Fréttablaðið - 20.10.2018, Blaðsíða 34

að blaðinu væri dreift í búðir á
kistulagningardeginum og reyndar
mislíkaði fólkinu að greinin myndi
birtast. Ég man að undir dánar­
tilkynningunni í Morgunblaðinu
birtust nöfn allra bræðranna – líka
þess elsta. Mannlíf kom út og þessi
saga var í fréttum RÚV um kvöldið.“
Kærð til siðanefndar
Þegar nær þrír mánuðir voru liðnir
frá því að greinin kom út kærði
yngsti bróðirinn Gerði Kristnýju til
siðanefndar Blaðamannafélagsins
vegna greinarinnar og sömuleiðis
Ríkissjónvarpið fyrir að hafa fjallað
um greinina. Þá var Gerður stödd í
útlöndum í svokölluðu þriggja mán­
aða leyfi sem blaðamenn eiga rétt á.
Hún skrifaði því bréf til siðanefndar
og bað um að málið yrði tekið til
skoðunar þegar hún kæmi heim.
„Ég mætti síðan á fund siðanefndar
í byrjun júní. Í nefndinni sátu fjórir
karlar og ein kona. Þorsteinn Gylfa­
son var formaður. Á fundinum kom
fram að fréttastjóri Ríkissjónvarps­
ins hafði beðist afsökunar á að hafa
birt frétt um grein konunnar. Það
fannst mér allt í lagi. Fréttamenn
RÚV þekktu konuna ekki og höfðu
aldrei hitt hana. Ég hafði hins vegar
kynnst henni og leit á hana sem
skjólstæðing minn.
Á fundinum svaraði ég spurn­
ingum nefndarinnar og afsökunar­
beiðni fréttastofu RÚV lá á borðinu
fyrir framan mig. „Svona geturðu
gert þetta,“ sagði Þorsteinn og otaði
plöggunum að mér. Ég taldi mig
ekki þurfa að biðjast afsökunar á að
hafa hlustað á þolanda kynferðis­
ofbeldis og birt sögu hans.
Í kærunni fór bróðirinn um víðan
völl. Honum mislíkaði til að mynda
að ég skyldi hafa lagt peninga inn
á bankareikning hjá einstaklingi
í fjölskyldunni og kallaði þá 30
silfurpeninga. Upphæðinni, sem
greidd hafði verið fyrir greinina,
hafði hann skipt í klink, sett í plast­
poka og skilið hann eftir á skrifstofu
Fróða sem gaf út Mannlíf. Ég lagði
peningana inn á Kristínarsjóð, sjóð
kenndan við Kristínu Gerði Guð­
mundsdóttur sem er til að styðja
konur sem leiðst hafa út í vændi.
Bróðirinn var afar reiður yfir því að
ég hefði birt grein eftir veika systur
hans. Á fundi með siðanefnd var ég
spurð hvort ég hefði ekki leitað til
lækna hennar við vinnslu greinar­
innar. Ég átti sem sagt að hafa lækni
með í ráðum, eins fúsir og þeir eru
nú til að tala um skjólstæðinga sína.
Blaðamannafélagið ætti þá ef til vill
að hafa lækni í starfi til að veita fólki
uppáskrift þess efnis að því sé óhætt
að segja sögu sína.
Ég velti því fyrir mér til hvers fjöl­
miðill væri ef hann má ekki gefa
þeim rödd sem þaggað er niður í.
Ég reyndi að útskýra þetta á fund­
inum með siðanefnd, en fann mjög
skýrt að engu máli skipti hvað ég
segði, fólkið hafði þegar gert upp
hug sinn. Ég fékk síðan þyngsta
úrskurð siðanefndar Blaðamanna­
félagsins í afmælisgjöf 10. júní 2003.
Þar var látið að því liggja að ég hefði
sjálfsvíg manneskju á samviskunni.
Svona var litið á blaðamennsku árið
2003. Maðurinn sem beitti systur
sína kynferðisofbeldi hefur hins
vegar aldrei verið dæmdur fyrir
þessa glæpi.“
Bókin sem breytti svo mörgu
Dóma siðanefndar ber að birta í
þeim fjölmiðli sem fær dóminn á sig.
