Morgunblaðið - 04.10.2018, Blaðsíða 48

48 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 4. OKTÓBER 2018
Þann 4. október 1943
var stofnað til stjórn-
málasambands milli
Sovétríkjanna og Ís-
lands.
Þá var heimsstyrj-
öldin síðari í algleym-
ingi. Þá varð landið
mitt með þeim fyrstu
sem viðurkenndu al-
gert sjálfstæði og full-
veldi Íslands sem end-
anlega var lýst yfir í júní 1944.
Sovétríkin studdu Ísland á erfiðum
tímum í þorskastríðinu á 6. áratugn-
um þegar þau gerðu og efndu tvíhliða
viðskipta- og greiðslusamning við Ís-
land. Samkvæmt samningnum
keyptu Sovétríkin íslenskan fisk sem
var eina útflutningsvara landsins en
hefðbundnir markaðir á Vestur-
löndum höfðu þá lokast fyrir Íslend-
ingum vegna refsiaðgerða. Í skiptum
fyrir fiskinn sendu Sovétríkin til Ís-
lands bíla, olíuafurðir, tilbúinn áburð
og byggingarvörur – en allt skipti
þetta talsverðu máli fyrir mótun ís-
lensks efnahagskerfis og þróun
heimamarkaðar. Síðan þá hefur orðið
síld verið nátengt Íslandi í huga
Rússa en rússneskir bílar nutu vax-
andi vinsælda hér á eyjunni í Atlants-
hafi.
Traust samstarf
Samstarf landa okkar hélt áfram
þrátt fyrir inngöngu Íslands í Norð-
ur-Atlantshafsbandalagið. Íslending-
ar og Rússar hafa alltaf fundið fyrir
einlægri hluttekningu og áhuga hvor-
ir í annarra garð og hafa því ekki að-
eins þróað viðskipti sín á milli heldur
einnig menningarsamstarf og ferða-
mennsku. Halldór Laxness varð
fyrsti formaður MÍR, Félags um
menningartengsl Íslands og Ráð-
stjórnarríkjanna (og síðar Rúss-
lands). Á Gljúfrasteinssafni, sem var
heimili Halldórs Laxness, eru enn í
dag varðveittar af umhyggju ljós-
myndir, málverk, bækur og grammó-
fónplötur frá fundum með frægum
menningarfrömuðum sem komu frá
Moskvu og fleiri borgum til að heim-
sækja rithöfundinn.
Ísland er aðili að Norður-
Atlantshafsbandalaginu en er þó
ekki með eigin her. Því hafa Íslend-
ingar aldrei misst sjónar á von sinni
um að Ísland fái að gegna hlutverki
ríkis sem tekur sér stöðu miðja vegu
milli helstu máttarstólpa heimsins,
miðlar málum og leggur gott til. At-
hygli heimsbyggðarinnar hvíldi öll á
Reykjavík þegar Míkhaíl Gorbatsjov
fundaði með Ronald Reagan árið
1986 og þegar Borís Spasskíj háði hið
sögulega skákeinvígi við Bobby Fisc-
her árið 1972. En þegar kalda stríð-
inu var lokið voru innviðir banda-
rísku herstöðvarinnar í Keflavík
afhentir íslenska ríkinu.
Rússland var einnig reiðubúið að
styðja Ísland í fjármála- og efnahags-
kreppunni 2008 en ólíkt mörgum öðr-
um samstarfsaðilum Íslands bauð
Rússland fram tafarlausa aðstoð í
formi stórs láns.
Fall Sovétríkjanna kom ekki niður
á tengslum Rússlands og Íslands. Í
desember 1994 undirrituðu ríkin tvö
almenna yfirlýsingu þar sem fram
kom að í samskiptum sínum hefðu
þau „meginreglur friðar og vináttu
að leiðarljósi í anda góðs nábýlis og
einlægni“. Samstarfið hefur síðan
náð til nýrra og fleiri sviða og pólitísk
samræða haldið áfram á breiðari
grundvelli.
Þannig eru málefni norðurslóða
komin á dagskrá meðal helstu sam-
skiptasviða ríkjanna tveggja.
Norðurslóðastefna Íslands, sem sam-
þykkt var árið 2011, er að mörgu
leyti í takt við rússnesku stefnuna,
meðal annars ákvæði í „Stjórnmála-
stefnu reússneska ríkisins á norð-
urslóðum fyrir tímabilið fram til 2020
og til langframa“ frá árinu 2008.
