Morgunblaðið - 16.06.2018, Blaðsíða 43

MENNING 43
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 16. JÚNÍ 2018
Orgelleikararnir sem spila á tónleik-
unum eru frá Þýskalandi, Frakk-
landi, Austurríki, Svíþjóð, Spáni,
Tékklandi, Ítalíu, Ungverjalandi og
Íslandi. „Við viljum hafa þetta fjöl-
breytt og skemmtilegt, efnisskrárnar
eru margbreytilegar, með tónlist sem
endurspeglar langa sögu org-
eltónlistar allt frá endurreisn til nú-
tíma. Við óskum eftir því að organist-
arnir spili líka orgeltónlist frá sínum
heimaslóðum. Það er náttúrlega mik-
ið spilað af Bach, sem kalla má kon-
ung orgelsins. Rómantísk tónlist, sem
sprottin er upp við stóru orgelin í
frönskum dómkirkjum er alltaf fyr-
irferðarmikil, enda nýtur hún sín
einkar vel í Hallgrímskirkju. Í seinni
tíð er orðið æ algengara að flytja um-
ritanir fyrir orgel af þekktum hljóm-
sveitar- og píanóverkum, sem ekki
þótti fínt þegar ég var að læra í gamla
daga. Það eru nokkur dæmi um þetta
í sumar, eins og Pílagrímakórinn eftir
Wagner og píanóverk eftir Pál Ísólfs-
son.“
Hörður segir að orgeltónlistar-
venjur séu margbreytilegar eftir
löndum, meðal annars eftir því hvort
löndin séu kaþólsk eða lútersk.
„Frönsku organistarnir eru frægir
fyrir að leika af fingrum fram, að
spinna tónlistina á staðnum. Það ger-
ir gestur okkar, Thierry Escaich,
meðal annarra. Hann fær í lok tón-
leikanna afhent sálmalag eða stef
sem hann hefur ekki fengið að sjá á
undan. Svo sest hann yfir orgelið og
spinnur. Það er ótrúlegt að sjá hvern-
ig þessir snillingar spinna stórbrotin
tónverk yfir stef sem þeir eru að sjá í
fyrsta skipti.“
Spuni auðveldari
hjá kaþólikkum
„Í helgihaldi kaþólsku kirkjunnar
er mikið svigrúm fyrir spuna. Sumir
þættir messunnar, eins og altaris-
gangan, sem tekur mislangan tíma
eftir fjölda þátttakenda, kalla á tón-
list sem fellur að andrúmslofti og
tímalengd, þar hefur spuninn meiri
aðlögun en fyrirfram samin orgel-
tónlist. Í mótmælendakirkjum er það
frekar sálmurinn og allt í kringum
hann sem skiptir mestu máli. Í
Frakklandi og Þýskalandi er löng og
merkileg hefð fyrir orgelspuna. Þar
er þjálfun í spuna stór þáttur í mennt-
un organista.“
Eftirsóknarvert er meðal orgel-
leikara að spila á Klaisorgelið í Hall-
grímskirkju og þykir það eitt hið fín-
asta sinnar tegundar. „Þeim finnst
spennandi að koma hingað,“ segir
Hörður. „Það er góður hljómburður,
gott orgel og landið hefur auðvitað
sitt aðdráttarafl. Við tökum mjög vel
á móti gestaorganistum okkar. Á
meðal flytjenda á orgelsumrum í
Hallgrímskirkju eru jafnan konsert-
organistar í fremstu röð í heiminum.
Allir sem fara frá okkur eftir svona
heimsókn óska eftir því að fá að koma
aftur. Auðvitað eru víða frábær orgel
en þetta orgel er sannarlega í hópi
bestu hljóðfæra. Allt sem mönnum
þykir gott í sambandi við orgel er í
toppi hérna; rýmið, hljómburðurinn,
hljóðfærið sjálft, stærðin og radd-
skipan. Þetta er ekki „stílorgel“, sem
hentar afmörkuðu stíltímabili, bar-
okk eða rómantík, heldur býður það
upp á mikla breidd sem skilar áheyr-
endum á Alþjóðlegu orgelsumri
spennandi upplifun á hverjum tón-
leikum.“
Eyþór Franzson Wechner, org-
anisti í Blönduóskirkju, leikur á tón-
leikum í dag kl. 12 og á morgun kl. 17.
