Ljósmæðrablaðið - 01.12.2010, Blaðsíða 12

12 Ljósmæðrablaðið - desember 2010
Ef umfang heimaþjónustunnar er skoðað
út frá þeim tíma sem hún er veitt s.s. eftir
tímasetningum vitjana og símtala er ljóst að
um 50-60% prósent af þjónustunni er veitt
utan hefðbundins dagvinnutíma þar sem
t.d. 25% beiðna um heimaþjónustu fer fram
um helgar, um 30% af vitjana eiga sér stað
um helgar, um 40% síðdegis eða að kvöldi
til, um 31% símtala eiga sér stað um helgar
og 36-42% símtala fara fram síðdegis eða
að kvöldi til. Um 1,5% vitjana í heimaþjón-
ustu voru flokkaðar sem bráðavitjanir og
10% símtala frá ljósmóður og 20% til ljós-
móður sem bráðasímtöl. Í athugasemdum
var oft tilgreint að bráðasímtal til ljósmóður
leiddi til þess að til vitjunar kom fyrr en
áætlað var. Af ofangreindu má fullyrða
að mikill sveigjanleiki er til staðar hvað
varðar þann tíma sem heimaþjónustan er
veitt og ljóst að aðgengi sængurkvenna að
ljósmæðrum er gott samkvæmt þessu. Sú
vegalengd sem ljósmæðurnar fóru í vitj-
anir hafði ekki marktæk áhrif á fjölda eða
tímalengd vitjana sem konurnar fengu sem
bendir til þess að lengri vegalengdir komi
ekki í veg fyrir að þörfum kvenna fyrir
þjónustuna sé mætt.
Þegar talað er um samfellda þjónustu
eða heildrænt þjónustuform er misjafnt
við hvað er miðað. Annars vegar er rætt
um kerfisbundið utanumhald þjónustunnar
þar sem lögð er á það áhersla að heildræn
þjónusta sé veitt frá einni og sömu stofnun-
inni. Hins vegar er horft á þjónustuna út frá
þiggjanda þjónustunnar þannig að viðkom-
andi fái heildræna og samfellda þjónustu
frá sem fæstum umönnunaraðilum sem
tryggi frekar traust meðferðarsamband,
markvisst eftirlit, stuðning og fræðslu þar
sem einstaklingshæfð umönnun er höfð í
fyrirrúmi.
Í könnuninni var leitast við að skoða
hvort heimaþjónustuljósmæður hefðu á
einhvern hátt kynnst sængurkonunum áður
en til heimaþjónustunnar kom og reyndist
svo vera í 60% tilfella. Flestar konurnar
höfðu hitt sína ljósmóður á meðgöngu
(58-70%), auk þess höfðu margar einnig
kynnst þeim með öðru móti sem gefur
ákveðnar vísbendingar um samfellda þjón-
ustu. Sú staðreynd að ljósmæður þekktu
konurnar fyrir hafði hins vegar ekki mark-
tæk áhrif á fjölda og tímalengd vitjana sem
konurnar fengu. Velta má fyrir sér hvort
eðli heimaþjónustunnar sem byggist á
markvissu, samfelldu eftirliti og heildrænni
umönnun frá sömu ljósmóðurinni á meðan
þjónustunni stendur skipti hér einnig miklu
máli.
Tilvísanir ljósmæðra til stofnana eða
annarra fagaðila voru tilgreindar í tæplega
18% tilfella og var oftast leitað til fæðinga-
stofnana og lækna. Þegar ástæður tilvís-
ana eru skoðaðar er ljóst að oftast er um
að ræða frávik og heilsufarsvanda sem
krefjast frekara eftirlits og læknisfræði-
legrar meðferða s.s. hækkaður blóðþrýst-
ingur, sýkingar, óeðlilegar blæðingar hjá
móður og þróun gulu og sýkingar hjá barni.
Einnig var nokkuð um samráð og tilvísanir
til brjóstagjafaráðgjafa vegna erfiðleika
við brjóstagjöf. Samstarf ljósmæðra og
samráð við aðrar fagstéttir er mikilvægt og
sést bæði á tilvísunum og ástæðum símtala
ljósmæðranna að þær sýna ábyrgð í starfi
og greinilegt er á athugasemdum er fram
komu vegna símtala að ljósmæður leggja
mikla áherslu á að fylgja þeim konum vel
eftir sem þær annast í heimaþjónustu jafn-
vel þó umönnun og ábyrgð meðferðar
færist yfir á aðra fagaðila og á stofnanir.
