Jökull - 01.12.2006, Blaðsíða 104

Magnús Tumi Guðmundsson
að flytja tæki og birgðir upp í Vestari Skaftárketil en
þar ætlaði vaskur hópur undir stjórn Þorsteins Þor-
steinssonar og Tómasar Jóhannessonar að bora með
heitavatnsbor niður í ketilinn og gera þar margvíslegar
mælingar. Nálægt hádegi héldu vélsleðar til mælinga,
að Pálsfjalli og Hamrinum. Lest snjóbíls og jeppa hélt
af stað um sama leyti og náði á Grímsfjall undir kvöld.
Eftir fremur kaldan maí mánuð var vetrarlegt um að
litast í Grímsvötnum miðað við undanfarin ár. Sólbráð
kringum öskubingi var sáralítil og á Eystri Svíahnjúk
sást hvergi í dökkan díl utan við skálana.
Á sunnudag 4. júní hófust verkin fyrir alvöru með
ferðum í Grímsvötn og að Gjálp. Byrjað var á mæl-
ingum á þykkt gjósku í katlinum frá 2004 og afkomu-
hola boruð í Grímsvötnum. Daginn eftir var sunnan-
átt, 10–12 m/s og frostrigning sem síðan breyttist í
hreinræktaða rigningu. Snjóbíllinn fór niður í jökul-
rönd til að flytja 9 olíutunnur upp í Vestari Skaftár-
ketil. Unnið var við mælingar í gígnum í rigningar-
hraglandanum og var það kalsamt verk þegar leið á
daginn. Á þriðjudag var þoka og dálítið fjúk á fjall-
inu. Verkum var haldið áfram þar sem frá var horfið
daginn áður. Að auki fóru 5 vélsleðar niður Skeið-
arárjökul að allmiklu skeri um 18 km suðaustan við
Grímsfjall. Komið var fyrir landmælingapunkti, sett
upp GPS tæki og skerið kannað. Er það að mestu
úr móbergi og bólstrabergi. Seinna um daginn voru
aðstæður á gosstöðvunum frá 1998 skoðaðar. Held-
ur hefur kólnað þar frá fyrra ári. Miðvikudag 7. júní
var hvasst með úrkomu og varð úr að hópurinn hélt að
mestu kyrru fyrir. Þó fóru nokkrir niður til móts við
borhópinn sem nú kom frá Reykjavík á leið í Skaftár-
katla. Á fimmtudeginum 8. júní var þoka með köflum
til að byrja með en létti heldur til þegar á daginn leið.
Hóparnir unnu nú af fullum krafti við að klára verk-
efnin. Lokið var við mælingar í gígnum frá 2004, GPS
tæki á skerinu í Skeiðarárjökli var sótt, og síðustu ís-
skriðsstikurnar settar út.
Mælingaverkefni ferðarinnar gengu flest vel en
skálaviðhald síður vegna veðurlagsins. Helstu verk-
efnin voru:
1. Vatnshæð Grímsvatna var mæld, í lónunum sitt
hvoru megin við gíginn á gosstöðvunum frá 2004 og
með ákvörðun á hæð íshellunnar. Reyndist hún um
1367 m y.s.
2. Vetrarafkoma var mæld í Grímsvötnum, Háubungu,
Bárðarbungu og milli Grímsvatna og Bárðarbungu.
Afkoman í Grímsvötnum reyndist 4,98 m af hjarni
sem samsvarar vatnsgildinu 2570 mm.
3. Leiðangurinn aðstoðaði borhóp í Skaftárkötlum,
m.a. með flutningi á tækjum og eldsneyti. Miðviku-
daginn 7. júní fór snjóbíllinn með Svítuna í ketilinn
og sótti síðan hópinn niður í jökulrönd og fór ásamt
þremur bílum með fullfermi upp í ketil. Borverk-
ið gekk brösuglega framan af en hópurinn dvaldi við
ketilinn í heila viku. Undir lokin tókst að bora gegn-
um jökulinn, taka sýni úr vatninu og koma þar fyrir
ýmsum síritandi mælitækjum.
4. GPS-landmælingar fóru fram eins og undanfarin ár.
Tæki var stillt upp í Jökulheimum, á Hamrinum og
Grímsfjalli. Þessar mælingar hafa m.a. sýnt hvernig
kvika safnaðist fyrir milli eldgosanna 1998 og 2004.
Að auki var settur upp landmælingapunktur á skerinu
í Skeiðarárjökli sem fyrr var nefnt. Vonast menn til
þess að mælingar þar muni á næstu árum gefa mikil-
vægar upplýsingar um landris vegna þynningar Vatna-
jökuls. Sú hugmynd er uppi að sker þetta fái nafnið
Vöttur.
5. Grímsvatnasvæðið var kortlagt með kínematískri
GPS-mælingu. Í því skyni voru eknar fjölmargar
mælilínur á vélsleða, auk þess sem sprækir fjallamenn
bröltu með tækin um ógreiðar slóðir milli gosstöðv-
anna 1998 og 2004.
6. Í gosinu 2004 varð til mikill ketill kringum gíg-
inn og er botn hans þakinn allþykku lagi af gjósku.
Viðamest af verkefnum leiðangursins voru mælingar
á því hversu þykkur þessi gjóskubunki er, þ.e. hve
djúpt er niður á gamla berggrunninn undir gígnum.
Við þetta verk unnu 5–8 manns mestallan tímann.
Skjálftabylgjur voru búnar til með sprengingu dyna-
míthleðslna í lónunum sitt hvoru megin við gíginn.
Gúmmíbátur var með í för og var hann notaður til að
sökkva hleðslum í vatnið. Segulmælingar voru einnig
gerðar til að kanna gerð gígsins og hjálpa til við að
skorða þykkt gjóskunnar.
7. Jökulyfirborðið á Gjálparsvæðinu var kortlagt með
kínematískri GPS mælingu. Tilgangur þessara mæl-
inga er að fylgjast með því hvernig dældin sem mynd-
aðist 1996 grær saman. Nú, 10 árum eftir gosið er
dældin að vísu orðin miklu grynnri og ávalli en í upp-
102 JÖKULL No. 56, 2006