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
Kantor Hörður Áskelsson, kantor Hallgrímskirkju og stjórnandi orgelsumarsins, fyrir framan Klaisorgelið.
dóttir, leikmynda- og búninga-
hönnuður, eignuðust tvíbura.
„Lítil börn eiga oft erfitt með að tjá
sig þegar þau vilja eitthvað, en vita
ekki hvað það er. Þá birtist tjáning
þeirra oft sem öskur. Með þessa
reynslu var hægt að umbera það þeg-
ar 85 ára gamall maður tók öskurkast,
því maður vissi að kastið liði hjá.
Hann vissi líka ávallt hvað hann vildi
þegar hann heyrði það,“ segir Valgeir
og áréttar að þeir Wilson hafi náð
ágætlega saman. „Hann er mikill
húmoristi og virkilega skemmtilegur
karl.“
Inntur eftir því hvort hann myndi
vilja vinna með Wilson aftur ef það
byðist hugsar Valgeir sig vel um áður
en hann svarar. „Ég lærði ótrúlega
mikið í þessu samstarfi. Mér þykir
mjög vænt um þessa reynslu, enda er
ómetanlegt að fá að kynnast manni á
borð við Wilson og sjá hann vinna,“
segir Valgeir og bendir á að hann velti
því ávallt fyrir sér þegar hann gangi
inn í stór verkefni hvort hann sé að
bæta einhverju við sig. „Ég var fyrst
og fremst að þjóna sýn CocoRosie í
Eddu. Ég myndi íhuga málið vel ef
Wilson byði mér að koma með sér í
svona ferðalag sem tónskáld,“ segir
Valgeir og fer í framhaldinu fögrum
orðum um leikhópinn sem skipaður
er leikurum sem allir eru góðir
söngvarar.
„Ég dáist að þessum leikurum því
þeir fara í gegnum mikið ferli, ekki
bara hvað snýr að tónlistinni, heldur
ekki síður leikstílnum. Wilson er með
svo nákvæmar óskir um hreyfingar.
Hann hannar hverja einustu hreyf-
ingu, allar handstöður og hvert ein-
asta augntillit. Hvað þetta varðar er
hann mjög nákvæmur og þarna er
enginn sveigjanleiki,“ segir Valgeir
og tekur fram að auðvitað geti leik-
arar komið með tillögur að hreyf-
ingum sem Wilson síðan fínpússi. „Ef
einhver dettur niður í það að labba
yfir sviðið eins og venjulegur maður á
viðkomandi fótum fjör að launa,“ seg-
ir Valgeir og bendir á að stór hluti
leikhópsins hafi unnið með Wilson
áður þegar hann setti upp Pétur Gaut
hjá Norska leikhúsinu í Osló í sam-
vinnu við Norska þjóðleikhúsið í
Bergen árið 2006.
Mikilvægt að fá sýningar heim
Að mati Valgeirs gegnir tónlistin
lykilhlutverki í því að blása lífi í stíl-
fært hreyfimynstur leikhópsins.
„Tónlistin fær að vera margs konar
og mjög lifandi. Þetta vinnur saman
þannig að áhorfendur upplifa eitt-
hvað annað og meira en í leikhúsi,“
segir Valgeir og bendir á að textinn
sé aldrei í fyrsta sæti hjá Wilson ólíkt
mörgum öðrum leikhúsmönnum.
„Hans veröld snýst um hið sjónræna
og heildarupplifuna.“
Aðspurður hvort eitthvað í vinnu-
ferlinu hafi komið honum á óvart
svarar Valgeir því játandi. „Það var
mjög forvitnilegt að sjá hvernig Wil-
son byggir upp senur og verkið í
heild. Hann vinnur það frá byrjun til
enda og fer aldrei til baka. Í leikhús-
inu er oft byrjað á því að skissa senur
og síðan eru þær fínstilltar síðar í
ferlinu. Wilson fullvinnur hins vegar
senurnar og þær eru síðan ekki heim-
sóttar aftur fyrr en nokkrum dögum
fyrir frumsýningu þegar farið er að
renna öllu verkinu. Smám saman fór
ég að skilja að sökum þessa er mjög
mikilvægt að hvert einasta smáatriði,
hvort heldur snýr að búningum, leik-
munum, lýsingu eða tónlist sé til
staðar snemma í ferlinu þegar verið
er að fullvinna senurnar.“
Spurður hvaða þýðingu það hafi
fyrir sig að sýning sem hann vinnur
að rati heim svarar Valgeir: „Mér
finnst það ótrúlega þakklátt og mik-
ilvægt að hægt sé að koma svona sýn-
ingum heim, bæði fyrir leikhúsfólk og
hinn almenna áhorfanda. Þegar mað-
ur er ánægður með eitthvað sem
maður hefur tekið þátt í þá er auðvit-
að gaman að leyfa þeim sem vilja
fylgjast með að heyra afraksturinn.“
Valgeir hefur á síðustu árum samið
meira fyrir leikhús, en hann samdi
tónlistina fyrir uppfærslu Borgar-
leikhússins á Medeu fyrr í vetur og
mun semja tónlistina við uppfærslu
Borgarleikhússins á Kæru Jelenu
næsta vetur. Hann segist hafa komist
á bragðið með leikhúsvinnuna þegar
hann ásamt Sigríði Sunnu, eiginkonu
sinni, setti upp tónleikhúsverkið
Wide slumber for lepidopterists sem
sýnt var á Listahátíð í Reykjavík
2014. Þar samdi Valgeir tónlist við
texta eftir a.rawlings, Sigríður Sunna
annaðist leikgerð í samvinnu við Söru
Martí sem leikstýrði.
