Fréttablaðið - 08.09.2018, Qupperneq 82

Árið 1952 hóf nýtt dagblað göngu sína í borginni Ham-borg í Vestur-Þýska-landi. Það nefndist Bild Zeitung og varð
skjótt víðlesnasta dagblað í landinu.
Raunar er blaðið enn í dag það dag-
blað í Evrópu sem selst í stærstu
upplagi. Heiti þess, Mynd, vísaði til
þess hversu ríkulega myndskreytt
það var. Á meðan hefðbundnari
dagblöð beittu ljósmyndum á
frekar ómarkvissan hátt sem hálf-
gerðu uppfyllingarefni innan um
greinar og fréttir, var Bild með virka
myndaritstjórn og á köflum virtist
það fremur vera textinn sem hafður
væri til uppfyllingar.
Synd væri að segja að Bild hafi
haft á sér gott orð. Það fékk óðar
á sig „götublaðs“-stimpilinn, enda
einkenndist það af upphrópunar-
stíl og krassandi fyrirsögnum til að
laða að sér kaupendur. Þýsk dag-
blöð voru yfirleitt formföst og á
vönduðu máli, en á síðum Bild mátti
sjá bregða fyrir slangri, blótsyrðum
og klúrum orðaleikjum. Ritstjórar
hefðbundnu blaðanna sökuðu jafn-
framt blaðamenn Bild um að „búa
til fréttir“, með því að blása upp
smámál í stað þess að halda sig við
eldri hugmyndir um hvað ætti í raun
erindi við almenning.
Hvað sem hneykslun gömlu
blaðamannanna leið, hafði Bild
gríðarleg áhrif á þýska þjóð-
félagsumræðu og blaðamarkaðinn,
ekki bara í Vestur-Þýskalandi
heldur um alla Vestur-Evrópu.
Þau áhrif hlutu á endanum að
berast til Íslands og þar kom
við sögu kornungur útgefandi.
Afskipti Hilmars A. Krist-
jánssonar af blaða- og tíma-
ritaútgáfu hófust þegar á
táningsárum. Árið 1955 var
hann nemandi í Verzlunar-
skólanum, en jafnframt með
flugdellu á háu stigi, stundaði
svifflug og lét sig dreyma um
stórafrek á sviði flugrekstrar.
Hann setti á stofn tímaritið
Flugmál, sem kom út næstu
árin og naut talsverðra vin-
sælda, enda flugheimurinn
um þær mundir mikil deigla
tækninýjunga og stórra fram-
tíðardrauma.
Ferskir vindar
Eftir útskrift dvaldi Hilmar
í Vestur-Þýskalandi um
nokkurra mánaða skeið og
kynntist þar blaðamark-
aðnum. Þegar heim var
komið, sneri hann sér að
blaðadreifingu til hliðar við
útgáfu Flugmála. Árið 1959
bauðst honum svo að kaupa
Vikuna, hið gamalgróna
tímarit, sem átti í talsverðum
rekstrarvandræðum. Hinn nýi eig-
andi blés í herlúðra og margfaldaði
upplagið strax í sínu fyrsta tölublaði
og allt seldist upp. Næstu misserin
fjölgaði titlunum. Fyrirtækið hóf að
gefa út tímaritið Úrval, sem byggð-
ist á hinu kunna bandaríska riti
Reader’s Digest og Landbúnaðar-
blaðið, sem öðrum þræði var notað
til að auka sölu á Vikunni í sveitum
landsins.
En þótt tímaritaútgáfan gengi
vel, blundaði í útgefandanum unga
draumurinn um að reyna fyrir sér
á dagblaðamarkaðnum. Dagblaða-
útgáfa hefur aldrei verið auðveld á
Íslandi, en í byrjun sjöunda áratug-
arins var hún sérstaklega óárennileg
fyrir sjálfstæða aðila. Öll dagblöð
voru tengd stjórnmálaflokkum með
einum eða öðrum hætti. Flest voru
hrein flokksmálgögn, sem treystu
að miklu leyti á áskriftartekjur frá
flokksmeðlimum og auglýsinga-
tekjur frá aðilum sem voru mál-
staðnum velviljaðir.
Hilmar sá fyrir sér blað sem laust
væri við flokkslínur. Það hlaut nafn-
ið „Mynd“ og hafði einkennisorðin:
„Óháð – Ofar flokkum!“ Nafnið
var sótt til þýska stórblaðsins, en
annað gilti um ritstjórnarstefnuna.
Blaðamennskan skyldi vera í hæsta
gæðaflokki og voru fengnir nokkrir
kornungir og efnilegir blaðamenn.