Þessi dómur birtist hins vegar ekki
í Mannlífi. „Það hvarflaði ekki að
mér,“ segir Gerður Kristný. „Allur sá
sirkus sem varð í kringum þetta mál
var staðfesting á því hversu eldfimt
þetta málefni var og hvað þöggunin
var mikil. Konan var ekki lengur á
meðal okkar en það var enn hægt að
ná sér niðri á mér.“
Það sem virtist vera ósigur Gerðar
Kristnýjar átti þó eftir að snúast upp
í óvæntan sigur. „Um haustið sama
ár hringdi Thelma Ásdísardóttir
í mig. Við hittumst á Borginni og
hún sagði mér frá pabba sínum sem
brotið hafði árum saman á henni og
systrum hennar. Hann hafði verið
kærður fyrir glæpina en verið sýkn­
aður fyrir Hæstarétti. Thelma vildi
skrifa pistla í Mannlíf eða fá þar við
sig viðtal. Ég fór heim og velti því
fyrir mér hvort það væri nokkurt
vit. Thelma gæti jú gengið í sjóinn
þegar viðtalið birtist. Vissara var að
láta svona mál bara eiga sig. Þá áttaði
ég mig á því að þetta voru auðvitað
áhrifin af siðanefndarúrskurðinum
og ákvað að ég skyldi ekki læra nokk­
urn skapaðan hlut af honum. Maður
verður náttúrlega að vera sæmilegur
til samviskunnar. Ég hristi af mér
úrskurðinn og lét vaða. Ég hringdi í
Thelmu og sagði: Á ég ekki bara að
skrifa um þig bók? Og það gerði ég.
Myndin af pabba – Saga Thelmu kom
svo út árið 2005.
Með bókinni breyttist býsna
margt. Tveimur árum eftir að ég
fékk úrskurðinn frá siðanefnd fékk
ég Blaðamannaverðlaunin fyrir
Myndina af pabba og spurði sjálfa
mig: Hvað gerðist þarna í millitíð­
inni? Það sem gerðist var að Thelma
mætti á sjónarsviðið og útskýrði fyrir
fólki afleiðingar kynferðisofbeldis á
börn. Hún var til staðar og gat tekið
það hlutverk að sér. Aðrir höfðu hins
vegar ekki séð aðra leið út úr van­
líðan sinni en að flýta fyrir sér. Hjálpi
mér, hvað það er dapurlegt.“
Viðtal við morðingja
Sálumessa er þriðji ljóðabálkur
Gerðar Kristnýjar, á eftir Blóðhófni
og Drápu, sem fjallar um konu sem
beitt er ofbeldi. Blóðhófnir er saga
Gerðar Gymisdóttur sem Skírnir,
skósveinn Freys, sótti til Jötunheima
handa húsbónda sínum. Drápa
segir frá morði sem framið var í
Reykjavík árið 1988. Sú saga fór ekki
hátt við útkomu Drápu en í ensku
útgáfunni, sem er nýkomin út, er
að finna grein eftir dr. Öldu Valdi­
marsdóttur og Guðna Elísson þar
sem persónur verksins eru nefndar
réttum nöfnum. Við samningu
ljóðabálksins hafði Gerður Kristný
dómskjöl til hliðsjónar en á sínum
tíma hafði hún tekið viðtal við
morðingjann, Braga Ólafsson, sem
drap konu sína, hina 26 ára gömlu
Grétu Birgisdóttur. „Bragi sat inni á
Litla­Hrauni í tíu ár en eftir að hann
kom aftur út seldi hann eiturlyf og
vann við garða úðun. Þá tók ég við
hann viðtal. Hann bjó enn í húsinu
þar sem hann hafði myrt konuna
sína. Hann var hokinn og hávaxinn
og hafði greinilega nefbrotnað því
hann var með lið á nefi. Bragi sagði
mér að hann hefði verið boxari um
tíma í New York. Hann var með
litla mynd af Grétu við rúmið sitt
og sagðist bjóða henni góða nótt á
hverju kvöldi.
Síðan leið og beið og einn dag­
inn frétti ég að Bragi hefði sjálfur
verið myrtur í sömu íbúð. Til hans
kom maður sem ætlaði að kaupa af
honum eiturlyf, þeim varð sundur­
orða og gesturinn stakk Braga til
bana. Tvö morð höfðu því verið
framin í þessu húsi. Þá varð ég mér
aftur úti um dómskjölin og tók til
við að yrkja Drápu. Það er sérkenni­
legt tungumál á dómskjölum, stíll­
inn getur verið svo hátíðlegur. Þar
stendur til dæmis að húð sé upp­
þornuð eins og bókfell. Síðan sjást
þar furðulega persónulegar upp­
lýsingar um látið fólk en vitaskuld
langar mig frekar til að vita hvað það
síðasta var sem fór í gegnum huga
þess en hversu mörg grömm lungun
í því vógu. Ljóðmælanda Drápu fann
ég í norskum dómskjölum frá 17. öld.