Leikhúsið togar í augnablikinu
„Það var fyrsta leikhúsverkefnið
mitt í langan tíma, en síðan hefur
þetta undið upp á sig. Mér finnst
mjög spennandi að vinna tónlist fyrir
sjónræna framsetningu og sögu í
samstarfi við aðra listamenn í öðrum
listgreinum. Leikhúsið togar svolítið í
augnablikinu.“ Spurður hvort fleiri
leikhúsverkefni bíði svarar hann því
játandi. „Ég er í öðru mjög skemmti-
legu leikhúsverkefni fyrir Dramaten
í Stokkhólmi þar sem við Helgi Jóns-
son, söngvari og lagasmiður, semjum
tónlistina. Sýningin nefnist Safe og
er eftir Þjóðverjann Falk Richter
sem jafnframt leikstýrir. Þetta er í
annað sinn sem við vinnum með hon-
um,“ segir Valgeir og bendir á að
Richter vinni ávallt mikið með dans
og hreyfingar í verkum sínum. „Helgi
verður á sviðinu og brýtur verkið upp
með lögum úr sinni smiðju,“ segir
Valgeir, en sýningin verður opn-
unarverkið á Bergman-hátíðinni í
ágúst. „Falk vinnur verkið út frá
lestri sínum á sænsku þjóðfélagi.
Hann er að skoða innflytjendamálin
og manneskjuna í samfélaginu út frá
hugmyndinni um öryggi, en í það vís-
ar titill verksins.“
Þegar Safe er í höfn snýr Valgeir
sér að tónleikhúsverkefni sem frum-
sýnt verður á Írlandi í nóvember.
„Það nefnist Woman Undone og er
sett upp af leikhópnum Broken-
talkers sem starfar í Dublin,“ segir
Valgeir og bendir á að uppsetningin
sé framleidd í samstarfi við sviðs-
listahátíðina Lókal og því ekki úti-
lokað að hún rati heim til Íslands.
„Bjarni Jónsson er dramatúrg verks-
ins sem verður að nær öllu leyti sung-
ið, enda fjallar það um írsku djass- og
þjóðlagasöngkonuna Mary Coughlan
sem tekur sjálf þátt í sýningunni,“
segir Valgeir og bendir á að verkið
byggist á sjálfsævisögu Coughlan
sem nefnist Bloody Mary og út kom
2008. „Þar rekur hún hvað varð til
þess að hún fór að syngja, því hún var
að nálgast þrítugt þegar hún gerðist
söngkona. Hún átti erfitt líf og hafði
lent í mikilli misnotkun sem leiddi til
óhóflegrar áfengis- og vímuefna-
neyslu,“ segir Valgeir og tekur fram
að verkið fjalli aðeins um bernsku- og
unglingsár hennar. „Umfjöllunar-
efnið hefur víðari skírskotun í
reynslu margra kvenna.“
Þess má að lokum geta að Robert
Wilson tekur þátt í listamannaspjalli
um Eddu í Borgarleikhúsinu á morg-
un, sunnudag, kl. 17.
Ljósmyndir/Lesley Leslie-Spinks
Kraftmikill Frode Winther í hlut-
verki þrumugoðsins Þórs.
Tvöfaldur Eivin
Nilsen Salthe túlkar
Loka hinn lævísa.