Ritstjóri var ráðinn Björn Jóhanns-
son blaðamaður af Alþýðublaðinu,
en hann varð síðar um áratuga skeið
fréttastjóri og ritstjórnarfulltrúi á
Morgunblaðinu.
En þótt aðstandendur Myndar
vildu ekki tileinka sér fréttastefnu
Bild, gilti öðru máli um allt sem að
útlitinu sneri. Myndanotkun skyldi
vera í öndvegi og uppsetning blaðs-
ins byggjast á vestur-þýsku fyrir-
myndinni. Högni Torfason, sem ráð-
inn var fréttastjóri, var til að mynda
sendur til Hamborgar og fékk að
kynna sér störfin á ritstjórnarskrif-
stofum Bild. Íslensk dagblöð voru
um þessar mundir almennt lítið
fyrir augað. Þau reyndu að keppa
hvert við annað í síðufjölda, sem
þýddi að óhemjumiklum pappír
og prentsvertu var sóað í pólitíska
langhunda, myndanotkun var til-
viljanakennd og umbrotið sömu-
leiðis. Þannig var alvanalegt að
seinni hluta greina og frétta væri
holað niður á víð og dreif um blaðið
þar sem finna mátti pláss.
Stórt brot, betra útlit
Dagblaðið Mynd nálgaðist málið
á allt annan hátt. Það var prentað
í stærra broti en hin blöðin, með
átta dálka á síðu og hvert tölublað
ekki nema fjórar síður. Fréttum
var raðað hverri innan um aðrar og
lítil tilraun gerð til efnisflokkunar.
Þannig voru erlendar jafnt sem inn-
lendar fréttir hlið við hlið, íþróttir,
tíðindi af frægðarfólki, mynda-
sögur og sjónvarpsdagskrá – öllu
var slengt saman. Fréttirnar urðu að
vera hnitmiðaðar og nánast undan-
tekningarlaust myndskreyttar. Ekk-
ert pláss var fyrir uppfyllingarefni á
borð við afmælis- og dánartilkynn-
ingar svo dæmi sé tekið. Á sama
hátt setti blaðið sér skýrar reglur
um hlutfall auglýsinga: það mætti
ekki fara yfir 25%.
Útgáfa nýs dagblaðs þótti vita-
skuld stórtíðindi í íslensku sam-
félagi þegar fyrsta tölublaðið kom
út í ágúst 1962. Um 25 þúsund ein-
tök seldust fyrsta daginn. Sú sala var
að langmestu leyti á höfuðborgar-
svæðinu, enda var dreifikerfið úti á
landi veikburða og ekki um neina
áskrifendur að ræða. Aðstandend-
um gömlu blaðanna virtist brugðið
og lítt gefið um þessa nýju sam-
keppni.
Meðal nýjunga sem dagblaðið
Mynd kynnti til sögunnar, var að
merkja fréttir almennt með upp-
hafsstöfum blaðamanns. Það hafði
ekki tíðkast í blaðaútgáfu, en fljót-
lega tóku gömlu blöðin upp þennan
sið. Fyrirsagnir þótti fjörlegri og
meira grípandi í nýja blaðinu en
þeim eldri, sem áttu eftir að fylgja
í kjölfarið. Áhrifin á myndanotkun
og umbrot voru sömuleiðis augljós.
En ævintýrið reyndist skammlíft.
Einungis 28 blöð komu út af dag-
blaðinu Mynd og sagðist ritstjóri
Mánudagsblaðsins hafa heimildir
fyrir því að síðasta tölublaðið hafi
einungis komið út í 7 þúsund ein-
tökum eða innan við fjórðungi þess
sem byrjað var með.
Kjaradeilur og ólánspressa
Ýmsir samverkandi þættir ollu
því að tilraunin varð jafn enda-
slepp og raun bar vitni. Í fyrsta lagi
hefur sumarið alltaf verið erfiður
tími í blaðaútgáfu á
Íslandi og því hæpið
að hrinda nýju blaði
af stokkunum í ágúst-
mánuði. Í öðru lagi
hófst útgáfan í skugga
yfirvofandi prentara-
verkfalls, sem átti eftir
að raska allri blaða-
útgáfu um nokkurt
skeið. Þótt verkfallið
yrði ekki langvinnt, þá
truflaði það upptaktinn
sem nauðsynlegur var
fyrir nýtt blað sem ætl-
aði sér að vinna nýjan
lesendahóp.
A ð s t a n d e n d u r
Myndar töldu einnig
að bolabrögð keppi-
nauta hefðu haft sitt að
segja um niður stöðuna.
