Morgunblaðið - Sunnudagur - 02.12.2018, Blaðsíða 16

STJÓRNMÁL
16 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 2.12. 2018
Þ
að sætti pólitískum stórtíðindum
þegar Sjálfstæðisflokkurinn og
Vinstrihreyfingin – grænt framboð
(VG), flokkarnir sem sögulega
hafa skilgreint sig hvor á sínum
enda í íslenskum stjórnmálum, tóku höndum
saman og mynduðu ríkisstjórn ásamt
Framsóknarflokknum fyrir réttu ári. Aðeins
eru tvö fordæmi fyrir slíku samstarfi; fyrst sátu
Sjálfstæðisflokkurinn og
Sósíalistaflokkurinn saman í
stjórn frá 1944 til 1946 undir
forsæti Ólafs Thors og síðan
var Alþýðubandalagið í
stjórn með litlum hluta
Sjálfstæðisflokksins í for-
sætisráðherratíð Gunnars
Thoroddsens frá 1980 til
1983.
En hvernig hefur þessi
óvænta sambúð gengið,
núna þegar þokkaleg
reynsla er komin á hana?
„Fyrirfram átti ég ekki
von á því að hægt yrði að
mynda ríkisstjórn með aðild
Sjálfstæðisflokksins og
Vinstri grænna, þrátt fyrir
ákveðinn áhuga fólks úr
báðum flokkum, en það
tókst og maður sér ekki
annað en að þetta samstarf gangi vel. Rík-
isstjórn Katrínar Jakobsdóttur hefur siglt
lygnan sjó – til þessa,“ segir Stefanía Ósk-
arsdóttir, dósent í stjórnmálafræði við Háskóla
Íslands, þegar hún er beðin um að leggja mat á
þetta fyrsta starfsár ríkisstjórnarinnar.
Birgir Guðmundsson, dósent við félags-
vísindadeild Háskólans á Akureyri, tekur í
sama streng. „Það hefur tekist merkilega vel til
og jafnvel betur en margir bjuggust við. Í aðal-
atriðum hefur samstarf þessara flokka gengið
ágætlega,“ segir hann.
Klókt útspil létti pressunni
Stefanía segir það hafa verið klókt útspil hjá
stjórninni að kynna snemma fjármálaáætlun
sem féll betur í kramið en áform fyrri stjórnar.
„Ríkisstjórnin sem sat á undan lá undir ámæli
frá almenningi og hagsmunaaðilum fyrir að
vera of mikið á bremsunni þegar kom að opin-
berum útgjöldum og hjá nýju stjórninni kvað
við annan tón. Þessi stjórn hafði frá fyrsta degi
á stefnuskrá sinni að styrkja innviði. Það létti
strax pressunni af henni.“
Birgir bendir á, að í ljósi þess hversu ólíkir
flokkarnir þrír eru í grunninn, sérstaklega
Sjálfstæðisflokkurinn og VG, hafi því í upphafi
verið spáð að þetta yrði ríkisstjórn málamiðl-
ana, þar sem allir myndu vinna og allir myndu
tapa. Spurningin væri bara hvaða flokkur
tapaði mest, það er að segja þyrfti að gefa mest
eftir.
„Það getur verið snúið fyrir stjórnmála-
flokka að eiga við málamiðlanir, sérstaklega
gagnvart eigin baklandi. Hvað þetta varðar
stendur Framsóknarflokkurinn best að vígi í
þessari ríkisstjórn enda er hann sögulega
stjórnlægur flokkur með mikla aðlögunarhæfni
og reynslu af því að miðla málum. Það er hans
saga og ekki að ósekju sem honum hefur verið
núið því um nasir að vera opinn í báða enda,“
segir Birgir.
Að hans dómi á sama við um Sjálfstæðis-
flokkinn, upp að vissu marki. „Sjálfstæðis-
flokkurinn er mun vanari því að vera í stjórn en
stjórnarandstöðu en á móti kemur að hann hef-
ur oftar en ekki verið í ekilssætinu. Því er ekki
að heilsa nú og ætli það sé ekki sú staðreynd
sem staðið hefur mest í baklandi flokksins.
