Morgunblaðið - 04.02.2019, Síða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 4. FEBRÚAR 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Trump Banda-ríkjaforsetihefur gefið til
kynna að viðræður
um viðskipti Banda-
ríkjamanna og Kín-
verja gangi vel og að
samkomulag sé lík-
legt en að sennilega þurfi fyrst að
koma til fundar hans og Xi for-
seta. Tilkynning Trumps um
væntanlegan leiðtogafund hans
með Xi vakti nokkrar vonir á
mörkuðum um að viðskiptastríðið
sem verið hefur á milli Banda-
ríkjamanna og Kínverja myndi
senn renna sitt skeið á enda. Er
áætlað að sá fundur verði nú í lok
febrúar.
Samskipti Bandaríkjanna og
Kínverja eru nú að mörgu leyti
þau mikilvægustu í alþjóða-
stjórnmálum samtímans. Þau eru
einnig margþætt og flókin og
aukinn árangur á þessu sviði þarf
ekki endilega að þýða að þau séu
góð á öðrum sviðum. Þannig hef-
ur viðskiptastríð stórveldanna
tveggja einnig vakið athygli á því
að Kínverjar sækja nú hart fram
á sviðum tækni og vísinda, þar
sem Bandaríkjamenn hafa hingað
til talið sig nánast ósnertanlega.
Ein birtingarmynd deilnanna
nú hefur til að mynda verið sókn
bandarískra yfirvalda gegn kín-
verska fjarskiptarisanum Hua-
wei sem stjórnvöld í Washington
saka bæði um að hafa brotið gegn
viðskiptabanni sínu á Íran, og að
hafa stundað iðnaðarnjósnir til
þess að tryggja sér
bandaríska tækni og
hugverk á ólöglegan
hátt.
Kínversk stjórn-
völd hafa mótmælt
meðferðinni á Hua-
wei hástöfum, og
raunar að einhverju leyti reynt
að senda skilaboð með meðferð
sinni á þremur kanadískum rík-
isborgurum í Kína eftir að Kan-
adamenn handtóku stjórnarmann
í Huawei að beiðni Bandaríkja-
manna. Þá hafa Kínverjar einnig
hótað því að viðræðunum nú
verði slitið vegna framgöngu
Bandaríkjanna gegn Huawei á
síðustu dögum.
Þessi flóknu samskipti koma
líka fram í því að tæknirisar á
borð við Apple og Facebook hafa
átt erfitt uppdráttar í Kína og
jafnvel ekki fengið aðgang að
kínverska markaðnum. Það er
því ekki að undra að Trump skuli
hafa sett aukinn aðgang banda-
rískra fyrirtækja og bandarískr-
ar framleiðslu að Kína á oddinn í
þeim viðræðum sem framundan
eru.
Allt er enn á huldu um fram-
haldið – en ljóst er að helsta vopn
Bandaríkjamanna er sú stað-
reynd að tollastríðið síðustu mán-
uði hefur bitnað verr á Kínverj-
um en þeim sjálfum. Hvort það,
ásamt alþjóðlegri niðursveiflu,
verði nóg til að tryggja vopnahlé
í viðskiptastríðinu getur tíminn
einn leitt í ljós.
Trump er bjartsýnn
og hyggst funda
með Xi, en ná for-
setarnir saman?}
Vopnahlé í
viðskiptastríði?
Hinn 28. mars2013 sam-
þykkti Alþingi lög
um heimild til handa
ráðherra, fyrir hönd
ríkissjóðs, til að
fjármagna uppbygg-
ingu innviða vegna
atvinnustarfsemi í landi Bakka í
Norðurþingi. Steingrímur J. Sig-
fússon, þingmaður Norðaustur-
kjördæmis og þá atvinnuvega- og
nýsköpunarráðherra, bar málið
fram og fékk breiðan stuðning.
