Morgunblaðið - 25.08.2018, Síða 26

26 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 25. ÁGÚST 2018
Gleðigangan opnar nýjar víddir fyrir mér á hverju ári. Það ersvo spennandi að átta sig á fjölbreytileikanum. Það vissu allirað það væru til hommar og lesbíur og orðið samkynhneigðurog gagnkynhneigður voru lýsingarorðin yfir kynhneigð.
Núna er þó flestum ljóst að það er mikil einföldun að halda að allt rúm-
ist innan þessara skilgreininga.
Það er áhugavert að heyra fólk segja frá eigin kynhneigð og kynhlut-
verkum. Þegar farið er að flokka og skilgreina reynir á þanþol tungu-
málsins. Umfjöllun um kynhneigð hefur farið fram á ensku og orð eins
og hommi, lesbía, gay pride og trans eru hluti af tungumálinu okkar í
dag. En það þarf svo miklu fleiri orð til að lýsa líðan fólks. Vissulega er
hægt að ræða bara um hlutina á ensku en ég held að það geri ekki
sama gagn. Tungumálið er svo stór hluti af okkur og ef við íslenskum
ekki orð um mismunandi kynverund þá erum við að segja að slíkt sé
ekki til í okkar samfélagi og
ýta undir að fólk finni sér
annað samfélag – eins og var
gert í marga áratugi og
fjöldi hinsegin fólks flutti úr
landi til að finna samastað í
tilverunni.
Á íslensku má alltaf finna
svar segir í ljóðinu og vissulega er það satt því það er til vefur á netinu
sem heitir því skemmtilega nafni „Hinsegin frá ö til a“ (slóðin er
www.otila.is) og þar er að finna margt um veruleika hinsegin fólks. Hin-
segin manneskjan sem ég var að spjalla við á netinu var sammála mér
um mikilvægi vefsins „Nákvæmlega! Þetta er uppáhaldsvefurinn minn
því hann er svo nauðsynlegur. Það er léttir fyrir þá sem hafa strögglað
með sjálfsmyndina hingað til, auðveldar þeim ungu sem á eftir koma og
svo er rosalega gott fyrir okkur hinsegin fólkið að geta bent á þetta
frekar en að verða, bæði sjálfviljug og ósjálfviljug, orðabækur fyrir vini,
ættingja og ókunnuga.“
Vefurinn er einfaldur og vel skipulagður. Yfirheitið „kynverund“ vís-
ar til heildarupplifunar af því að vera kynvera sem er veigamikill hluti
af sjálfsmynd hverrar manneskju. Þar undir má lesa um kyn, kyngervi,
kyneinkenni, kynhneigð og kynvitund. Allt er skýrt á góðu máli og
hentar vel fyrir þá sem eru að reyna að átta sig á eigin líðan eða fyrir
þá sem vilja skilja þennan veruleika.
Lokaorð þessa pistils eru frá kynseginhneigðri manneskju:
„Ég hef þangað til fyrir nokkrum mánuðum skilgreint mig sem lesb-
íu, hef alltaf hrifist af mjög strákalegum stelpum, því strákalegri, því
meiri hrifning. Geri mér grein fyrir því núna að sumar af þeim hafa lík-
lega verið kynsegin. Það er svo frábært að það séu að koma nöfn á allar
þessar skilgreiningar. Það skiptir mig máli að geta skilgreint mig. Mér
finnst kynseginhneigð alveg frábært íslenskt orð yfir skoliosexual, mér
finnst það passa mjög vel, að minnsta kosti við mig. Það er nákvæmlega
eins og mér líður. Ég er kynseginhneigð og ég er stolt af því.“
Hinsegin og kynsegin
Tungutak
Lilja Magnúsdóttir
liljam@simnet.is
Gleðigangan „Umfjöllun um kynhneigð hefur farið fram á ensku.“Ásíðustu áratugum hafa veikleikar fulltrúa-lýðræðisins komið æ betur í ljós. Að hluta tilvegna þess að hagsmunabarátta ýmissahagsmunasamtaka hefur orðið „faglegri“ ef
svo má að orði komast, þ.e. úthugsaðri og útfærðari en
áður var með það skýra markmið í huga að hafa áhrif á
kjörna fulltrúa á Alþingi og/eða í sveitarstjórnum og að
öðru leyti er ekki ósennilegt að prófkjör eigi líka hlut
að máli. Frambjóðendur í prófkjörum leita til ein-
staklinga og fyrirtækja eftir stuðningi, bæði fjárhags-
legum og öðrum stuðningi, og verða þá um leið veikari
fyrir þrýstingi af hálfu sömu aðila þegar kemur að af-
stöðu til einstakra mála.