Annars er Sjálfstæðisflokkurinn í eðli sínu
frjálslyndur miðjuflokkur á evrópskan mæli-
kvarða og getur fyrir vikið starfað með flestum
og breytir þá litlu að rekið sé upp harmakvein
annað veifið í einhverjum bakherbergjum.“
Hjartahreinasta fólkið
Að dómi Birgis var áskorunin mest fyrir VG
enda sé þar að finna „hjartahreinasta fólkið í
baklandinu“ og slíkt fólk eigi oft og tíðum erfitt
með að fella sig við málamiðlanir. „Hafandi
sagt það þá átti ég von á meiri erfiðleikum hvað
þetta varðar hjá VG. Auðvitað hefur mætt mest
á þeim enda hamast stjórnarandstaðan við-
stöðulaust á VG, brigslar mönnum um svik og
sakar þá um að selja sál sína, en flokknum hef-
ur þrátt fyrir það tekist að sigla nokkuð vel
gegnum þann skerjagarð fram að þessu. Hvað
sem síðar verður.“
Spurður hverju þetta sé að þakka nefnir
Birgir strax persónutöfra Katrínar Jakobs-
dóttur; hún sé óumdeildur leiðtogi í flokknum.
„Katrín má þó gæta sín á því að sofna ekki á
verðinum enda hefur flokkurinn verið að tapa
fylgi í skoðanakönnunum og Samfylkingin nýtt
tækifærið og á margan hátt tekið við hlutverki
VG á vinstri vængnum sem hið hugmynda-
fræðilega mótvægi við Sjálfstæðisflokkinn.“
Stefanía segir Katrínu frá upphafi hafa verið
með forystuhlutverkið þegar kom að því að
mynda ríkisstjórn enda njóti hún mikilla
persónuvinsælda og þjóðin hafi í könnunum
kallað eftir kröftum hennar í forsætisráðuneyt-
inu. „Katrín gat valið um samstarf við vinstri
flokkana annars vegar og Sjálfstæðisflokkinn
og Framsóknarflokkinn hins vegar og tók
síðarnefnda kostinn, sennilega vegna þess að
hún treysti ekki Pírötum. Raunar gerði Fram-
sóknarflokkurinn það ekki heldur.“
Eins manns meirihluti
Svo sem fram hefur komið studdu tveir þing-
menn VG, Rósa Björk Brynjólfsdóttir og Andr-
és Ingi Jónsson, ekki samstarfið við Sjálf-
stæðisflokkinn og áskildu sér rétt til að greiða
atkvæði eftir sinni sannfæringu í einstökum
málum. „Það hefur bara einu sinni reynt á
þetta, svo nokkru nemi, þegar þau samþykktu
vantraust á Sigríði Á. Andersen dómsmála-
ráðherra,“ segir Stefanía. „Vantrauststillagan
á Sigríði vegna Landsréttarmálsins var klár-
lega erfiðasta málið sem ríkisstjórnin hefur
staðið frammi fyrir til þessa og hún komst í
gegnum það.“
Úr því að ekki er hægt að stóla á Rósu Björk
og Andrés Inga er í reynd aðeins um eins
manns meirihluta að ræða á Alþingi. Stefanía
segir augljóst að stjórnin sé meðvituð um þetta
og fyrir vikið aukist líkur á að ekki verði mikill
hávaði þegar mál eru lögð fram í þinginu og
samráð haft við hagsmunaaðila.
Þá segir Stefanía það vinna með stjórninni að
stjórnarandstaðan sé mislit hjörð og sumir
þeirra flokka komi úr ólíkum áttum og eigi af-
skaplega litla samleið hver með öðrum. Og
varla eru tíðindi vikunnar til þess fallin að
þjappa stjórnarandstöðunni saman.
Birgir er á því að samstarf Sjálfstæðis-
flokksins og VG sé ekki endilega vísbending um
að grundvallarhugmyndafræði hafi minni þýð-
ingu en áður. Hægri og vinstri hafi í reynd ekki
skipt höfuðmáli í íslenskri pólitík frá því fljót-
lega eftir seinna stríð. Langt sé síðan breið sátt
hafi náðst um ákveðna leið og nálgun þegar
kemur að efnahagsmálum og allir flokkar á
þingi séu einhverskonar krataflokkar í þeim
skilningi að eining sé um velferðarsamfélagið.
