Fréttablaðið - 07.02.2019, Blaðsíða 12

T il stendur að banna burðarpoka úr plasti hér á landi. Guð-mundur Ingi Guð-brandsson, umhverfis- og auðlinda ráðherra,
mælti í síðustu viku fyrir frum-
varpi til laga um breytingu á lögum
um mengunarvarnir sem varðar
notkun burðarpoka en samkvæmt
því verður frá og með 1. júlí 2019
óheimilt að afhenda alla burðar-
poka, þar með talið burðarpoka úr
plasti, án endurgjalds á sölustöðum
vara og skal gjaldið vera sýnilegt á
kassakvittun. Frá og með 1. janúar
2021 verður síðan óheimilt fyrir
verslanir að afhenda burðarpoka úr
plasti. Ekki skiptir máli hvort það er
með eða án gjalds. Bannið á sem sé
einungis við um plastpoka og ekki
burðarpoka úr öðrum efnum.
Burðarpokar úr plasti eru bæði
þykku pokarnir sem hægt hefur
verið að fá eða kaupa í stykkjatali
á afgreiðslukössum verslana og
þunnu pokarnir sem til dæmis hefur
verið hægt að fá endurgjaldslaust í
grænmetiskælum matvörubúða.
Bannið tekur ekki til plastpoka
sem eru söluvara í hillum í versl-
unum, svo sem nestispoka og rusla-
poka sem seldir eru margir saman
í rúllum.
Mun bann við burðarplastpok-
um leysa plastvanda heimsins?
„Banninu við burðarplastpokum er
ekki ætlað að vera allsherjarlausn á
plastvandanum, heldur ein aðgerð
af mörgum. Mikilvægt er að horfa á
stóru myndina og takast á við verk-
efnið með margvíslegum lausnum.
Burðarplastpokar hafa þegar verið
bannaðir í fjölda ríkja og brýnt að
minnka það magn plastpoka sem
er í umferð. Um leið verðum við að
horfa til dæmis á plastumbúðir og
allt það magn af einnota plasti sem
við höfum vanið okkur á að nota. Ég
vil taka þessi mál föstum tökum,“
segir Guðmundur Ingi.
„Samráðsvettvangur um aðgerðir
í plastmálefnum skilaði mér í nóv-
ember síðastliðnum 18 tillögum
til að takast á við plastmengun.
Þær eru afar fjölbreyttar. Á vett-
vangi Evrópusambandsins er síðan
umfangsmikil vinna í gangi varð-
andi plastmengun og gert ráð fyrir
að nú í vor verði ný tilskipun sam-
þykkt þar sem aðildarríkjum verður
m.a. gert skylt að draga úr notkun
matarumbúða og drykkjarbolla
úr plasti, merkja skuli dömubindi,
blautþurrkur og blöðrur til að upp-
lýsa um að varan sé úr plasti og hafi
neikvæð umhverfisáhrif og ábyrgð
sett á framleiðendur tiltekinna vara
að sjá um meðhöndlun úrgangs
Bann við
plastpokum
liður í stærri
aðgerð
Frumvarp um bann á burðarplastpokum
hefur verið kynnt. Viðskiptavinir mat-
vöruverslana þurfa að finna nýjar leiðir
til að bera vörur sínar heim. Skref í átt að
minnkun notkunar á einnota plasti hér
á landi, enda eflaust kominn tími til.
sem af þeim verður. Tilskipunin
verður innleidd hér á landi, sam-
hliða því sem unnið verður úr
öðrum tillögum sem ég fékk
afhentar. Margt er þann-
ig í kortunum, enda
margvíslegra aðgerða
þörf.“
Plast er efni sem
unnið er úr olíu og
nánast ómögu-
legt fyrir efnið
að eyðast nátt-
úrulega. Það er
því hentugt til
ýmissa nota og
iðulega notað
sem einnota
efni. Gallinn er
sá að einnota
plast er ekki ein-
nota, þó það sé oft
notað aðeins einu
sinni. Plast getur enst
í tugi, jafnvel hundruð
ára sem úrgangur.
Plast hverfur ekki eða
eyðist við náttúrulegt niður-
brot heldur brotnar það í smærri
einingar og verður á endanum að
örplasti. Venjulegur burðarplast-
poki sem fæst meðal annars í mat-
vöruverslunum tekur um 1.000 ár
að brotna niður og eru um tvær
milljónir slíkra poka notaðir á
hverri mínútu í heiminum. Talið
er að hver plastpoki sé notaður að
meðaltali í um 12 mínútur. Örplast-
ið sem brotnar niður fer svo út í
umhverfið og inn í hringrás lífsins.
„Eitt af því sem samráðsvett-
vangur um aðgerðaáætlun
í plastmálefnum lagði
til er að hreinlætis-
vörur sem innihalda
Gunnþórunn
Jónsdóttir
gunnthorunn@frettabladid.is
✿ Hlynnt/ur eða andvíg/ur
banni við einnota plast-
pokum í verslunum?
9% 12%

