Ljósmæðrablaðið - 01.12.2010, Qupperneq 22

22 Ljósmæðrablaðið - desember 2010
Guðrún Guðmundsdóttir ljósmóðir fæddist á
bænum Teigakoti á Akranesi þann 1. október
árið 1853. Móðir hennar dó úr holdsveiki
þegar Guðrún var aðeins fjögurra mánaða
gömul og föður sinn missti hún 14 ára. Eftir
það var hún vinnukona á nokkrum stöðum á
Akranesi uns hún fékk tækifæri til að fara til
náms í Kvennaskólann í Reykjavík. Guðrún
var síðan útnefnd af hreppsnefnd Akranes-
hrepps til þess að nema ljósmóðurfræði í
kjölfar þess að landlæknir hóf áróður fyrir
mikilvægi þess að menntaðar ljósmæður
væru í hverju héraði. Hún nam ljósmóður-
fræði í Reykjavík hjá Jóni Hjaltalín land-
lækni og Þorbjörgu Sveinsdóttur ljósmóður
veturinn 1879 og starfaði að námi loknu sem
ljósmóðir á Akranesi uns hún hélt til Vestur-
heims árið 1886.
Árið 1880 giftist hún Þórði Guðmunds-
syni frá Háteigi en varð ekkja fjórum árum
síðar er hann drukknaði við hákarlaveiðar
í miklu óveðri sem kostaði 31 sjómann
lífið og hjó stórt skarð í karlmannahópinn
á Akranesi, en plássið missti tvo báta með
18 karlmönnum. Árið 1885 hóf Guðrún
búskap með Bjarna Þórðarsyni og flutti
ásamt honum og nokkrum öðrum Vestur-
förum frá Akranesi til Kanada sumarið 1886
til að setjast að í nýrri Íslendinganýlendu,
Þingvallabyggðinni, sem var að myndast
á hásléttu Assinboiafylkisins, síðar
Saskatchewan. Nýlendan var um 400 km
norðvestan við Winnipeg og var á þeim tíma
vestasta Íslendingabyggðin í Kanada.
Í Þingvallabyggðinni reistu Guðrún og
Bjarni sér lítið bjálkahús auk útihúss og
komu sér fljótlega upp tveimur uxum,
tveimur nautum og tveimur kúm. Guðrún
var skráð fyrir landinu, en á þessum tíma
var mjög sjaldgæft að konur væru skráðar
fyrir landi í Kanada. Hún starfaði sem
ljósmóðir meðal landnemanna en Bjarni
vann eins og margir aðrir Íslendingar við
lagningu brautarteina Manitoba Northwes-
tern Railroad frá Winnipeg til Yorkton sem
gaf þeim möguleika á að vinna sér inn fyrir
efni til húsbygginga og til að kaupa naut-
gripi og annað sem þurfti til þess að hefja
búskap. Nær öruggt er að ljósmóðurstarfið í
Þingvallabyggðinni hefur ekki fært Guðrúnu
miklar tekjur vegna þess að landnemarnir
voru bláfátækir. Starfið kostaði mikla fjar-
veru frá heimilinu, bæði voru ferðalögin
löng og svo dvöldu ljósmæður yfirleitt á
heimilinu þar til konan gat farið að hugsa
sjálf um barnið sem gat tekið allt að 10
dögum. Bjarni og Guðrún giftust ekki og í
flestum gögnum var Guðrún skráð bústýra
hans. Þau eignuðust engin börn en tóku að
sér þrjú fósturbörn til lengri eða skemmri
tíma. Fósturbörn þeirra voru Júlíana Jóns-
dóttir, bróðurdóttir Guðrúnar, sem var send
til þeirra frá Akranesi árið 1887, þá tæplega
11 ára, Guðbjörg Eyjólfsson sem þau ólu
upp frá fæðingu árið 1891 og Guðjón
Þórðarson, bróðursonur Bjarna, sem var
sendur til Kanada frá Akranesi árið 1897, þá
á 12. ári. En það er einmitt sagan af fæðingu
Guðbjargar sem er tilefni þessarar greinar.