„Hugmyndafræðin sem slík er ekki í lykilhlut-
verki; stjórnmálaflokkar á Íslandi stunda það
sem við getum kallað praktíska pólitík. Þess
vegna geta þessir flokkar sem skilgreina sig
með svona ólíkum hætti unnið saman.“
Saga um málamiðlanir
Stefanía bendir á, að saga ríkisstjórnarsam-
starfs á Íslandi sé saga um málamiðlanir enda
hafi alltaf þurft tvo flokka eða fleiri til að
mynda meirihlutastjórn. Fyrir vikið hafi
stærsti flokkurinn gegnum tíðina, Sjálfstæðis-
flokkurinn, yfirleitt þurft að halda sig nálægt
miðjunni til að eiga möguleika á samstarfi við
aðra flokka. Hann hafi að vísu orðið meiri
hægriflokkur í takt við tíðarandann beggja
vegna aldamótanna en eftir bankahrun hafi
hann fært sig aftur nær miðjunni.
„Íslenskir stjórnmálamenn hafa alltaf þurft
að vinna með fólki sem er á annarri skoðun en
þeir og miðla málum. Þess vegna eru kosninga-
loforð eitt og efndir annað. Flokkar lofa öllu
mögulegu í anda sinnar hugmyndafræði fyrir
kosningar en þegar á hólminn er komið vita
þeir að gefa þarf afslátt. Kjósendur tala oft um
blekkingar í þessu sambandi en ættu að vera
farnir að vita út á hvað leikurinn gengur; í ís-
lenskri pólitík fær enginn allt fyrir ekkert. Þess
vegna skiptir grundvallarhugmyndafræði ekki
eins miklu máli og ætla mætti,“ segir Stefanía.
Hún segir allar ríkisstjórnir standa frammi
fyrir ákveðnum úrlausnarmálum og í kringum
þau sé skýr rammi sem bindur hendur þeirra.
Flokkarnir láti oft líta út fyrir að valkostir séu
augljósir en svo sé alls ekki alltaf.
Umburðarlyndi og frjálslyndi
Birgir segir ágreining um annars konar hug-
myndafræði en efnahagsmál ráða meiru í
stjórnmálum í dag og nefnir í því sambandi af-
stöðu til innflytjenda- og loftslagsmála sem
dæmi. „Segja má að stjórnmál síðustu ára snú-
ist heldur minna en áður um félags- og efna-
hagslega skiptingu gæða en meira um umburð-
arlyndi og frjálslyndi í samfélaginu og ekki
verður annað séð en að núverandi ríkisstjórn sé
býsna framsækin og samstiga í þeim málum,“
segir hann.
Stefanía segir fleira sameina stjórnarflokk-
ana en sundra þeim. Hún nefnir Evrópumálin
sem dæmi en þar sé augljós átakalína í íslensk-
um stjórnmálum í dag. Stjórnarflokkarnir þrír
gangi þó í takt; enginn þeirra sé með aðild að
Praktík á
kostnað hug-
myndafræði
Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur fagnaði eins árs afmæli
sínu í gær. Hvernig hefur samstarfið gengið til þessa? Er
það hlutverk Framsóknarflokksins að miðla málum? Þýðir
samvinna þessara ólíku flokka að grundvallarhugmynda-
fræði skipti ekki eins miklu máli og áður? Hvar liggja þá
hinar nýju víglínur í íslenskri pólitík? Og eru einhver ljón á
vegi stjórnarinnar á þessum tímamótum?
Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is
Brösuglega gekk að handsala stjórnarsam-
starfið á blaðamannafundi fyrir réttu ári enda
virtust formenn flokkanna, Katrín Jakobsdóttir,
Bjarni Benediktsson og Sigurður Ingi Jóhanns-
son, ekki vera á sömu bylgjulengd þegar kemur
að handaböndum. Er fall fararheill?
Stefanía
Óskarsdóttir
Birgir
Guðmundsson