Uppbyggingin á Bakka var talin
mikilvæg og stuðningur ríkisins í
formi vega- og hafnargerðar tal-
inn réttlætanlegur, en efast má
um að málið hefði hlotið jafn
breiðan stuðning og raun bar
vitni ef þingmönnum hefði verið
ljóst út í hvað var verið að fara.
Í svari Þórdísar Kolbrúnar
Reykfjörð Gylfadóttur, ferða-
mála-, iðnaðar- og nýsköpunar-
ráðherra, við fyrirspurn Birgis
Þórarinssonar alþingismanns um
kostnað ríkissjóðs við kísilverið á
Bakka segir að kostnaður við
jarðgöng undir Húsavíkurhöfða
ásamt vegtengingum hafi verið
3.525 milljónir króna. Þetta sé
heildarkostnaður ríkissjóðs af
þessu verkefni en gert hafi verið
ráð fyrir kostnaði upp á 1.800
milljónir króna. Framúrkeyrslan
á þessum vegi er því 96% af upp-
haflegri áætlun og
að auki kemur fram í
svari ráðherra að
ríkið eigi veginn og
beri ábyrgð á við-
haldi og snjó-
mokstri.
Þá kemur fram að
ríkið lagði 460 milljónir í lóð kís-
ilversins, sem er eitt hundrað
milljónum undir áætlun, og 236
milljónir króna í þjálfun starfs-
manna, sem er óneitanlega sér-
kennilegt en í samræmi við áætl-
anir.
Loks er ónotalegt fyrir skatt-
greiðendur að lesa í svari ráð-
herra að ekki liggi fyrir „hvort
arðsemi hafnarinnar muni duga
til að endurgreiða öll lán sem tek-
in voru vegna stækkunar henn-
ar.“ Hafnarsjóður fékk víkjandi
lán að fjárhæð 819 milljónir
króna og verður framúrkeyrsla
verkefnisins allmiklu meiri verði
það aðeins endurgreitt að hluta
til eða jafnvel alls ekki.
Atvinnuuppbygging, ekki síst
úti um landið, er afar mikilvæg og
eðlilegt að ríkið reyni fremur að
styðja við hana en að standa í vegi
fyrir henni, eins og stundum er
því miður raunin. Það réttlætir
þó ekki framúrkeyrslu eins og
orðið hefur á Bakka og mikilvægt
er að af henni verði dreginn lær-
dómur.
Hefði stuðningur
verið jafn breiður ef
áætlanir hefðu verið
raunsærri?}
Framúrkeyrslan á Bakka
Í
sland getur orðið fremst meðal jafn-
ingja, land þar sem hugvitsdrifin ný-
sköpunarfyrirtæki geta ekki bara orð-
ið til heldur líka vaxið og orðið að
burðarásum í hagkerfinu.
Til að þetta geti orðið skiptir starfsumhverfi
nýsköpunarfyrirtækja miklu máli, við eigum
marga nýsköpunarsprota en þeim gengur ekki
alltaf vel að vaxa á Íslandi. Eitt af því sem
skiptir miklu máli í þessu samhengi er afnám
þaks á endurgreiðslur vegna rannsóknar- og
þróunarkostnaðar. Um áramótin var þakið
hækkað úr 300 í 600 milljónir – það var gott
skref en ekki nógu stórt. Þarna eigum við í
samkeppni við önnur lönd, ef við afnemum
ekki þakið þá munu nýsköpunarfyrirtækin
halda áfram að flytja rannsóknar- og þróunar-
starf sitt til þeirra landa þar sem þakið hefur
verið afnumið.
Aðgangur að vel menntuðum mannauði, sérstaklega
með tækni- og raunvísindamenntun, er annar þáttur sem
hamlar vexti hugvitsdrifinna nýsköpunarfyrirtækja á Ís-
landi. Á meðan stjórnvöld í flestum öðrum löndum hafa
lagt áherslu á að auka áhuga og getu nemenda í hinum
svokölluðu STEAM-fögum (Science, Technology, Eng-
ineering, Arts, Math) – raunvísindum, tækni, verkfræði,
listgreinum og stærðfræði – hefur þessa áherslu því mið-
ur skort hjá yfirvöldum menntamála á Íslandi. Þó ber að
hrósa framsýni stjórnenda Reykjavíkurborgar, sem ný-
verið samþykktu tillögu Katrínar Atladóttur um að leita
leiða til að innleiða forritunarkennslu í grunnskólunum.
