Morgunblaðið - 18.10.2018, Blaðsíða 64

64 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 18. OKTÓBER 2018
Valgerður Þ. Jónsdóttir
vjon@mbl.is
Mikið verður um dýrðir í Lista-
safni Sigurjóns Ólafssonar í Laug-
arnesi um helgina þegar 30 ár eru
liðin frá því safnið var opnað al-
menningi og 110 ár frá fæðingu
myndhöggvarans, sem safnið er
kennt við. Sýningin Tengingar –
Sigurjón Ólafsson og nokkrir sam-
ferðamenn hans verður opnuð kl.
15 á laugardaginn á neðri hæðinni
þar sem teflt verður saman þrem-
ur höggmyndum Sigurjóns og
fjórtán höggmyndum „boðsgesta“
eins og Birgitta Spur, ekkja lista-
mannsins, stofnandi safnsins og
sýningarstjóri, kemst að orði.
Boðsgestirnir eru myndhöggvarar,
lífs og liðnir, sem tengdust Sigur-
jóni og list hans með einum eða
öðrum hætti.
„Mér finnst fara vel á að verk
þeirra eigi samtal við verk eftir
Sigurjón í fyrrverandi vinnustofu
hans á þessum tímamótum. Það er
líka í anda sýningarhefðar safns-
ins að setja verk hans í samhengi
við verk annarra listamanna,“ seg-
ir Birgitta. Hún hefur jafnframt
umsjón með sýningunni Ísland –
landslag og litir á efri hæðinni
sem opnuð verður sama dag. Þar
gefur að líta keramikverk úr stein-
leir, innblásin af íslenskri náttúru,
eftir svissnesku listakonuna Sab-
ine Hasler, sem tengdist safninu
og aðstandendum þess vináttu-
böndum fyrir margt löngu. Árið
1993 hannaði hún og gerði bolla-
stell úr ljósum steinleir fyrir kaffi-
stofuna, prýtt merki safnsins. Mál-
verk eftir Björgu Þorsteinsdóttur
mun svo lýsa upp stigaganginn og
tengja sýningarnar saman.
Þrjú tónverk frumflutt
Ekki er allt upptalið því á sjálf-
an afmælisdaginn, hinn 21. októ-
ber kl. 20, stendur Hlíf fiðluleik-
ari, dóttir þeirra Birgittu og
Sigurjóns, fyrir tónleikum með
frumflutningi á tónsmíðum sem
þrjú tónskáld sömdu við jafn-
margar höggmyndir föður hennar.
Flutt verða „Gríma“ eftir Jónas
Tómasson, „Snót“ eftir Alexander
Liebermann og „Fótboltamenn-
irnir“ eftir Povl Christian Balslev,
píanóleikara og organista, sem
sjálfur er flytjandi ásamt þeim
Hlíf og Þórdísi Gerði Jónsdóttur
sellóleikara. Þótt draumur Birg-
ittu um menningarhús þar sem
mætast myndlist, tónlist og bók-
menntir hafi fyrir löngu ræst seg-
ir hún afmælissýningarnar og
-tónleikana blása nýju lífi í safnið.
Ennfremur að tilgangur sýning-
arinnar Tengingar sé ekki að
draga upp mynd af áhrifum Sigur-
jóns á aðra myndhöggvara heldur
frekar að greina hlutverk hvers og
eins, hvaða sess þeir skipi í ís-
lenskri menningarsögu og það sem
tengi þá eða aðskilji í listinni. Allir
áttu þeir sameiginlegt að skapa
rýmisverk, annaðhvort högg-
myndir úr steini eða þrívíð verk
úr málmi, tré, pappír eða textíl. Í
myndskreyttri sýningarskrá skoð-
ar Aðalsteinn Ingólfsson listfræð-
ingur þræðina á milli þeirra á
vettvangi skúlptúrsins frá árinu
1946 til dagsins í dag. Sumir hófu
feril sinni undir handarjaðri Sig-
urjóns, við aðra átti hann náið
samstarf um lengri eða skemmri
tíma og einhverja þekkti hann lítið
sem ekkert.