Þetta á að sjálfsögðu ekki bara við um Ísland heldur
hefur þetta einkennt samfélagsþróunina á Vest-
urlöndum á okkar tímum. Nú er það orðið sérfag og
raunar atvinnugrein að hafa áhrif á kjörna fulltrúa.
Jafnframt er ljóst að í litlu samfélagi eins og okkar
koma svo til þær sérstöku aðstæður sem fylgja fá-
mennum samfélögum, þ.e. fjölskyldutengsl, kunn-
ingjatengsl, persónuleg vinátta
o.s.frv.
Augljós merki þessa veikleika full-
trúalýðræðisins urðu til þess að fyrir
rúmum tveimur áratugum, nánar til-
tekið vorið 1997, hóf Morgunblaðið
markvissa umfjöllun um það sem
kallað var milliliðalaust lýðræði á þeim tíma en á síðari
árum beint lýðræði, þ.e. að fólkið sjálft taki ákvarðanir
í hinum stærri málum.
Rökin fyrir því voru einfaldlega þau, að þótt hags-
munaaðilar eða hagsmunagæzluverðir á þeirra vegum
gætu beitt kjörna fulltrúa þrýstingi ættu þeir mun erf-
iðara með að ná árangri gagnvart þjóðinni sem heild.
Auðvitað má segja að það sé hægt með auglýsingum og
öðrum áróðursaðferðum en þar kemur tvennt til. Ann-
ars vegar hljóta hagsmunaaðilarnir að koma fram í
dagsljósið þegar slíkum aðferðum er beitt og hins veg-
ar er auðvitað hægt að takmarka svigrúm til að beita
slíkum aðferðum með lögum og reglum.
Hugmyndum um beint lýðræði hefur verið misjafn-
lega tekið af hinum kjörnu fulltrúum en þó hafa und-
irtektir yngri kynslóða verið jákvæðari en hinna eldri.
Vandamálið er hins vegar að svo virðist sem það sem
sagt er í orði skili sér ekki endilega í verki.
Forystumenn allra flokka hafa tekið vel í hugmyndir
um beint lýðræði en tæplega verður sagt að þær hafi
komizt miklu lengra.
Ákvarðanir þáverandi forseta Íslands um að vísa Ice-
save-málum í þjóðaratkvæðagreiðslu brutu þó blað.
Þrátt fyrir að stór hluti stjórnmálastéttarinnar, emb-
ættismenn og sérfræðingar, tækju höndum saman um
að sannfæra þjóðina um að hún ætti að samþykkja þá
samninga var þeim hafnað.
Fyrir skömmu fór fram íbúakosning í Árborg um til-
teknar hugmyndir um skipulag í miðbæ Selfoss, sem
valdið höfðu deilum í sveitarfélaginu. Íbúakosningin fór
fram eftir áskorun þar um, sem fjölmargir kjósendur
höfðu skrifað undir. Niðurstaðan liggur fyrir og þá nið-
urstöðu er ekki hægt að deila um.
Hér er komin skýr fyrirmynd fyrir önnur sveit-
arfélög um hvernig taka eigi á deilumálum af þessu
tagi. Það koma oft upp í sveitarfélögum ágreiningsefni
um skipulagsmál og ýmis önnur mál, sem geta verið
viðkvæm. Aðferðin til þess að leysa þau er sú sem beitt
var í Árborg: Vísa málunum til ákvörðunar íbúa við-
komandi sveitarfélags. Það er hin lýðræðislega aðferð,
sem enginn getur deilt um.
Svisslendingar hafa búið við stjórnkerfi sem byggist
á beinu lýðræði í langan tíma. Í öllum meginatriðum er
reynslan af því góð og til eft-
irbreytni.
Ef marka má yfirlýsingar forystu-
manna stjórnmálaflokka er nokkuð
víðtæk samstaða þeirra í milli um að
taka ákvæði um beint lýðræði upp í
stjórnarskrá lýðveldisins. En vand-
ræðagangurinn í kringum breytingar á stjórnarskrá
hefur alltaf verið ótrúlega mikill og er enn.
Núverandi ríkisstjórn hefur hafizt handa um undir-
búning að breytingum á stjórnarskrá eins og margir
forverar hennar. Spurning nú er kannski sú, hvort
hægt væri að ná samstöðu um að láta þetta tiltekna
mál njóta forgangs þannig að framkvæmd hins beina
lýðræðis þurfi ekki að dragast árum saman vegna
ósamkomulags um aðra þætti stjórnarskrárbreytinga.