Þessi samhljómur raungerðist í rúss-
nesk-íslenskri stefnuyfirlýsingu um
samstarf á sviði málefna norðurslóða
sem utanríkisráðherrar ríkjanna
tveggja undirrituðu árið 2011. Ísland
var fyrsta ríkið sem
Rússland kom sér sam-
an við um slíkt skjal
sem var í framhaldi
undirritað og hefur ver-
ið framfylgt markvisst
síðan, fyrst og fremst í
gegnum samstarf í
Norðurskautsráðinu og
á öðrum svæð-
isbundnum milliríkja-
fundum í norðri. Má hér
nefna þátttöku hátt-
settra fulltrúa beggja
ríkjanna í ráð-
stefnunum „Norðurslóðir: samræður
og skoðanaskipti“ í Rússlandi og
„Arctic Circle“ á Íslandi. Einnig
mætti telja upp viðskiptatengsl norð-
ursvæða Rússlands við Ísland og ým-
is verkefni á sviði efnahags, vísinda
og nýsköpunar.
Tímabundið frávik?
Þátttöku Íslands í refsiaðgerðum
gegn Rússlandi frá 2014 – sem Ísland
var með engu móti nauðbeygt til – er
því erfitt að skilja öðruvísi en sem
tímabundið frávik. Frávik sem geng-
ur í berhögg við undirstöður, anda og
sögu samskipta Rússlands og Íslands
og er andstætt gagnkvæmri og ein-
lægri samkennd þjóðanna. Ljóst er
að samábyrgð Vesturlanda, sem
stuðluðu með beinum hætti að valda-
ráni í Úkraínu í trássi við stjórnar-
skrá landsins árið 2014 í því skyni að
veikja landfræðipólitíska stöðu Rúss-
lands, hefur dregið Ísland inn í víta-
hring tilhæfulausra ásakana í garð
Rússlands, um það sem Rússland
hefur aldrei framið („innlimun“
Krímskaga, tortímingu MH17, flutn-
ing hermanna og hergagna til
austurhluta Úkraínu, misnotkun
lyfja í íþróttum, íhlutun í kosningar,
Skrípal-feðgin o.fl.). Slíkar ásakanir
eru til þess fallnar að innprenta al-
menningi á Vesturlöndum, með nú-
tímaaðferðum fjölmiðlaáróðurs-
hernaðar, þá fráleitu samsæris-
kenningu að Rússland sé „brotlegt
gegn alþjóðalögum“, „árásaraðili“ og
„ógnvaldur“. Ásakanirnar sjálfar eru
aðalatriði en staðreyndir og sannanir
óþarfar. Allt sem fellur ekki að sam-
særiskenningunni er afgreitt sem
rússneskur áróður. Allt er annað-
hvort svart eða hvítt. Rétt eins og
karpandi börn sem finna að rökin eru
á þrotum og grípa í örþrifum til raka
á borð við: Þú ert svo vondur að þú
ert ekki svaraverður, þú ert með
lægstu einkunn í hegðun, ekki satt?
Rétt eins og þjófur sem hrópar
manna hæst „grípið þjófinn!“ og
bendir á annan til að beina athyglinni
frá eigin glæp. Þeir sem sköpuðu
þennan vítahring refsiaðgerða verða
líka að stíga fyrsta skrefið út úr hon-
um. Rússneskum gagnaðgerðum
yrði þá aflétt í kjölfarið, þ.e. með
sama hætti og þegar þær voru lagðar
á. Aðeins er hægt að skilja á milli
sannleika og lygi og byggja aftur upp
traust með því að tala saman, að
hvorir taki tillit til hagsmuna annarra
og kynni sér málin af eigin raun.
Bókið flug til Krímskaga og talið ein-
faldlega við þá sem þar búa. Gangið
úr skugga um að val íbúanna hafi
verið frjálst og lögmætt og öðlist
skilning á forsendunum sem þeir
byggðu á.
Heimurinn breytist ört. Það er til-
gangslaust að velta sér upp úr til-
búnum ógnum. Við þurfum öll að
snúa bökum saman og rísa gegn
raunverulegum og afar hættulegum
áskorunum, svo sem alþjóðlegri
hryðjuverkastarfsemi og loftslags-
breytingum. Tilraunir til að viðhalda
500 ára heimsyfirráðum Vesturlanda
eru dæmdar til að mistakast og
skapa hættu á miklum vandræðum.
