Ljósmæðrablaðið - 01.12.2010, Qupperneq 11

11Ljósmæðrablaðið - desember 2010
ist skipulagi þjónustunnar (87 athuga-
semdir) t.d. vegna óska um heimaþjón-
ustu, tilkynningu kvenna um heimkomu,
vegna samráðs og ákvarðana um tíma-
setningu vitjana og pappírsvinnu.
2. Áhyggjur og/eða eftirfylgni barns: Í 31
skipti voru nefnd atriði í sambandi við
barnið s.s. þróun gulu, óværð, erfið-
leikar við næringu og áhyggjur af
þyngdaraukningu barns, útbrot á húð,
blæðing frá nafla, blóð í ælu, útferð frá
auga, blæðing frá sýktu auga, vegna
ógreinds viðbeinsbrots, slímkenndrar
ælu, rauðblánandi barns og eftirfylgni
tengdri þvaglátum.
3. Frávik hjá móður/áhyggjur og eftir-
fylgni: Í um 18 skipti var hringt vegna
frávika eða heilsufarsvanda hjá móður.
Sem dæmi um vandamál voru: Fíkni-
efnaneysla á heimili, ólæsi móður
og mikil þörf á stuðningi, hækkaður
líkamshiti, hækkaður blóðþrýstingur,
mikil vanlíðan, þvagfærasýking, verkir,
blóðleysi og erfið líðan vegna stálma.
4. Eftirfylgni og erfiðleikar við brjósta-
gjöf: Að minnsta kosti 36 sinnum var
ástæða símtala vegna brjóstagjafa, yfir-
leitt vegna erfiðleika við brjóstagjöf,
ráðgjafar og eftirfylgni með vanda-
málum tengdum brjóstagjöf.
5. Samskipti við aðra fagaðila t.d. vegna
tilvísana og almenn ráð til sængur-
kvenna.
6. Heimafæðingar en nánast virtist vera
hringt daglega í konur til að fylgja eftir
umönnun og eftirlit í kjölfar heimafæð-
inga.
Útskrift og samskipti við ungbarnavernd
heilsugæslustöðva
Í öllum þeim tilfellum sem þessari spurn-
ingu var svarað (81%) utan einu, kom
fram að ljósmæðurnar gáfu skýrslu við
útskrift sængurkvenna til ungbarnaverndar
á einhvern hátt. Í nokkrum tilfellum kom
reyndar fram að ljósmæðurnar sinntu
einnig ungbarnaverndinni á viðkomandi
heilsugæslustöð. Algengast var að ljós-
mæðurnar sendu inn á heilsugæslustöðina
skriflega skýrslu (67%) eða gáfu auk þess
munnlega skýrslu (23%). Aðeins um 6%
gefa eingöngu munnlega skýrslu. Fáar ljós-
mæður skilja skriflegar skýrslur eftir hjá
sængurkonunum (≈3,0%).
Umræður og samantekt
Könnun Ljósmæðrafélags Íslands á
umfangi heimaþjónustu ljósmæðra náði
til 61 % af þeirri heimaþjónustu sem veitt
var á rannsóknartímabilinu og því óhætt að
álykta að þátttaka ljósmæðra í könnuninni
hafi verið mjög góð.
Ýmsar niðurstöður könnunarinnar gefa
til kynna mikinn sveigjanleika og faglega
ábyrgðarskyldu ljósmæðra er sinna heima-
þjónustu. Í þessum niðurstöðum er meðal
annars varpað ljósi á magn eftirlits sem
mælt er í fjölda og meðaltímalengd vitjana,
sveigjaleika þjónustu miðað við tímasetn-
ingar og eðli vitjana, símaþjónustu, einstak-
lingsbundið mat á þörf fyrir umönnun og
eftirliti kvenna.