„Á safninu hefur í áranna rás
verið haldinn fjöldi einkasýninga
og samsýninga með ákveðnum
þemum í list Sigurjóns, sem við
höfum rannsakað og birt í marg-
víslegum útgáfum eins og bókum,
kynningarritum og sýningar-
skrám. Mér finnst bara svo fallegt
að láta valin verk samferðamanna
hans í listinni, sem margir hverjir
hafa sýnt hérna, mynda eins konar
blómvendi utan um verk hans,“
segir Birgitta, sem við lát eigin-
manns síns árið 1982 fékk verk-
efnið hreinlega í fangið. Hennar
beið að gæta listaverka Sigurjóns í
tugavís og vinnustofunnar, sem
þarfnaðist mikilla viðgerða.
Listaverkin í hættu
„Við hófum búskap í bragga-
hverfinu hér í Laugarnesinu í
byrjun sjötta áratugar liðinnar
aldar, bjuggum með fjórum börn-
um okkar í 30 fermetra íbúðarhúsi
áföstu bragga sem var vinnustofa
Sigurjóns. Þökk sé einum mesta
velgjörðarmanni listamanna á Ís-
landi, Ragnari í Smára, var ráðist
í að reisa nýtt íbúðarhús árið
1961. Þar sem ekki var búið að
ganga frá deiliskipulagi og því
ekkert byggingarleyfi var húsið
byggt á steinstöpli til að hægt
væri að flytja það ef til þess
kæmi. Tveimur árum síðar reisti
Sigurjón nýja vinnustofu, sem
byggð var utan um braggann, en
hann var síðan rifinn úr, og eftir
stóðu verkin og allt dótið hans
Sigurjóns. Steingólfið í bragg-
anum var látið halda sér, en það
var án einangrunar og því mjög
kalt á veturna. Allt saman mjög
prímitívt og í rauninni bara bráða-
birgðahúsnæði.“
Þegar Sigurjón lést 1982 var
Birgitta dönskukennari í Mennta-
skólanum við Sund og hafði ekki
bolmagn til að ráðast í gagngerar
endurbætur. Nú voru góð ráð dýr.
Henni var ráðlagt að stofna safn í
kringum listaverkin, en slíkt hafði
ekki hvarflað að henni. „Kannski
spilaði inn í að Sigurjón var alltaf
mikið á móti einsmannssöfnum,
honum fannst þau hættulegar
stofnanir sem einangruðu lista-
manninn. Sjálfur vildi hann frekar
sýna með félögum sínum á sam-
sýningum og hélt bara einstaka
sinnum einkasýningar. Ég sá hins
vegar ekki aðrar leiðir færar og
hinn 1. desember 1984 var einka-
safnið Listasafn Sigurjóns Ólafs-
sonar stofnað með styrk frá ríki
og borg.“
Fjáröflun og skráning
Leiðin fram undan var samt
fjarri því breið og greið. Það vant-
aði fjármagn. Kostnaður við
endurbætur á vinnustofunni fór
langt fram úr áætlunum. Birgittu
fannst einboðið að hætta kennslu
eftir kennaraverkfallið árið 1985,
enda segist hún upp frá því hafa
verið í fullri vinnu næstu árin við
að leita styrkja hjá fyrirtækjum,
stofnunum og velunnurum.
„Setja trukka á tangann“
„Til að afla fjár létum við gera
afsteypur af listaverkunum, litlu
styttunum, og bjóða til sölu. Þær
voru reyndar ekki margar, því
Sigurjón var alltaf í stóru verk-
unum, sem voru illseljanleg og
höfðuðu ekki til almennings. Hann
var ekkert að vinna fyrir mark-
aðinn heldur fyrir sjálfan sig.
Tengingar á tímamótum
 Hátíðardagskrá í Listasafni Sigurjóns Ólafssonar um helgina  Tvær listsýningar opnaðar
 21. október á safnið 30 ára afmæli  110 ár frá fæðingu Sigurjóns  Tónleikar á sunnudag
Morgunblaðið/Eggert
Athafnakona Birgitta Spur viðurkennir að hafa á stundum þurft að vera býsna hugmyndarík og fylgin sér til að ná markmiðum sínum, en hún eigi góða að.