Ný tækni veldur því að heimurinn
okkar verður enn „samanþjappaðri“
en „glerveggir“ á milli landa enn
gegnsærri og brothættari. Aðeins
það að allir virði „leikreglurnar“, þ.e.
alþjóðalög, og viðurkenni í raun meg-
inregluna um fullveldi, jafnrétti og
gagnkvæma virðingu fyrir hags-
munum – aðeins þetta, ásamt ríku-
legri ábyrgð og því að leysa ágrein-
ing með viðræðum og málamiðlun-
um, allt þetta ásamt samstarfi á sem
breiðustum grundvelli, mun gera öll-
um kleift að laga sig að breyting-
unum.
Verið velkomin!
Það gleður mig að Íslendingar sem
komu á Heimsmeistarakeppnina í
knattspyrnu 2018 hafi séð með eigin
augum að Rússland er nú sem fyrr
ekki aðeins gríðarstórt land í örri
þróun heldur einnig vinalegt, gestris-
ið og fallegt land. Gott land. Vel
skipulagt, ábyrgt, lýðræðislegt land
sem á sér stórfenglega sögu og
menningu. Mig langar að minna ykk-
ur á að með „FAN-ID stuðnings-
manns HM-2018“ geta Íslendingar,
sem og ríkisborgarar allra annarra
ríkja, heimsótt Rússlands án vega-
bréfsáritana fram til ársloka 2018
(upplýsingar um útgáfu vegabréfs-
áritana til nánustu ættingja má finna
á vefsíðu rússneska sendiráðsins).
Sérstök lög þess efnis hafa verið
samþykkt í Rússlandi. Verið vel-
komin!
Á fundi í Arkhangelsk í mars 2017,
í tengslum við alþjóðlegu ráðstefn-
una „Norðurslóðir: samræður og
skoðanaskipti“, sammæltust forsetar
okkar, Vladímír Pútín og Guðni Th.
Jóhannesson, um að þróa samstarf
ríkjanna áfram þrátt fyrir refsiað-
gerðirnar, þ.e. á þeim sviðum sem
eru undanþegin refsiaðgerðum og
gagnaðgerðum. Samkomulag þetta
er komið til framkvæmda.
Ótrúlegur árangur íslenska lands-
liðsins í knattspyrnu kynti enn frekar
undir áhuga Rússa á Íslandi. Fjöldi
rússneskra ferðamanna á Íslandi tvö-
faldaðist árið 2017, þegar þeir urðu
tæplega 12.000, og hefur haldið
áfram að vaxa á þessu ári. Sumarið
2018 hóf rússneska flugfélagið S7
beint flug milli Moskvu og Reykja-
víkur. Það er von mín að viðskipta-
legur árangur af þeirri tilraun varði
veg til reglulegs beins flugs milli
landanna. Ég vona einnig að það hve
margir Íslendingar „uppgötvuðu“
Rússland á HM 2018 (en áætlaður
fjöldi þeirra er allt að 12–15 þúsund)
verði til þess að örva áhuga lands-
manna á því að heimsækja nýja
áfangastaði í Rússlandi – stærsta
landi í heiminum þegar litið er til
flatarmáls.
Gríðarleg viðskiptavelta
milli landanna
Refsiaðgerðirnar leiddu til þess að
íslenskur fiskútflutningur til Rúss-
lands hrundi en hann hafði jafnan
verið stærsti þátturinn í viðskiptum
ríkjanna tveggja, eða allt að 90%.
Eigi að síður hafa viðskipti byggst
aftur upp jafnt og þétt á undanförn-
um tveimur árum. Árið 2017 fluttu
Íslendingar út varning til Rússlands
fyrir um 66 milljónir dollara (miðað
við 22 milljónir dollara árið 2016) en
það skýrist af stórri sölu á notuðum
íslenskum togurum. Einnig var
verslað með sjávarfang, eldsneyti á
skip í íslenskum höfnum, iðnaðar-
vöru og ýmsan búnað. Útflutningur
frá Rússlandi nam 17 milljónum doll-
ara árið 2017 (en hafði verið 11 millj-
ónir dollara árið 2016). Hann er eink-
um tilkominn vegna sölu á málmgrýti
og málmum, timbri og munum úr
viði, bílum, fiski og fiskafurðum. Við-
skiptaveltan nær tvöfaldaðist á fyrri
helmingi ársins 2018 og náði meira að
segja betra jafnvægi vegna þess að
innflutningur Íslendinga frá Rúss-
landi jókst enn meira, eða þrefald-
aðist.