Þegar litið er til fjölda og tímalengda
vitjana kemur í ljós að mjög einstaklings-
bundið er hve margar og hve langar vitj-
anir konurnar fá í heildina en að meðaltali
er um 6,71 vitjanir að ræða en tímalengd
vitjana spannar frá 10 til 180 mínútna og er
að meðaltali 54 mínútur. Ef þessar tölur eru
bornar saman við þann meðalfjölda vitjana
sem fram kom í rannsókn frá 2004 (Hildur
Sigurðardóttir, 2004), kemur í ljós að þrátt
fyrir að konur og börn fari nú fyrr heim af
fæðingarstofnunum og að veikari konur
og börn geti útskrifast heim og fengið
heimaþjónustu þá hefur vitjunum fækkað
að meðaltali frá 7,4 í 6,7 skipti. Sá rammi
sem Sjúkratryggingar Íslands hafa sett fram
miðast við hámark 8 vitjanir en þrátt fyrir
það fengu 11 konur fleiri vitjanir eða allt
að 11 vitjunum og einungis 39,4% kvenna
fengu 8 vitjanir. Í ljósi þessa má ætla að
ljósmæðurnar meti einstaklingsbundið hver
þörf kvenna er á eftirliti. Þessu til stuðnings
má þó sérstaklega benda á þá staðreynd að
marktækur munur kom fram á fjölda og
tímalengd vitjana til frumbyrja og fjölbyrja.
Heimaþjónustan til kvenna og fjölskyldna
með sitt fyrsta barn fól sem sagt í sér fleiri
og lengri vitjanir að meðaltali en heima-
þjónusta til kvenna og fjölskyldna sem
höfðu fyrri reynsla að baki. Hlutfallslegur
munur á fjölda fjölbyrja og frumbyrja er
fengu 8 vitjanir var sérstaklega greinilegur
en þar kom í ljós að rúm 53% frumbyrja
á móti 29,4% fjölbyrja fengu 8 vitjanir.
Einnig er mikilvægt að hafa í huga heild-
armynd umönnunar í sængurlegu, þ.e. á
fæðingarstofnun og í heimaþjónustu. Í ljósi
þess að fleiri fjölbyrjur (46%) en frum-
byrjur (8%) fóru heim innan 12 klst frá
fæðingum má álykta að mismunur á magni
heildarumönnunar í sængurlegu með tilliti
til barneignarreynslu sé jafnvel meiri en
niðurstöður rannsóknarinnar gefa til kynna.
Það kom nokkuð á óvart að ekki var
marktækur munur á fjölda og tímalengd
vitjana eftir þjónustustigum en almennt
mætti ætla að konur sem flokkaðar eru í B
og C þyrftu á meiri þjónustu að halda. Hér
var reyndar mjög ójöfn dreifing í hópunum
og er mögulegt að stærra úrtak þyrfti til að
skoða marktækni á raunhæfan hátt. Einnig
er mikilvægt að horfa á þörf kvennanna
í heildrænni mynd en að meðaltali var
sjúkrahúsdvöl þessara kvenna lengri, en 15
konur af 21 sem útskrifuðust eftir 36 klst.
tilheyrðu þessum hópi. Af ofangreindu má
álykta að ljósmæðurnar meti einstaklings-
bundna þörf á umönnun og eftirliti. Að
heimafæðingum undanskildum kom í ljós
að þær konur sem fengu fleiri en 8 vitjanir
í heimaþjónustu glímdu við alvarleg veik-
indi sem kölluðu á náið eftirlit ljósmæðr-
anna og aukin samskipti við aðra fagaðila.
Ljósmæðurnar sýna greinilega ábyrgðar-
skyldu gagnvart aukinni þörf kvennanna
á umönnun og eftirliti enda kom í ljós að
ekki var einungis um fleiri vitjanir að ræða
heldur einnig lengri vitjanir að meðal-
tali eða um 73 mínútur fyrir allan hópinn
og allt að 98 mínútur fyrir einstaka sæng-
urkonu. Það vekur einnig óneitanlega upp
spurningar um það hvaða ástæður liggi að
baki því að ljósmæður rukki ekki sérstak-
lega fyrir aukavitjanir. Allavega er ljóst
að ljósmæður sýna mikla ábyrgð gagnvart
þeim konum og börnum sem þurfa á auknu
eftirliti og umönnun að halda. Samkvæmt
nýlegri úttekt rannsókna á árangri meðferða
við sálfélagslegri vanlíðan í sængurlegu
kom einmitt í ljós að markvisst og öflugt
faglegt eftirlit og eftirfylgni sængurkvenna
vegur þyngst þegar horft er til árangurs
meðferða (Dennis og Creedy, 2010).