Yfir 80% ljósmæðra gerði grein fyrir
því hvernig staðið var að útskrift og
samskiptum ljósmæðra við ungbarnavernd
og í langflestum tilfellum voru sendar skrif-
legar skýrslur og oft einnig gefin munn-
leg skýrsla. Það vakti einnig athygli að í
athugasemdum ljósmæðra kom nokkrum
sinnum fram að þær höfðu farið í vitjun
til kvennanna vegna álags sem hafði verið
til staðar í ungbarnaverndinni. Samkvæmt
ofangreindu sýna ljósmæður í heima-
þjónustu ábyrgð gagnvart samskiptum og
upplýsingaflæði til annarra fagstétta og
ungbarnaverndar.
Lokaorð
Könnun þessi sem Ljósmæðrafélag Íslands
stóð að og náði til heimaþjónustu 343
sængurkvenna sumarið 2010 gefur mikil-
vægar upplýsingar um umfang heimaþjón-
ustu ljósmæðra. Ljóst er að þjónustan er
mjög sveigjanleg bæði hvað varðar þann
tíma sem þjónustan er veitt og einstaklings-
bundið mat á þörf kvenna fyrir þjónustuna.
Allt bendir til þess að þjónustuformið
sé samfellt, heildrænt og leggi áherslu á
einstaklingshæfða þjónustu til sængur-
kvenna, nýbura og fjölskylda. Álykta má út
frá niðurstöðum könnunarinnar að heima-
þjónusta ljósmæðra bjóði upp á mikil-
væga öryggisþjónustu til sængurkvenna
og nýbura þar sem ljóst er að sængurkonur
virðast almennt eiga mjög greiðan aðgang
að þjónustu ljósmæðra, oftar en ekki allan
sólarhringinn og óháð vikudögum.
Heimildir
Catz, C., Hanson, J. W., Simpson, L og Yaffe S. J.
(1995). Summary of workshop: Early discharge and
hyperbilirubinemia. Pediatrics, 96(4), 743-745.
Britton, J. R., Britton H. L. og Gronwaldt V.(1999). Early
perinatal hospital discharge and parenting during
infancy. Pediatrics. 104(5):1070-6.
Dennis, C.L, Creedy, D.K, (2010). Psychosocial and
psychological interventions for preventing postpartum
depression., Cochrane Pregnancy and Childbirth
Group Cochrane Database of Systematic Reviews 10
Dennis, C.L. (2005). Psychosocial and psychological
interventions for prevention of postnatal depression:
systematic review, British Medical Journal, 331,
15-18
Hildur Sigurðardóttir, (2004). Ljósmæðraþjónusta fyrstu
vikuna eftir fæðingu. Viðhorf mæðra til þjónustunnar.
Ljósmæðrablaðið 2(82), 19-27.
Hildur Sigurðardóttir, (2006). Heimaþjónusta ljós-
mæðra í sængurlegu. Árangur og gæðaeftirlit. Ljós-
mæðrablaðið, 2 (84), 28-33.
Hildur Sigurðardóttir, (2009). Faglegar leiðbeiningar
fyrir heimaþjónustu ljósmæðra. Ljósmæðrafélag
Íslands og Landlæknisembættið http://www.influensa.
is/Pages/1055/NewsID/1877
Malkin, J. D. , Garber, S. Broder M. S. og Keeler
E. (2000). Infant mortality and early postpartum
discharge. Obstetrics and Gynecology, 96(2), 183-188.
McKeever, P., Stevens, B., Miller K. L., McDonell, J W,
Gibbins, S., Guerriere, D., Dunn, M. S., og Coyte, P.
C. (2002). Home versus hospital breastfeeding support
for newborns: A randomized controlled trial. Birth,
29(4), 258-265.
Porteus, R, Kaufman, K. og Rush, J., (2000). The effect
of individual proffessional support on duration of
breastfeeding. A randomized trial, Human Lactation,
16(4), 303-308.
Samningur Tryggingarstofnunar Ríkisins og Ljósmæðra-
félags Íslands, (2002). Reykjavík.
Sóley Kristinsdóttir, (1996). Heimaþjónusta ljósmæðra,
Ljósmæðrablaðið, 74,(1-2), 13-15.
Valdés, V., Pugin, E., Schooley, J., Catalán, S. og
Aravena, R., (2000). Clinical support can make the
difference in exclusive breastfeeding success among
working women. Journal of Tropical Pediatrics, 46,
149-154
Winterburn, S. Og Fraser, R. (2000). Does the duration
of postnatal stay influence breastfeeding rates at one
month in women giving birth for the first time? A
randomized control trial. Journal of Advanced Nursing
32(5), 1152-1157.
Þakkarorð
Sérstakar þakkir fá allar þær ljósmæður sem
lögðu hönd á plóginn og tóku þátt í gagna-
söfnun könnunar. Lýdía Stefánsdóttir fær
bestu þakkir fyrir aðstoð við innslátt gagna
og Guðný Bergþóra Tryggvadóttir Rann-
sóknastofnun í hjúkrunarfræði fyrir aðstoð
við hreinsun gagna.