-
stofnunarinnar og snýr því aftur
sem ráðgjafi.
Höfundurinn vinnur meðvitað
með hliðstæðurnar milli leikhússins
og meðferðarstofnunarinnar þar
sem hlutverkaleikir eru notaðir í
hópmeðferðinni til að ná bata. Með-
ferðin verður þannig líkt og æfinga-
ferli leikhúsanna rými þar sem leyfi-
legt er að prófa sig áfram, gera
mistök, örvænta og fikra sig áfram í
leit að svörum en stóra spurningin
er síðan hvað taki við þegar stíga
þarf út úr hinu verndaða umhverfi
og mæta ytri heiminum á ný – því
bataferlinu lýkur ekki við útskrift/
frumsýningu. Þá tekur við við-
kvæmt ferli þar sem lifa þarf einn
dag í einu, njóta hvers andartaks
fyrir sig og þakka fyrir tækifærin
sem gefast.
Gísli Örn Garðarsson hefur áður
sýnt að hann hefur sem leikstjóri
einstakt lag á að skapa sýningar
sem búa yfir húmor og hlýju. Fólk,
staðir og hlutir er þar engin und-
antekning og því skal engan undra
að norska uppfærsla verksins sem
hann frumsýndi hjá Þjóðleikhúsinu í
Osló í febrúar með sömu listrænum
stjórnendum en þarlendum leik-
urum hafi slegið í gegn og gangi fyr-
ir fullu húsi. Íslenska útfærslan á
Fólk, staðir og hlutir er sýning sem
allir ættu að sjá, jafnt ungir sem
aldnir, jafnt fíklar sem aðstand-
endur – því öll þekkjum við einhvern
eða einhverja sem lent hafa í klóm
fíknarinnar með einum eða öðrum
hætti og höfum gott af því að sjá
fjallað um þetta vandasama við-
fangsefni af innsæi, alúð, virðingu,
húmor og hlýju.
Að lifa einn dag í einu
Ljósmynd/Grímur Bjarnason
Borgarleikhúsið
Fólk, staðir og hlutir bbbbb
Eftir Duncan Macmillan. Íslensk þýðing:
Garðar Gíslason. Leikstjórn: Gísli Örn
Garðarsson. Leikmynd: Börkur Jónsson.
Búningar: Katja Ebbel Fredriksen. Lýs-
ing: Þórður Orri Pétursson. Tónlist:
Gaute Tönder og Frode Jacobsen. Hljóð:
Garðar Borgþórsson. Leikgervi: Árdís
Bjarnþórsdóttir. Leikarar: Nína Dögg
Filippusdóttir, Sigrún Edda Björnsdóttir,
Jóhann Sigurðarson, Björn Thors,
Hannes Óli Ágústsson, Edda Björg
Eyjólfsdóttir og Maríanna Clara Lúthers-
dóttir. Sýningin er samstarfsverkefni
Borgarleikhússins, Vesturports og Þjóð-
leikhússins í Osló. Frumsýning á Litla
sviði Borgarleikhússins 13. apríl 2018.
SILJA BJÖRK
HULDUDÓTTIR
LEIKLIST
Leiksigur „Nestuð safaríkum efnivið vinnur Nína Dögg
sannkallaðan leiksigur í hlutverki fíkilsins og þetta er
áhrifaríkasta frammistaða leikara á leikárinu.“
Tónlistarævintýrið Lítil saga úr orgelhúsi kemur í dag,
sumardaginn fyrsta, út sem handrit til notkunar fyrir
flytjendur á fimm tungumálum, íslensku, ensku, norsku,
dönsku og sænsku. Höfundar eru þau Guðný Einars-
dóttir, sem skrifaði söguna, Michael Jón Clarke tón-
skáld, sem skrifaði tónlistina, og Fanney Sizemore sem
myndskreytti ævintýrið.
Í tilefni útgáfunnar verða tvær sýningar í dag á vegum
Listvinafélags Hallgrímskirkju og sem hluti af Barna-
menningarhátíð í Reykjavík. Báðar í Hallgrímskirkju, sú
fyrri á íslensku kl. 13 og sú seinni á ensku kl. 14.30.
Flytjendur verða Guðný Einarsdóttir organisti, Bergþór
Pálsson, sögumaður á íslensku, og Michael Jón Clarke,
sögumaður á ensku. Aðgangur er ókeypis á þessar sýn-
ingar og allir velkomnir.
Lítil saga úr orgelhúsi fjallar um orgelpípurnar sem
búa í orgelhúsinu. Ýmislegt gengur á í samskiptum
þeirra og er ævintýrið bæði hugsað sem kynning á org-
elinu en er einnig falleg saga með góðan boðskap um
samskipti og virðingu.
Lítil saga úr orgelhúsi kom fyrst út sem barnabók með
geisladiski árið 2015 en hefur síðan verið margoft sett
upp sem sýning fyrir börn á Íslandi og í Svíþjóð, Dan-
mörku og á Bretlandi. Höfundar hafa unnið að því um
nokkurt skeið að útbúa handrit að sýningunni á nokkrum
tungumálum. Handritið er bæði nótnahandrit fyrir org-
elleikara og rafræn glærusýning til sýningar og fyrir
sögumann sem les söguna af skjá um leið og myndunum
er varpað upp á réttum stöðum.
Orgelhús í erlendum útgáfum
Morgunblaðið/Eggert
Höfundurinn Guðný Einarsdóttir skrifaði söguna.
N Ý F O R M
h ú s g a g n a v e r s l u n
Komið og skoðið úrvalið
Opið virka daga
11-18
laugardaga
11-15
Klassísk gæða húsgögn
á góðu verði
Strandgötu 24 | 220 Hafnarfjörður | Sími 565 4100 | nyform.is