Morgunblaðið - 28.05.2018, Blaðsíða 24

24 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 28. MAÍ 2018
Verumgáfuð ogborðum
fisk
Plokkfiskur
- Hollur kostur tilbúinn á 5mín.
Kveðja Grímur kokkur • www.grimurkokkur.is
Hollt og
fljótlegt[ ]
ÁNMSG
P
R
E
N
T
U
N
.IS
Fáir hafa efasemdir
um að þjóðin hefur
búið við verulegt efna-
hagslegt góðæri um
tíma eftir hreina koll-
steypu í þeim efnum.
Þetta góðæri hefur að
vísu komið misjafnt að
ólíkum starfshópum.
Alveg farið hjá garði
hjá sauðfjárbænum
sem búa nú við alvar-
legustu stöðu um áratuga skeið.
Í hinni megingreininni, mjólk-
urframleiðslunni, hefur staðan um
margt verið góð. Bráðlega munu
bændur þar samt standa frammi
fyrir miklum ákvörðunum um
framtíðarþróun. Lítið ber samt á
almennri umræðu um þau mál
meðal bænda. Það tel ég váboða.
Opin, almenn og hreinskilin um-
ræða er lífsspursmál fyrir þær
báðar vegna þess að þær sækja
umtalsverðan opinberan stuðning
sem þær þurfa að geta réttlætt
fyrir almennum þegnum þjóð-
félagsins með slíkri umræðu.
Bændablaðið ætti að vera vett-
vangur slíkrar umræðu en er ekki.
Ég hef þar verið með ritskoðun
útilokaður frá skrifum í meira en
tvö ár. Ritskoðun tíðkast því miður
á þessu landi. Áður en ég setti
þessar línur á blað hafði ég sam-
band við Hörð ritstjóra blaðsins
sem góðfúslega staðfesti að engin
slökun væri á ritskoðun. Hann
mun áfram þróa blaðið hraðfari í
þeim Trump-isma sem hann hefur
innleitt. Þess vegna leita ég eins
og stundum áður á náðir Morg-
unblaðsins um birtingu. Ætlunin er
hér á eftir að víkja örfáum orðum
að stórspurningunum sem blasa við
kúabændum.
Þó að mikil framleiðsluþróun
hafi orðið í mjólkurframleiðslunni á
síðustu árum blasa við hættumerki
að hugleiða. Skuldasöfnun grein-
arinnar vex. Framleiðslukostnaður
mikill. Mikil notkun mjaltaþjóna,
en framleiðendur víða um heim
telja þessa tækni of dýra til að
nota. Markaðsþróun er bundin
óvissu m.a. vegna markaðs hluta
afurða erlendis og með öllu eru
óviss áhrif nýorðinna tollabreyt-
inga. Búum fækkar
hratt og framleiðsla
leggst jafnvel niður
sveit úr sveit. Þetta
eru ekki hættumerki í
velgengni en á ör-
skömmum tíma við
miklar umbreytingar
gætu þau snúist í
bráða hættu.
Málið sem taka þarf
afstöðu til á næstunni
er hvort eigi að við-
halda framleiðslustýr-
ingu í framleiðslunni.
Það er bænda að ákveða það. Eins
atriðis kerfisins hér á landi verða
menn að horfa til og skoða hvort
ekki sé ástæða til að breyta.
Þegar framleiðslustýring var
tekin upp í mjólkur- og kjöt-
framleiðslunni var úthlutað kvótum
sem gáfu tiltekið aðgengi að mark-
aði innanlands fyrir þessa fram-
leiðslu.
Þegar þjóðarsáttarsamningar
voru gerðir umbreyttist þetta
kerfi. Þá var farið að greiða stuðn-
ing til bænda beint og hann bund-
inn kvótanum. Sjálfur tel ég mig
þekkja þetta, ég vann að því að út-
færa hvernig þetta mætti gera.
Þar með breyttist kvótakerfið í
blöndu framleiðsluheimilda og rík-
isstuðnings. Ég held að þetta finn-
ist hvergi í mjólkurframleiðslu
annars staðar. Ég vil fullyrða að
engir þeirra sem voru höfundar
breytinga þá gerðu sér í hugarlund
að ríkisstuðningur yrði söluvara
milli framleiðenda. Á sínum tíma
voru menn í mikilli tímaþröng og
sáu þá þessa samtengingu sem ein-
földustu og gagnsæjustu fram-
kvæmd í byrjun. Að engum hvarfl-
aði að þetta ætti að standa óbreytt
lengi.
Ég hvet fólk til að hugleiða vel
hvort ekki sé löngu tímabært að
rjúfa samband ríkisstuðnings og
framleiðslukvóta. Sala á ríkisstuðn-
ingi er ætíð siðlaus framkvæmd.