Efnahagssamstarfið tekur nú til
fleiri sviða en áður. Íslenskt atvinnu-
líf hefur sýnt þátttöku í endurnýjun
rússneska fiskveiðiflotans sérstakan
áhuga en stofnuð var fyrirtækja-
samsteypan Knarr Maritime til þess
að styðja við bakið á íslenskum við-
skiptahagsmunum á rússneskum
markaði. Fyrirtækjasamsteypan hef-
ur nú þegar gert nokkra samninga
um hönnun á togurum og um upp-
setningu fiskvinnslustöðva á eyjunni
Shíkotan og á Kamtsjatkaskaga.
Framleiðsla á íslensku skyri hófst í
samstarfi við fyrirtækið KS í borg-
inni Velíkíj Novgorod í júní 2018.
Skyrið á að stíga sín fyrstu skref á
smásölumarkaði í Sankti Pétursborg
og Moskvu.
Á sviði bílaframleiðslu hefur um-
boð íslenska fyrirtækisins Arctic
Trucks starfað farsællega í borginni
Krasnojarsk frá 2012. Það fæst við
stillingar og breytingar á Toyota-
torfærubílum en mikil eftirspurn er
eftir þeirri þjónustu í Rússlandi.
Menntunar- og
menningarsamstarf
Unnið er að því að þróa samstarfs-
ramma fyrir Nýsköpunarmiðstöð Ís-
lands og Vísinda- og tækniháskólann
í Skolkovo. Samstarf á sviði iðnaðar-
líftækni, sjávarlíffræði, læknisfræði
(erfðatækni, gervilimaframleiðslu og
lyfjafræði), jarðhitaorku og orku-
nýtni, ásamt upplýsingatækni, getur
verið vænlegt til árangurs.
Tvíhliða samskipti á sviði mennt-
unar hafa einnig byggst upp. Á að-
eins einu ári, 2017, voru t.d. undirrit-
aðir samstarfssamningar milli
Alríkis-Norður(slóða)háskólans sem
er kenndur við Míkhaíl Lomonosov (í
Arkhangelsk) annars vegar en Há-
skóla Íslands og Háskólans í Reykja-
vík hins vegar. Loks er sú hugmynd í
þróun að stofna rússnesk-íslenska
samstarfsmiðstöð fyrir menntun og
endurmenntun sérfræðinga í fiskiðn-
aði á vettvangi Ríkistækniháskólans í
Múrmansk og Háskólans á Akureyri.
Menningarsamstarf Rússlands og
Íslands gegnir sérlega mikilvægu
hlutverki. Nú er nýlokið Sjöttu rúss-
nesku kvikmyndavikunni á Íslandi.
Gestatónleikar hljómsveita og ein-
leikara frá Rússlandi njóta ávallt
hylli íslensku þjóðarinnar; má hér
nefna einleikarana Níkolaj Lúgan-
skíj, Danííl Trífonov, Kíríll Gershtein
og Alínu Íbragímovu. Sýningar ball-
ettflokks frá Sankti Pétursborg í
Hörpu í aðdraganda jóla hafa þegar
fest sig í sessi. Samstarf við Ríkis-
safnið Míkhajlovskoje – sveitasetur
ljóðskáldsins Aleksanders Púshkíns
ásamt friðlandi – hefur þróast far-
sællega frá 2016 en safnið kemur
með fræðsludagskrá til Íslands og
heimsækir skóla. Í Rússlandi fá ís-
lenskar hljómsveitir sem flytja nú-
tímatónlist ávallt hlýjar móttökur. Í
Moskvu kunnu menn að meta tón-
leika íslenska djasspíanóleikarans og
tónskáldsins Sunnu Gunnlaugs og
söngkonunnar frægu, Emilíönu
Torrini, sumarið 2018. Verk ís-
lenskra nútímarithöfunda eru sömu-
leiðis hátt metin. Þá er haldið á lofti
hinni góðu hefð að skiptast á mynd-
listarsýningum.