21%
4
1%

17%

2/3
Nærri tveir af hverjum
þremur Íslendingum
hlynntir banni við einnota
plastpokum í verslunum.
örplast verði bannaðar. Örplast er
að finna í ýmsum vörum eins og
sápu, sturtusápu, andlits- og líkams-
skrúbbum og tannkremi, og endar
því iðulega í niðurföllum, vöskum
og sturtubotnum þaðan sem það á
greiða leið út í haf. Í fyrra tók í gildi
bann í Bretlandi við framleiðslu og
sölu hreinlætis- og snyrtivara sem
innihalda örplast. Samráðsvett-
vangurinn lagði til að frá og með
næsta ári yrði bannað að flytja inn
og framleiða hreinlætis- og snyrti-
vörur sem innihalda örplast hér á
landi. Þetta mál er nú til skoðunar
og hvernig hægt væri að útfæra
þetta.“
Örplast fannst í manns líkömum
Óttast hefur verið að örplast rati í
líkama manna. Nýlega var í fyrsta
skipti rannsakað hvort örplast væri
að finna í saursýnum fólks. Rann-
sóknin var unnin af Umhverfis-
stofnun í Austurríki og tóku átta
manneskjur þátt frá Evrópu, Japan
og Rússlandi. Örplast fannst í saur-
sýnum þeirra allra. Vísindamenn
drógu þá ályktun að örplast mætti
því finna í saur helmingi mann-
kyns en þó þyrfti að staðfesta það
með stærri rannsókn. Enn er lítið
vitað um áhrif örplasts á bæði
manninn og umhverfið en á
Íslandi hefur einnig fund-
ist örplast í neysluvatni.
„Örplast í drykkjar-
vatni er áhyggjuefni
og sýnir okkur í
raun umfang þess
sem við er að etja.
Daglegt líf okkar
er fullt af plasti
og mikið af því
endar úti í nátt-
ú r u n n i m e ð
ófyrirsjáanleg-
um afleiðingum.
Það eyðist ekki
og hverfur ekki
heldur brotnar
bara niður í smærri
hluta og verður að
endingu að örplasti.
Sem líffræðingur hef
ég áhyggjur af því hver
áhrif þessa á lífríkið verða
til lengri tíma litið, bæði á
okkur mennina og aðrar lífverur.
Við þekkjum þessi áhrif í raun ekki
enn,“ segir Guðmundur Ingi.
„Mér þótti sláandi að heyra
fréttina um búrhvalinn sem fannst
dauður í Indónesíu í lok síðasta árs
og var með 6 kg af plasti í maganum.
Í maganum á honum fundust m.a.
tvö pör af sandölum úr plasti, 25
plastpokar og 115 einnota plast-
bollar, alls yfir 1.000 plasthlutir.
Það góða er að fólk, fyrirtæki og ríki
heims eru að ranka við sér.“
Örplast hefur enn ekki
fundist í blóðrás
mannsins, en ætli það sé aðeins
tímaspursmál? Plastnotkun er
óheyrilega mikil í heiminum í dag
og er notkunin svo samofin okkar
hversdagslega lífi að erfitt getur
verið fyrir marga að takmarka plast
eða minnka notkun þess. Talið er
að á hverri mínútu séu um milljón
einnota plastflöskur notaðar í heim-
inum. Gert er ráð fyrir um 21 pró-
sents aukningu fyrir árið 2021.
Plastmengun er forgangsmál
„Hvað plastflöskurnar varðar þá
skila þær sér almennt vel til endur-
vinnslu. Hlutfallið hefur verið um
85-90%. Við viljum þó að sjálfsögðu
sjá töluna enn hærri og mikilvægt
er að róa öllum árum að því að svo
verði. Síðan er stór spurning hvort
við þurfum yfirhöfuð allar þessar