Fæðing Guðbjargar
Dag einn seint í októbermánuði árið 1891
var nágrannakona Guðrúnar, Guðbjörg
Sveinsdóttir stödd hjá henni. Hún var kona
Konráðs Eyjólfssonar og var ófrísk og að
falli komin. Þau hjónin áttu ekki börn á
lífi en höfðu áður misst tvö börn. Líklega
hefur Guðbjörg ætlað að dvelja hjá Guðrúnu
fram yfir fæðingu barnsins vegna þess
að hún var ein heima þar sem Konráð var
fjarverandi vegna vinnu við lagningu járn-
brautarteina. Þennan dag var óvenju heitt í
veðri og mollulegt og fór Guðbjörg sem var
að aðstoða Guðrúnu við bústörfin því út til
að brynna tveimur uxum sem í þá daga voru
þörfustu þjónar innflytjenda í Kanada enda
miklu ódýrari en hestar. Vegna hitans var
mikil fluga í kringum uxana og angraði hún
þá mjög svo að þeir hristu hausinn í sífellu
og sveifluðu beittum hornunum til að fæla
flugurnar burtu. Þá vildi svo slysalega til
að annar uxanna stakk Guðbjörgu, á hol og
reif sex þumlunga langa rifu í síðu hennar.
Guðrún var sem betur fer ekki langt undan
og kom strax til hjálpar. Guðbjörg sem var
illa særð bað Guðrúnu um að reyna að bjarga
barninu. Guðrún var staðráðin í að verða við
ósk Guðbjargar og undirbjó keisaraskurð í
bjálkakofanum með þeim áhöldum sem hún
hafði við hendina. Hún svæfði Guðbjörgu
með klóróformi og framkvæmdi keisara-
skurð og náði barninu lifandi. Ekki er vitað
til að neinn hafi aðstoðað Guðrúnu við
keisaraskurðinn en mögulegt er að Júlíana
fósturdóttir hennar sem þá var 15 ára hafi
verið á staðnum. Guðbjörg lifði einhvern
tíma eftir keisaraskurðinn en var mjög þungt
haldin eins og sjá má á fréttinni sem birtist
í Lögbergi fimm dögum síðar. Í fréttinni er
reyndar ekkert minnst á keisaraskurðinn
enda voru slíkar aðgerðir lítt þekktar þá.
Lögberg 28. október 1891.
„HÖRMULEG SAGA hefur borizt vestan úr
Þingvallanýlendu. Kona Konráðs Eyjólfs-
sonar, bónda eins þar skaðaðist hræðilega.
Uxi rak hornið inn í kvið hennar og reif sex
þuml. langa rifu. Konan var rjett komin að
falli. Hún hefur síðan alið barnið og er það
heilbrigt. Sjálf var hún lifandi, þegar síðast
frjettist, en í mjög mikilli hættu“ .
Ekki er vitað hve lengi Guðbjörg lifði eftir
keisaraskurðinn, en barnið sem var heil-
brigð stúlka lifði og það eina sem sá á
henni var hola í hnakkanum eftir hornið á
uxanum. Þessar menjar bar hún síðan alla
ævi. Konráð mun ekki hafa frétt af keisara-
skurðinum og láti konu sinnar fyrr en hann
kom heim í frí nokkrum mánuðum síðar
enda erfitt að koma boðum til manna út í
óbyggðir. Litla stúlkan var nefnd Guðbjörg
í höfuðið á móður sinni og það æxlaðist
þannig að Guðrún og Bjarni tóku hana í
fóstur.
Eftir sjö ára dvöl í Þingvallabyggðinni
yfirgáfu Guðrún og fjölskylda land sitt
eins og flestir Íslendinganna vegna erfiðra
búsetuskilyrða og vatnsskorts. Þau héldu
norðar í fylkið og settust að á fallegum
stað við Whitesand River tæpum 60
kílómetrum norðvestur af Yorkton og um
520 kílómetrum fyrir norðvestan Winnipeg.
Á svæðinu var fámennur hópur Íslendinga
en talsvert af Úkraínumönnum. Á þeim tíu
árum sem þau bjuggu við Whitesand River
fæddust nokkur íslensk börn en ekki er
ólíklegt að Guðrún hafi einnig tekið á móti
Keisaraskurður íslenskrar ljós-
móður í Vesturheimi árið 1891
Guðrún Guðmundsdóttir 1853-1922.