Markvissari og metnaðarfyllri raunvís-
inda-, tækni- og stærðfræðimenntun strax í
grunnskólum er nauðsynlegur grunnur þess
að nemendur fái það sjálfstraust sem þá virð-
ist oft skorta á þessum sviðum þegar fram í
sækir. Án þess að hafa slíkan grunn eiga þeir
erfitt með að takast á við tæknigreinar á
framhalds- og háskólastigi, þar sem þurfa að
fara saman fræðileg þekking og skapandi
hugsun. Traustur fræðilegur grunnur og
skapandi hugsun eru tvær meginforsendur
þess að nemendurnir geti skapað nýjar leið-
ir, nýjar vörur eða nýja þjónustu.
Með þessari nýju sköpun notum við hug-
vitið til verðmætasköpunar og leggjum
grunninn að hagvextinum sem lífsgæði okk-
ar byggjast á. Við þurfum að byggja upp at-
vinnulíf þar sem hátæknistörf taka við af
störfunum sem vaxa upp úr auðlinda-
hagkerfinu, og við þurfum að gera það hraðar en nú er
gert.
Ísland er best í heimi, oftast. Í það minnsta þegar kem-
ur að því frelsi sem við getum gefið börnunum okkar. En
þegar þau vaxa úr grasi, vonandi vel menntuð og víðsýn,
munu þau ekki vilja búa á Íslandi nema hér verði vett-
vangur áhugaverðra starfa, spennandi hálaunastarfa þar
sem þau virkja hugvitið. Auðlindir jarðarinnar eru oftar
en ekki takmarkaðar, en auðlindum hugvitsins eru engin
takmörk sett. helguvolu@gmail.com
Jóhanna
Vigdís Guð-
mundsdóttir
Pistill
Auðlindir hugvitsins
Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
FRÉTTASKÝRING
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
Landssamband smábátaeig-enda (LS) hefur ítrekaðskorað á sjávarútvegs-ráðherra, síðast í janúar
2019, að afnema heimild í reglugerð
til flutnings á þorski úr krókaafla-
markskerfinu yfir í aflamarkskerfið
í jöfnum skiptum við ýsu. Örn Páls-
son, framkvæmdastjóri LS, telur að
þessi heimild sé ein helsta ástæða
þess hvernig komið er fyrir útgerð
og fiskvinnslu á Flateyri. Fram kom
í Morgunblaðinu 30. janúar að al-
mennur byggðakvóti í þorski fyrir
Flateyri væri um 450 tonn. Á móti
þurfa útgerðir þar að leggja fram
kvóta og veiða tvöfalt þetta magn af
þorski. Það er örðugt því leigumark-
aðurinn í krókaaflamarki er botn-
frosinn og þorskkvóti ekki í boði.
„Þessi heimild er helsta ástæð-
an fyrir því að það hefur allt staðið
fast á kvótaleigumarkaði í króka-
aflamarkskerfinu síðan um miðjan
nóvember 2018. Menn eru í stökustu
vandræðum með að ná í þorskkvóta.
Hann vantar tilfinnanlega til að nýta
byggðakvóta,“ sagði Örn. „Ég er
viss um að staðan væri önnur ef ráð-
herrann hefði orðið við beiðni okkar
um að afnema þessa heimild.“ Hann
sagði að það munaði um þennan
kvótaflutning og nefndi t.d. útgerð
sem var búin að færa tæp 400 tonn
af þorskkvóta úr krókaaflamarks-
kerfinu í skiptum fyrir ýsu.
