Morgunblaðið - 29.12.2018, Blaðsíða 12

12 DAGLEGT LÍF
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. DESEMBER 2018
Hamraborg 10, Kópavogi
Sími: 554 3200 Opið: Virka daga 9.30–18
VERIÐ VELKOMIN
Í SJÓNMÆLINGU
———
Við erum farin að sanka að okkur
uppskriftum að góðum áramóta-
kokkteilum – ekki seinna vænna.
Þessi er sáraeinfaldur í framkvæmd
og frískandi. Hentar vel með for-
réttum þar sem selta kemur við sögu.
Áramótakokkteill
5 cl gin sem þér þykir gott
safi úr sítrónu
1-2 skvetta af sykursírópi
sódavatn
Hellið gini, sítrónusafa og sírópi í
glas fyllt af ísmolum.
Fyllið upp með sódavatni.
Hrærið aðeins í glasinu og skreyt-
ið með sítrónuskífu.
Kívífizzáramóta-kokkteill
Á mbl.is má svo finna ágætan ára-
mótakokkteil þar sem kíví er í aðal-
hlutverki.
3 cl gin
3 cl kívísíróp
1,5 cl sítrónusafi
6 cl sódavatn
Byrjið á að útbúa kívísíróp.
Hristið allt hráefnið saman nema
sódavatnið.
Hellið blöndunni í glas og bætið
svo sódavatninu við.
Kívísíróp
250 g kívíávöxtur
200 g sykur
Afhýðið kívíávexti og maukið í
blandara. Látið maukið standa í kæli
yfir nótt, bætið sykrinum út í og
hrærið vel. Sigtið í pott og látið
sjóða við lágan hita í 3 til 4 mín-
útur, hrærið í á meðan þar til sykur-
inn er uppleystur. Kælið og setjið í
krukku. Kívísírópið geymist í mánuð
í kæli.
Ofurferskir áramótakokkteilar sem bæta og kæta
Gin, sítróna og síróp
Kokkteill Gult er í glasinu. Kíví Mauk í drykkinn.
Sigurður Bogi Sævarsson
sbs@mbl.is
Á
vettvangi Samein-
uðu þjóðanna verður
árið 2019 tileinkað
frumbyggjum og
tungumálum þeirra.
Einnig verður fókus settur á rétt-
indi umrædds hóps í heimalöndum
sínum. Lengi hefur tíðkast á vett-
vangi SÞ að tileinka hvert ár
ákveðnum málefnum og nýta slag-
kraft athyglinnar til að vinna þeim
brautargengi.
Einangraðir í árþúsund
Frumbyggjar eru stórir hópar
til dæmis í Asíu, Afríku og löndum
Rómönsku Ameríku. Einnig má
nefna inúítana á Grænlandi, en
menningarheimur þeirra er á fall-
anda fæti og loftslagsbreytingar
koma inn í breytuna. Þekkt dæmi
um frumbyggja eru sömuleiðis frá
Ástralíu. Rannsóknir benda til að
þeir eigi á þessum slóðum ættir að
rekja fimmtíu þúsund ár aftur í
tímann – og hafi verið algerlega
einangraðir þar til fyrir um 4.000
árum.
Menningarauðlegð frum-
byggja og þjóðabrota þeirra felst
meðal annars í tungumálum
þeirra, sem mörg eiga í vök að
verjast. Þegar ákveðið var árið
2016 að tileinka 2019 frumbyggjum
og mállýskum þeirra var talið að
40% af áætluðum 6.700 tungu-
málum heimsins væru í hættu. Því
fylgir að menning og þekking við-
komandi þjóðarbrota á í vök að
verjast, en frumbyggjar eru fé-
lagslega og pólitískt oft mjög ein-
angraðir. Fólk þetta hefur mikil-
vægu hlutverki að gegna, þegar
kemur að því að viðhalda menn-
ingarhefðum, siðum og gildum.