Um sölu framleiðsluheimilda gegn-
ir öðru máli þó að afstaða fólks sé
þar breytileg.
Þó að val mjólkurframleiðenda á
næstunni snúi að þessu eru tvö
önnur mál sem varða framtíð-
arþróun enn meira sem ég vil
nefna.
Fjórða tæknibyltingin mun hafa
stórtæk áhrif í landbúnaði. Líklega
hvergi meiri en í mjólkurfram-
leiðslu. Þetta er eitt mesta um-
ræðumál búfjárframleiðslu í Evr-
ópu. LK fékk á fagþing fyrir
rúmum tveim árum hollenskan sér-
fræðing á þessu sviði með frábært
erindi. Það vakti enga umræðu
hér. Ég skrifaði pistil sem nefndur
var tæknivæddur nákvæmn-
isbúskapur, sem þessi þróun nefn-
ist á íslensku. Ég reyndi að kynna
mér efnið nánar. Reit grein sem
Hörður samstundis synjaði birt-
ingar í Bændablaðinu en hún var á
umræðuvef LK um tíma þar til sá
vefur hrundi. Tæknibyltingin kall-
ar á mat á stöðu. Ætla bændur að
láta tæknina eina stýra í framtíð-
inni og mjólkurframleiðslan verði
verksmiðjubúskapur líkt og ali-
fugla- og svínarækt víða. Eiga
menn heldur að stoppa við og vega
og meta hvað skuli nýta og hvernig
úr tækninni. Síðari leiðin virðist
mér víða erlendis vera skoðun
bænda. Hér þegja allir.
Annað atriðið eru hnattrænar
veðurfarsbreytingar. Ég var nýver-
ið á heimsráðstefnu um búfjárrækt
sem haldin er á fjögurra ára fresti.
Þar var þetta mál öllum öðrum yf-
irgnæfandi í umræðunni. Losun
gróðurhúsaloftegunda frá búfé er
stærsta mengunarvandamál þeirra,
sérstaklega jórturdýra. Þess vegna
eru menn staðráðnir í að á því
sviði þurfi að gera stórátak, átak
sem skiptir búfjárframleiðslu í
heiminum öllu til framtíðar. Þegar
er ljóst að verulegur árangur er
mögulegur. Hér verða Íslendingar
háðir erlendri þekkingu. Bænda-
blaðið var við stofnun ætlað til fag-
miðlunar. Útgáfustjórinn hefur náð
markmiði sínu um að drepa slíka
umræðu þar.
Orð þessi verða vonandi ein-
hverjum tilefni til að staldra við og
skoða stefnuna.
Hvað ber að ræða?
Eftir Jón V.
Jónmundsson
» Orð þessi verða
vonandi einhverjum
tilefni til að staldra við
og skoða stefnuna.
Jón Viðar Jónmundsson
Höfundur starfaði á fimmta
áratug hjá fjölda stofnana bænda.
Lengst hjá BÍ.
Almennt er talið
að mikilvægara sé
að gera rétta hluti
en að gera hlutina
rétt.
Stjórn-
málamenn eigi að
taka ákvarðanir
um að gera rétta
hluti en það er
embættismanna
og forstjóra fyr-
irtækja að fram-
kvæma og gera
hlutina rétt, innan
ramma laga og
reglugerða.
Og það er
stundum betra að
gera ekki neitt en
að leggja mikla
vinnu í að gæða-
stýra röngum
hlut.
Þetta kemur
upp í huga þegar
fréttir berast af
skipun nýs starfs-
hóps á vegum ríkisstjórnarinnar
um orkustefnu.
Starfshópur um
Orkustefnu 2009-2011
Á vegum ríkisstjórnar Jóhönnu
Sigurðardóttur var stofnsettur
starfshópur til að semja grein-
argerð um orkustefnu. Grein-
argerðin var í vinnslu árin 2009-
2011.
Að mínu mati voru þættirnir
sem þá var horft til allt of víð-
tækir þannig að ekki var neitt fast
í hendi. Þetta fjaraði allt saman út
og frá því að greinargerðin birtist
2011 og fram til þessa dags hefur
hún verið aðgerðalaust plagg sem
enginn vitnar í. Tilvera starfshóps-
ins hafði því miður þau einu áhrif
að tefja ýmis knýjandi verkefni á
sviði orkumála og vera skálkaskjól
stjórnvalda til afsökunar á stefnu-
leysi í orkumálum í mörg ár. Það
minnist enginn á greinargerðina í
dag.