Þannig hafi útvarpsráð
skyndilega tekið upp
á því að breyta reglum
um auglýsingar dag-
blaða nánast um leið og
útgáfa blaðsins hófst. Það
gæti varla verið tilviljun,
enda útvarpsráð pólitískt
skipað og margir fulltrú-
ar þess nátengdir flokks-
blöðunum.
Tæknivandamál urðu
hins vegar útgáfunni
erfiðust. Keypt hafði verið
ævagömul blaðapressa
sem reyndist til sífelldra
vandræða og ekki bætti
úr sök þegar eini maður-
inn sem kunni í raun á
gripinn lenti inn á spítala.
Dyntirnir í pressunni
gerðu það að verkum að
stór hluti upplagsins var
útklíndur af prentsvertu,
sem gerði bæði blaðið
ólæsilegra og lesendur
svarta á fingrunum. Verra
var þó að ómögulegt var að
segja til um útgáfutímann.
Þegar vel lá á pressunni
var hægt að koma blaðinu
út fljótlega upp úr hádegi en aðra
daga var það ekki tilbúið fyrr en
um kvöldmat. Þessi hringlanda-
háttur bitnaði vitaskuld á sölunni
og gerði það líka að verkum að erfitt
var að halda í blaðasölubörn, sem
þó voru lífæð blaðsins. Í viðtölum
hafa gamlir blaðamenn Myndar og
Hilmar sjálfur allir nefnt prentunar-
vandræðin sem meginskýringuna á
falli blaðsins.
En ef til vill voru ástæðurnar
flóknari. Þegar Mynd hætti að koma
út birtu hin dagblöðin kurteislegar
kveðjugreinar um fallinn félaga. Í
Þjóðviljanum velti Magnús Torfi
Ólafsson fyrir sér ástæðum þess
hvers vegna svo illa fór. Hann tiltók
tæknivandamál og prentaraverkfall
– en benti líka á að landsmönnum
hefði þótt hið stóra brot óþægilegt
og örstuttu fréttirnar full efnisrýrar,
þar sem lesa mætti um sömu mál í
öllum hinum blöðunum.
Aðalástæðuna taldi Magnús
Torfi þó vera þá að blaðið hefði í
raun haft mjög lítið að segja. Það
væri ekki nóg fyrir blað að kalla sig
óháð og ofar stjórnmálaflokkum,
það yrði að taka sína óháðu afstöðu
til manna og málefna sem efst væru
á baugi á hverjum tíma. Þetta hafi
Mynd alltof oft látið undir höfuð
leggjast. Almenningur hafi keypt
það í byrjun af forvitni, en síðan
misst áhugann þegar í ljós kom að
blaðið var að mestu laust við sjónar-
mið eða afstöðu í nokkrum hlut.
Að mörgu leyti má taka undir
greiningu Magnúsar Torfa. Hrað-
lestur í gegnum tölublöðin 28 sem
út komu af Mynd skilur ekki eftir sig
skýra mynd af boðskap eða mark-
miði. Helsta róttæknin fólst í því
að birta dagskrá Kanasjónvarpsins,
sem önnur dagblöð þorðu ekki að
prenta – auk þess sem ritstjórninni
var augljóslega mjög uppsigað við
áfengislöggjöfina og þess fullviss að
reykvískir bareigendur hlunnfæru
viðskiptavini sína með fölskum
sjússamælum! Það var þó kannski
ekki með öllu óvænt lína frá rit-
stjórn einvörðungu skipaðri ungum
blaðamönnum …
KOMDU
Í
– dásamleg deild samfélagsins
OPIÐ UM HELGAR FRÁ KL. 11 – 17
K
V
IK
A
Svipmynd
frá sjöunda
áratugnum
Saga
til næsta
bæjar
Stefán Pálsson skrifar
um metnaðarfulla
blaðaútgáfu.
… Stór hluti uPPlagSinS
var útklíndur af
PrentSvertu.
8 . s e p t e m b e r 2 0 1 8 L A U G A r D A G U r38 H e L G i n ∙ F r É t t A b L A ð i ð
0
8
-0
9
-2
0
1
8
0
4
:2
9
F
B
1
1
2
s
_
P
0
9
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
1
2
s
_
P
0
8
2
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
1
2
s
_
P
0
1
8
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
1
2
s
_
P
0
3
1
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 2
0
C
4
-3
4
7
8
2
0
C
4
-3
3
3
C
2
0
C
4
-3
2
0
0
2
0
C
4
-3
0
C
4
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
2
B

F
B
1
1
2
s
_
7
_
9
_
2
0
1
8
C
M
Y
K