Morgunblaðið - 11.07.2018, Síða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 11. JÚLÍ 2018
Leikur ljóss og lita Náttúran málar sífellt ný málverk, sólstafir lýsa hér gegnum dimma skýjahellu yfir Skagafirði. Horft frá Lýtingsstaðahreppi austur að Blönduhlíðarfjöllum.
Einar Falur
Cambridge | Bretar til-
kynntu 3. apríl bann
við sölu á fílabeini, sem
sagt var að væri með
þeim „mest afgerandi í
heiminum“. Með því að
takmarka viðskipti
með fílabein sneru
Bretar bökum saman
með öðrum löndum,
þar á meðal Kína og
Bandaríkjunum, um að
nota markaðsfælingu til að draga úr
veiðiþjófnaði og verja tegund í
hættu frá útrýmingu. Eins og Mich-
ael Gove, umhverfisráðherra Bret-
lands, sagði í tilkynningunni er
markmiðið að „verja fíla í þágu kyn-
slóða framtíðarinnar“.
Vissulega eru þetta lofsverðar að-
gerðir í þágu háleits markmiðs. En
það eitt að binda enda á sölu fíla-
beins mun ekki verða til þess eitt og
sér að snúa við fækkun í fíla-
stofnum. Staðreyndin er sú að
helsta ógnin sem blasir við fílum og
mörgum öðrum tegundum er mun
venjulegri athafnasemi mannsins:
landbúnaður.
Í öllum þróunarlöndum brjóta
bændur undir sig meira land til
ræktar í endalausri sókn eftir
frjórri jörð. Samhliða er gengið á
mikilvæg vistkerfi villtrar náttúru
með ógnvekjandi hraða. Samkvæmt
Matvæla- og landbúnaðarstofnun
Sameinuðu þjóðanna (FAO) munu
að óbreyttu um 70 milljónir hektara
ræktarlands hafa bæst við árið 2050
og stór hluti þess er á svæðum sem
nú eru skógi vaxin. Mest er hættan í
Suður-Ameríku og Afríku sunnan
Sahara. Áhrifa fólkfsjölgunar og
aukinnar eftirspurnar eftir mat mun
gæta hvað harkalegast á skógi
vöxnum hitabeltissvæðum.
Fátækt er rót þessarar vistfræði-
legu kreppu, en slæmir landbún-
aðarhættir viðhalda vítahring hung-
urs og ágangs á vistkerfið. Í Afríku
tengist viðvarandi léleg uppskera –
iðulega aðeins 20% af meðaltali í
heiminum – litlum gæðum fræja og
skorti á áburði og áveitum. Þegar
jarðveginum hrakar og uppskeran
minnkar eygja margir bændur ekki
aðra kosti en að leita að nýju landi
til að rækta.
Sem betur fer er leið til að binda
enda á þennan vítahring. Rann-
sóknir sýna að með bættum aðferð-
um í landbúnaði og betri tækni megi
auka framleiðni og draga um leið úr
ágangi á náttúruna og verja dýralíf.
Þessi nálgun, sem nefnd hefur verið
„sjálfbær aukning“, miðast að því að
auka uppskeru á ræktarlandi, sem
fyrir er, með því að nota tækni á
borð við samræmda uppskerustjórn
og þróaðar skordýravarnir. Ef sjálf-
bær aukning næði víðtækri út-
breiðslu mætti jafnvel draga úr nú-
verandi umfangi ræktarlands.
Þetta er ekki fráleitt markmið. Á
undanförnum 25 árum hafa bændur
í meira en 20 löndum víða um heim
bætt fæðuöryggi um leið og skóg-
lendi hefur staðið í stað eða jafnvel
stækkað. Samkvæmt rannsókn, sem
gerð var milli 1965 og 2004, gátu
bændur í þróunarlöndum sem not-
uðu hágæðafræ minnkað ræktar-
land um næstum 30 milljón hektara.
Það er landsvæði á stærð við Ítalíu.
Þennan ávinning mætti enn bæta ef
smábændur hefðu aðgang að nú-
tímatækjum, betri upplýsinga-
söfnun og greiningu og ættu auð-
veldara með að fá fjármögnun.
Gagnrýnendur halda því fram að
það að auka framleiðni gæti farið úr
böndum, sérstaklega ef það yrði
smábændum hvati til að rækta
meira land í von um aukinn hagnað.
Til að koma í veg fyrir það yrði að
leggja ríka áherslu á verndarþátt-
inn samhliða áætlunum um að auka
framleiðni.
Um leið er þó ekki hægt að fara
einfaldlega fram á það við bændur í
þróunarlöndum að þeir hætti að
nýta svæði sem liggja að ökrum
þeirra. Í fátækum samfélögum reiða
margir sig á skóglendi til eldsneytis
og byggingarefnis. Opinber stefna,
sem bannar not þessara auðlinda án
þess að bjóða upp á aðra nothæfa
kosti, mun að öllum líkindum mis-
takast. Hin ákjósanlega leið til nátt-
úruverndar væri að tengja stuðning
í landbúnaði og efnahagsmálum
ströngum takmörkunum á að
stækka ræktarland.
Sú er alls ekki raunin nú. Um all-
an heim er milljörðum dollara varið
í að það árlega að takast á við ágang
á umhverfið og fátækt. Mörg af 17
marmiðum Sameinuðu þjóðanna um
sjálfbæra þróun eru með ein-
hverjum hætti tengd þessum tveim-
ur málaflokkum. Og þó fara flest
þau verkefni, sem ætlað er að taka á
þessum málum, fram í einangrun.
Það eru mistök. Lausnir við óöryggi
í matarmálum og ágangi á vistkerfið
þarf að samræma í auknum mæli ef
einhverntímann á að vera hægt að
leysa þessi vandamál.
Enginn dregur í efa að velmein-
andi aðgerðir á borð við bann við
viðskiptum með fílabein geti dregið
úr áhrifum ágangs mannsins á nátt-
úruna. En í augnablikinu nær land-
búnaður – sú athafnasemi mannsins
sem veldur heilsu margra tegunda
mestum skaða – ekki að draga til
sín þá athygli sem þörf er á í stefnu-
mótun. Þar til það breytist er líklegt
að tilburðir stjórnvalda til að vernda
náttúruna fyrir „kynslóðir framtíð-
arinnar“ muni duga skammt.
Eftir Maxwell
Gomera og Edward » Lausnir við óöryggi
í matarmálum og
ágangi á vistkerfið þarf
að samræma í auknum
mæli ef einhverntímann
á að vera hægt að leysa
þessi vandamál.
Edward Mabaya
Maxwell Gomera er í ár með rann-
sóknarstyrk við Aspen New Voices og
stýrir deild lífrænnar fjölbreytni og
vistkerfa við umhverfisáætlun Sam-
einuðu þjóðanna. Edward Mabaya
var á rannsóknarstyrk hjá Aspen
New Voices 2016 og er dósent í rann-
sóknum við Cornell-háskóla.
© Project Syndicate 1995–2018
Skaðlegir bóndabæir
Maxwell Gomera