Starfshópur um
Orkustefnu 2018-2020
Nú hefur ríkisstjórn Katrínar
Jakobsdóttur skipað starfshóp
með aðkomu allra þingflokka til að
vinna að gerð orkustefnu fyrir Ís-
land. Þess er vænst að tillögur
hópsins verði lagðar fram til um-
ræðu á Alþingi í byrjun árs 2020.
Þórdís Kolbrún Reykfjörð
Gylfadóttir, ferðamála-, iðnaðar-
og nýsköpunarráðherra hefur tjáð
sig um það að ef vel tekst til geti
niðurstaðan orðið eins konar þjóð-
arsátt um orkumál sem hægt verði
að byggja á til langrar framtíðar.
Aftur er stefnt að því að ná
fram einhverju sem mætti kalla
yfirlit yfir markmið og leiðir í
orkumálum þjóðarinnar, en aftur
eru þættirnir sem horft er til svo
víðtækir að borin von er um að
verkið muni skila neinum árangri.
Núna stefnir í að þetta verði
svona almennt snakk um orku-
málin frá ýmsum hliðum. Mætti
jafnvel kalla fullorð-
insfræðslu fyrir
ráðuneytisfólk og fulltrúa
pólitísku flokkanna og
gæti þess vegna alveg
eins átt heima hjá Endur-
menntun Háskóla Ís-
lands.
Athyglisvert er að
fulltrúar hagsmuna-
samtaka atvinnulífsins
voru ekki tilnefndir í
starfshópinn og kannski
var það bara í lagi.
Í Jóhannesarguðspjalli
13. kafla er Jesús látinn
segja: „Nú skilur þú
ekki, hvað ég er að gjöra,
en seinna muntu skilja
það.“ Maður gæti látið
sér koma til hugar að
það ætti vel við um álit
Jesú á fyrirmælum ráð-
herra til starfshópsins.
Samanburður
Hvorki í fyrirmælum
til fyrri starfshóps 2009-
2011 né til seinni starfs-
hóps 2018-2010 er minnst
á að ljúka þurfi þeirri
fyrirætlun raforkulaga frá 2003 að
koma á samkeppnismarkaði fyrir
raforku á Íslandi eins og nú þegar
tíðkast í langflestum tæknivædd-
um þjóðfélögum um allan heim og
„svínvirkar“ víðast hvar, eins og
sagt er.
Í skipan seinni starfshópsins er
nefnt að hann skuli leita eftir að
efla samkeppni á raforkumarkaði
og skoða hugmyndir um útflutning
raforku um sæstreng. Orðalagið er
þó svo lauslegt að nærtækt er að
álykta að það innifeli ekki endilega
í sér stofnun á opnum sam-
keppismarkaði. Starfræksla sam-
keppnismarkaðar á Íslandi er for-
senda fyrir sæstreng til Bretlands,
en varla þarf að hafa áhyggjur af
því vegna þess að sú framkvæmd
er hvort eð er líklega óraunhæf.
Fyrirmæli til beggja starfshóp-
anna bera jafnvel með sér keim af
stjórnsýslu frá tímum sovéskra
stjórnvalda sem nú eru hrunin.
Eftir situr nútímastjórnsýsla með
markaðshyggju og samkeppni sem
hefur öðlast fullnaðarsigur á
heimsmælikvarða.
Að lokum
Mikil samstaða hefur náðst í
flestum hagkerfum heims á undan-
förnum árum um að innleiða sam-
keppni og frjáls viðskipti með raf-
orku, nema á Íslandi.
Að vísu hefur Landsnet tilkynnt
enn einu sinni áform um að koma
á fót skyndimarkaði fyrir heild-
söluviðskipti á raforku, í þetta
sinn fyrir 2020. Það gerðist á vor-
fundi Landsnets 14. mars 2018
með yfirlýsingu forstjórans, Guð-
mundar Inga Ásmundssonar.
Hvernig það verkefni verður leyst
liggur ekki enn fyrir, en það er
örugglega hægt. Vonandi mun
stefnuleysi í mótun og vinnslu á
orkustefnu ríkisstjórnarinnar ekki
trufla þá vinnu.
Orkustefnur Íslands
Eftir Skúla
Jóhannsson
»Ríkisstjórn
Katrínar
Jakobsdóttur
hefur skipað
starfshóp til að
móta orkustefnu
Íslands. Tillögur
hópsins verða
lagðar fyrir
Alþingi 2020.
Skúli
Jóhannsson
Höfundur er verkfræðingur.
skuli@veldi.is
Íslensku þjónustufyrirtækin
eru á finna.is
ÞÚ FINNUR ALLT Á FINNA.IS
VEISTU UM GÓÐAN
RAFVIRKJA?