Þá var fjöldi manns á eyjunni Vardö
brenndur á báli fyrir galdra. Í skjöl­
unum sést hvað fólkið hafði sterkar
skoðanir á útliti og innræti Djöf­
ulsins. Hann er svartklæddur, getur
kippt af sér höfðinu og breytt sér í
hund. Þennan ljóðmælanda leiddi ég
fram og leyfði honum að segja mér
sögu úr heimaborg minni Reykjavík.“
Drápa er komin út í Englandi,
Danmörku og Noregi þar sem bók­
menntagagnrýnendur tveggja dag­
blaða völdu hana eina af þremur
bestu ljóðabókum Noregs árið
2016. Skáldsagan Hestvík og ljóða­
bókin Strandir komu út í Noregi í ár
og sömuleiðis skáldsagan Smartís í
Danmörku. „Það er hvetjandi að
vita að maður hafi valið söguefni
sem hreyfa við fólki,“ segir Gerður
Kristný. Víst er að yrkisefnið í Sálu­
messu skiptir máli og á eflaust eftir
að hreyfa við mörgum.
Ný ljóðabók Gerðar Kristnýjar er þriðji ljóðabálkur hennar um konu sem beitt er ofbeldi. FréttaBlaðið/Eyþór
Úr Sálumessu
Lífið reisti þér
myrkurkirkju
hvar þú máttir
næðis njóta
– nafnlausa
fórnarbarn –
úr rekaviði
sokknum skipum
Bekkir úr
ekka
Bláir fingur
fálma eftir
sálmabók
Andköf
stíga úr kórnum
Hundruð hausa
syngja þér
sálumessu
stjaksettir strjúpar
Allur sá sirkus sem
vArð í kringum þettA
mál vAr stAðfesting
á því hversu eldfimt
þettA málefni vAr og
hvAð þöggunin vAr
mikil. konAn vAr ekki
lengur á meðAl okkAr
en þAð vAr enn hægt Að
ná sér niðri á mér.
↣
„Valur Freyr er eins og fiskur í
vatni í þessari sýningu þar sem
hann leikur, syngur og dansar lét-
tilega í gegnum vandmeðfarinn
efniviðinn“.
SBH. Morgunblaðið. „Ofarlega
á listann minn yfir það sem gerir
lífið þess að virði að lifa því er
að hafa tekið þátt í sýningunni
„ Allt sem er frábært“ í Borgar-
leikhúsinu“. MK. Víðsjá.
„Hugnæm sýning um grafalvarlegt
málefni þar sem Valur Freyr sýnir
krafta sína á sviðinu enn á ný“.
SA. Fréttablaðið
Allt sem er frábært fær fólk til að
hlæja þar til það skilur loks hvers
vegna það grætur! Hvernig bregst
ungur sonur við myrkum hugsu-
num móður sinnar? Hann býr
auðvitað til lista yfir allt sem er
frábært í heiminum og gerir lífið
þess virði að lifa því: Rjómaís,
guli liturinn, kung fu-myndir,
vatnsslagur, mega horfa fram
eftir á sjónvarpið, fólk að detta,
rússíbani ... Tuttugu árum síðar er
listi unga drengsins í fullu gildi
og hefur lengst svo um munar -
í ævilanga áminningu um það að
gleði er ekki síst að finna í hlutum
sem virðast léttvægir. Valur Freyr
Einarsson stendur einn á sviðinu í
hlutverki manns sem gerir atlögu
að depurðinni og lífsleiðanum,
með aðstoð áhorfenda og listann
góða að vopni, og segir í leiðinni
hrífandi sögu af ást, sorg og ís með
dýfu. Höfundur er Duncan Mac
millan, sá hinn sami og skrifaði
verkin Andaðu og Fólk, staðir
og hlutir sem sló í gegn í Borgar-
leikhúsinu á síðasta leikári. Þetta
einfalda en snjalla verk hefur
verið sett á svið víða um heim og
hlotið gríðarlega góðar viðtökur
gagnrýnenda jafnt sem áhorfenda
og birtist hér í þýðingu Kristínar
Eiríksdóttur. Hann b Allt sem er
frábært fær fólk til að hlæja þar
til það skilur loks hvers vegna
það grætur! Hvernig bregst ungur
sonur við myrkum hugsunum
móður sinnar? Einleikur sem hefur
gefið tugþúsundum áhorfenda um
allan heim nýja sýn á lífið.
Að fá
ó töðvandi
h átu -
kast
2 0 . o k t ó b e r 2 0 1 8 L A U G A r D A G U r34 H e L G i n ∙ F r É t t A b L A ð i ð
2
0
-1
0
-2
0
1
8

0
4
:2
8
F
B
1
0
4
s
_
P
0
7
1
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
0
4
s
_
P
0
3
4
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
2
1
2
1
-A
B
9
8
2
1
2
1
-A
A
5
C
2
1
2
1
-A
9
2
0
2
1
2
1
-A
7
E
4
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
1
B

F
B
1
0
4
s
_
1
9
_
1
0
_
2
0
1
C
M
Y
K