flöskur til að byrja með. Ein leið
okkar í umhverfis- og auðlindaráðu-
neytinu til að nálgast þetta hefur
verið með samstarfssamningi við
Umhverfisstofnun um verkefnið
„Hreint vatn í krana“. Því er ætlað
að fræða ferðamenn um að vatn á
Íslandi sé nánast alls staðar hreint
og öruggt til neyslu og óþarfi sé að
kaupa hér vatn í einnota umbúðum.
Af notkun og flutningi plastflaskna
hljótist óþarfa loftslagsáhrif og
önnur neikvæð umhverfisáhrif,“
segir Guðmundur Ingi.
„En, við stefnum hiklaust hærra.
Eitt af forgangsmálum mínum sem
umhverfis- og auðlindaráðherra er
að takast á við plastmengun, neyslu
og sóun. Allt tengist þetta saman og
þessi ósjálfbæra neysla er á endan-
um loftslagsmál. Það er frábært að
verða vitni að þeirri miklu vitundar-
vakningu sem orðið hefur um þessi
mál og það fyllir mig bjartsýni. Í
ráðuneytinu er mikil vinna í gangi
varðandi þessi mál og plastpoka-
bannið er einungis ein aðgerð af
mörgum. Almennt varðandi plastið
er ágætt að hafa í huga að plast er í
of stórum stíl einnota, þ.e.a.s. hent
eftir eina notkun. Þetta eru matar-
umbúðir sem enduðu beint í tunn-
unni, plastbollar sem drukkið var
úr í örfáar mínútur, plastpokar sem
fóru einungis heim úr versluninni
og enduðu síðan í ruslinu. Við þurf-
um að takast á við þennan einnota
hugsunarhátt og breyta honum
yfir í fjölnota.“
n Frá árinu 1950 hafa verið fram-
leiddir um 8,3 milljarðar tonna
af plasti í heiminum og í raun
hefur framleiðslan tvöfaldast á
þessum tíma.
n Aðeins um 9% af þessum 8,3
milljörðum tonna hafa verið
endurunnin.
n Sums staðar í heiminum
hefur algjört bann verið lagt
við notkun á plasti, t.d. í Kenýa.
n Í Bandaríkjunum eru um 500
milljón rör notuð á hverjum
degi.
n 73% af rusli við strandlengjur
heimsins eru plastdrasl svo
sem flöskur, flöskutappar, sígar-
ettustubbar, matarumbúðir,
burðarplastpokar og fleira.
n Milljón plastflöskur eru keyptar
á hverri mínútu í heiminum.
n Plast drepur yfir 1,1 milljón
sjófugla og annarra dýra á
hverju ári.
Staðreyndir um plast
n mjög andvíg
n frekar andvíg
n frekar hlynnt
n mjög hlynnt
n hvorki andvíg
né fylgjandi
En, við stefnum
hiklaust hærra. Eitt
af forgangsmálum mínum
sem umhverfis- og auðlind-
aráðherra er að takast á við
plastmengun, neyslu og
sóun.
Guðmundur Ingi
Guðbrandsson,
umhverfis- og
auðlindarráðherra
TILVERAN
7 . F E B R Ú A R 2 0 1 9 F I M M T U D A G U R12 F R É T T I R ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
0
7
-0
2
-2
0
1
9

0
4
:2
5
F
B
0
6
4
s
_
P
0
6
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
5
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
0
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
1
2
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
2
2
4
2
-8
B
0
0
2
2
4
2
-8
9
C
4
2
2
4
2
-8
8
8
8
2
2
4
2
-8
7
4
C
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
5
A

F
B
0
6
4
s
_
6
_
2
_
2
0
1
9
C
M
Y
K