Breytt fyrir fjórum árum
Saga málsins er rakin í frétt á
heimasíðu LS (smabatar.is) 7. jan-
úar sl. Þar segir að í upphafi fisk-
veiðiársins 2014/2015 hafi ríkt
óvenjulegar aðstæður. Krökkt var af
ýsu á veiðislóð smábáta og leiguverð
á ýsukvóta ekki í neinu samræmi við
verð á mörkuðum. LS óskaði þá eftir
tilteknum ráðstöfunum. Ráðherrann
féllst ekki á þær en vildi að LS tæki
afstöðu til hugmynda um að heimila
flutning á þorski úr krókaaflamarks-
kerfinu í skiptum fyrir ýsu úr afla-
marki. Aðalfundurinn hafnaði því.
Ráðherra gaf þá út reglugerð í des-
ember 2014 og hratt hugmynd sinni í
framkvæmd.
LS segir að á þeim fjórum fisk-
veiðiárum sem þessi heimild hefur
gilt hafi 6.720 tonn af þorski verið
færð úr krókaaflamarki í skiptum
fyrir 5.942 tonn af ýsu. LS segir að
þessi breyting hafi komið sér vel
fyrstu þrjú árin og gert mögulegt að
fullnýta veiðiheimildir í þorski vegna
mikils meðafla af ýsu í umhverfi þar
sem skortur var á ýsu til leigu. Síð-
asta fiskveiðiár benti til þess að
þetta væri að breytast. Þá brunnu
inni í krókaaflamarkinu 343 tonn af
óveiddum ýsukvóta.
„Á yfirstandandi fiskveiðiári er
þegar búið að færa um 1.400 tonn af
þorski úr krókaaflamarkinu í afla-
markskerfið,“ sagði Örn. Hann sagði
dæmi um að fyrirtæki með útgerð og
fiskvinnslu ættu báta í báðum kerf-
um og færðu kvóta á milli. Hann
benti á að í krókaaflamarkskerfinu
mætti bara veiða á handfæri og línu
en í stóra kerfinu einnig í net og
troll.
Örn sagði það vera sinn skilning
að það hefði aldrei staðið til að heim-
ildin til kvótaflutnings á milli kerfa
yrði varanleg heldur tímabundin
vegna sérstakra aðstæðna. „Við
vissum það 2014 að þessi óvenjulega
ýsugengd yrði ekki varanleg. Þá var
líka leiguverð á þorski og ýsu í góðu
jafnvægi, en það er ekki lengur. Nú
er leiguverð á þorski um fimmfalt
hærra en á ýsu.“ Örn sagði að til að
liðka fyrir leigumarkaðnum í króka-
aflamarkskerfinu þyrfti að loka fyrir
færslu á kvóta milli kerfa.
Vilja afnema heimild
til flutnings kvóta
Morgunblaðið/Helgi Bjarnason
Þorskur Þorskkvóti fæst ekki nú í krókaaflamarkskerfinu. Smábáta-
sjómenn vilja að leyfi til að flytja þorsk og ýsu á milli kerfa verði afnumið.
Ekki fengust svör frá atvinnuvegaráðuneytinu fyrir helgina um hvort það
væri til skoðunar í ráðuneytinu, í ljósi breyttra aðstæðna, að afnema
heimildina sem veitt var með reglugerðarbreytingu 4. desember 2014.
Þar sagði í 1. grein reglugerðarinnar: „Heimilt er að flytja aflamark í
ufsa og þorski frá krókaaflamarksbát til skipa sem hafa veiðileyfi með
aflamarki, í jöfnum skiptum í þorskígildum talið fyrir aflamark í ýsu.“
Landssamband smábátaeigenda segir að haustið 2014 hafi leiguverð
fyrir ýsu verið 312 kr/kg en fiskmarkaðir skiluðu 352 kr/kg af óslægðri
línuýsu. Þá var þorskur leigður á 231 kr/kg þegar verð á fiskmörkuðum
var 356 kr/kg.
Breyttar aðstæður
REGLUGERÐ BREYTT 2014