Varðveita náttúrulegt
umhverfi
Efling menningarlegs fjöl-
breytileika, tjáningarfrelsis, tungu-
mála og þekkingar er rauður þráð-
ur í starfi UNESCO, menningar-
málastofnun Sameinuðu þjóðanna
sem hefur aðsetur í París. Sú við-
leitni hefur festu í yfirlýsingu um
réttindi frumbyggja sem alls-
herjarþing SÞ samþykkti árið
2007. Þar er kveðið á um ýmis
réttindi frumbyggja, s.s. að varð-
veita beri náttúrulegt umhverfi
sem þeir byggja afkomu sína á,
svo og menningararf. Einnig gilda
reglur um sjálfsákvörðunarrétt
frumbyggja í eigin málum.
Talið er að frumbyggjar ráði
yfir allt að fjórðungi af lendum
jarðarinnar. Á þeim spildum megi
finna 80% af líffræðilegri fjöl-
breytni plánetunnar – og á þessum
spildum séu um 40% af öllum
verndarsvæðum heimsins. Sér-
staklega á þetta við um Mið- og
Suður-Ameríku, en hinir miklu
regnskógar þar eru súrefnis-
búskap heimsins aldrei mikilvæg-
ari en nú.
Frumbyggjatungur í fókus
Tungumál frumbyggja
eiga í vök að verjast.
Sameinuðu þjóðirnar til-
einka árið 2019 mál-
lýskum afskiptra hópa í
löndum víða um heim. Í
hlut á fólk sem varðveitir
mikilvæga menningu.
AFP
Kólumbía Tilkomumikil jarðarför í smáþorpi í dreifbýlinu. Sinn er siður í landi hverju er sagt, eins og hér sést vel.
Gvatemala Að hafa brauð að bíta er hið daglega stríð frumbyggja í landinu.
„Tungumál
frumbyggja
eru dýrmæt
menning,“
segir Stefán
Jón Hafstein
sem í ára-
raðir stýrði
ýmsum
verkefnum
Íslendinga á
sviði þróunarsamvinnu í Afríku.
Stóð meðal annars vaktina í
Namibíu og var þá í nálægð við
San-fólkið svonefnda. Sá hópur
telur nokkur hundruð þúsund
og býr í dreifðum hópum og
smáþorpum úti í Kalahari-
eyðimörkinni sem teygir sig yf-
ir hluta Namibíu og Botsvana.
Elstu mannvistarleifarnar í
Namibíu eru hellamálverk, þau
elstu 25 þúsund ára gömul. Þar
voru að verki svonefndir Búsk-
menn, sem nú kallast Sanar,
eða San-fólkið, frumbyggjar
landsins. Þeir lifðu flökkulífi
sem veiðimenn og safnarar og
voru lítt áreittir af öðrum
mannanna börnum. Tungumál
þeirra eru nokkur og einkenn-
ast af svonefndum klikk-
hljóðum þegar smellt er í góm,
en sum þeirra eiga ekkert rit-
mál og lítið er um ritaðar heim-
ildir.
Þarft framtak
„Þegar ég var í Namibíu árið
2007 stóð til að Íslendingar
kæmu að þróunaraðstoð við
San-fólk með byggingu og
rekstri leikskóla. Að koma
þannig til móts við yngsta
aldurshópinn var talin góð leið
til að valdefla frumbyggjahóp-
ana, sem eru algjörlega á jaðri
mannlegs samfélags í Namibíu.
Raunar eiga þessir frum-
byggjahópar undir högg að
sækja í flestum löndum. Því er
mjög þarft framtak hjá Sam-
einuðu þjóðunum að vekja at-
hygli á stöðu frumbyggja og
tungumálanna, sem með öðru
skapa sérstöðu þeirra,“ segir
Stefán Jón Hafstein.
Smellt í góm og
ekkert ritmál
SAN-FÓLKIÐ Í EYÐIMÖRKINNI
Stefán Jón Hafstein