Það er djúpstæður ágreiningur um mörg mikilvæg
mál í okkar samfélagi. Okkur greinir á um verðtrygg-
ingu, hvort eigi að halda henni eða afnema hana. Okkur
greinir á um hversu langt eigi að ganga í afsali full-
veldis til Evrópusambandsins. Okkur greinir á um
hvalveiðar, sem nú er viðkvæmara deilumál en nokkru
sinni fyrr vegna erlendra ferðamanna. Okkur greinir á
um Hvalárvirkjun og svo mætti lengi telja.
Öllum þessum deilumálum ýtum við á undan okkur
vegna þess að fulltrúalýðræðið kveinkar sér undan því
að taka afstöðu.
En þar fyrir utan er ljóst að kröfur fólks um
lýðræðisleg, opin og gagnsæ vinnubrögð við úrlausn
sameiginlegra málefna hafa margfaldast og þess vegna
er tímabært að fram fari raunverulegar, málefnalegar
umræður um beint lýðræði og að þjóðin fái tækifæri til
að svara því með aðferðum hins beina lýðræðis, hvort
hún vilji taka það upp sem grundvallarþátt í stjórn-
skipun Íslands.
Það er kominn tími til að fá úr þessu skorið.
Kominn tími til að taka
afstöðu til beins lýðræðis
Fulltrúalýðræðið er
of veikt fyrir þrýstingi frá
hagsmunaaðilum
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Evrópuþingið hefur gert 23. ágústað minningardegi um fórnar-
lömb alræðisstefnunnar, kommúnisma
og nasisma. Þennan dag árið 1939
gerðu þeir Hitler og Stalín griðasátt-
mála og skiptu þar á milli sín Evrópu.
Næstu tvö árin voru þeir bandamenn,
og gekk Stalín jafnvel svo langt að
hann afhenti Hitler ýmsa þýska
kommúnista sem hann hafði haft í
haldi. Hefur frásögn eins þeirra komið
út á íslensku, Konur í einræðisklóm
eftir Margarete Buber-Neumann.
Bandalagið brast ekki, fyrr en Hitler
sveik það og réðst á Ráðstjórnarríkin
22. júní 1941.
Mér var í ár boðið til Tallinn í Eist-
landi, þar sem vígt var tilkomumikið
minnismerki um fórnarlömb komm-
únismans og haldin fjölmenn ráðstefna
um eðli hans og áhrif. Í tölu minni kvað
ég það enga tilviljun, heldur eðlislægt
kommúnismanum að hafa alls staðar
leitt til alræðis, kúgunar og fátæktar.
Höfundar hans, Karl Marx og Friðrik
Engels, hefðu verið fullir haturs og
mannfyrirlitningar, eins og bréfaskipti
þeirra sýndu vel, en þau hef ég stutt-
lega rakið á þessum vettvangi. Þeir
Marx og Engels hefðu enn fremur ver-
ið vísindatrúar, talið sig handhafa
Stórasannleika, en ekki í leit að bráða-
birgðasannleika, sem mætti betr-
umbæta með tilraunum, eins og venju-
legir vísindamenn. Í þriðja lagi væri
ætíð hætt við því, þegar tómarúm
myndaðist eftir byltingu, að hinir ófyr-
irleitnustu og samviskulausustu fylltu
það.
Tvær ástæður í viðbót væru til þess
að kommúnismi leiddi jafnan til alræð-
is. Í landi þar sem ríkið væri eini
vinnuveitandinn ætti stjórnar-
andstæðingurinn erfitt um vik, en
frelsið væri ekki raunverulegt frelsi
nema það væri frelsi til að gagnrýna
stjórnvöld. Í fimmta lagi hygðust
kommúnistar afnema dreifðan eignar-
rétt einstaklinga og frjáls viðskipti
þeirra í milli, en við það fyrirkomulag
nýttist dreifð þekking þeirra, eins og
Friedrich A. Hayek hefði manna best
sýnt fram á. En ef ríkið ræki öll at-
vinnutækin yrði það að fækka þörfum
manna og einfalda þær til þess að
allsherjarskipulagning atvinnulífsins
yrði framkvæmanleg. Þetta gæti ríkið
aðeins gert með því að taka í þjónustu
sína öll mótunaröfl mannssálarinnar,
fjölmiðla, skóla, dómstóla, listir, vísindi
og íþróttir, en það er einmitt slíkt
kerfi, sem við köllum alræði.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Hvað sagði
ég í Tallinn?