Samvinna á norðurslóðum
Í Rússlandi eru Íshafsskipalestir
frá Íslandi á stríðsárunum í minnum
hafðar. Þátttöku íslenskra sjómanna
í skipalestunum er minnst með þakk-
læti en þær voru mikilvægar til að
tryggja að láns- og leiguhjálp bærist
til Rússlands á erfiðleikaárum heims-
styrjaldarinnar. Minningin um afrek
þeirra er einnig varðveitt á Íslandi. Í
nóvember 2017 var minnismerki, til-
einkað áhöfnum Íshafsskipalestanna,
afhjúpað með viðhöfn í Hvalfirði. Um
sama leyti fór fram í Reykjavík
kynning á bók Jökuls Gíslasonar um
lífshlaup Maríu Mítrofanovu, einu
rússnesku konunnar sem býr nú á Ís-
landi en gegndi herþjónustu í Föð-
urlandsstríðinu mikla. Alþjóðleg ráð-
stefna hermanna sem tóku þátt í
stríðinu, haldin í Reykjavík í ágúst
2018, var einnig mikilvægur atburður
í samstarfi Rússlands og Íslands um
sögu og varðveislu minninga. Á ráð-
stefnunni voru alþjóðlegu samtökin
Bræðralag Íshafsskipalesta stofnuð
en tilgangur þeirra er að halda á lofti
minningunni um skipalestirnar og at-
burði þess tíma handa komandi kyn-
slóðum.
Þegar litið er til framtíðar er að-
eins tvennt sem ég vil taka fram.
Árin 2019-2021 gegnir Ísland for-
mennsku í Norðurskautsráðinu og
við sjáum hversu mikla þýðingu Ís-
lendingum finnst það hafa fyrir land-
ið. Rússland tekur við keflinu af Ís-
landi og gegnir formennskunni árin
2022-2023 en það eitt og sér er góð
forsenda til að auka samhæfingu
okkar og samvinnu á norðurslóðum.
Eftir sannfærandi sigur Vladímírs
Pútíns í forsetakosningum í Rúss-
landi í mars 2018 staðfesti hann í maí
2018 markmið og forgangsröðun við
að stórefla þróun í vísindum og tækni
sem og á sviði efnahags- og félags-
mála í landinu fyrir tímabilið fram til
2024 (þ.e. fyrir nýhafið kjörtímabil
forseta). Þessi markmið eru studd
með áþreifanlegum markmiðuðum
verkefnum og ríkisfjármagni. Ein-
föld upptalning á því sem er sett í
forgang gefur vísbendingar um á
hvaða sviðum ný samstarfsverkefni
Rússlands og Íslands geta orðið til en
þau eru: lýðfræði, heilbrigðisþjón-
usta, menntun, íbúðarhúsnæði og
borgarumhverfi, vistfræði, bílvegir,
framleiðni vinnuafls og stuðningur
við atvinnusköpun, vísindi, stafrænt
hagkerfi, menning, stór og meðalstór
fyrirtæki, alþjóðleg samvinna og út-
flutningur. Að mínu mati er þetta góð
ábending fyrir okkur.
Við lítum bjartsýn til framtíðar-
samskipta Rússlands og Íslands.
Lönd okkar og þjóðir hafa margvís-
lega langtímahagsmuni sem fara
saman.
Fyrir mitt leyti er ég staðráðinn í
að þróa og efla áfram það jákvæða
sem við höfum byggt upp á fyrstu 75
árum stjórnmálasambandsins.
Ég óska Íslendingum – vinum okk-
ar og samstarfsmönnum – til ham-
ingju með þessi mikilvægu tímamót!
Rússland – Ísland: stjórnmálasamband í 75 ár
Eftir Anton
Vasiliev
» Þeir sem sköpuðu
þennan vítahring
refsiaðgerða verða líka
að stíga fyrsta skrefið út
úr honum. Rússneskum
gagnaðgerðum yrði þá
aflétt í kjölfarið.
Anton Vasiliev
Höfundur er sérlegur
sendiherra Rússneska sam-
bandsríkisins með fullt umboð
gagnvart Lýðveldinu Íslandi.
Morgunblaðið/Eggert
HM „Þeir Íslendingar sem komu á HM í knattspyrnu 2018 gátu séð með
eigin augum að Rússland er nú sem fyrr ekki aðeins gríðarstórt land í örri
þróun heldur einnig vinalegt, gestrisið og fallegt land.“