Morgunblaðið - 16.02.2019, Blaðsíða 18

18 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 16. FEBRÚAR 2019
„Nú vakna ég útsofinn og hv
Skúli Sigurðsson
Minnkar óþægindi við þvaglát
Fæst í apótekum, heilsuverslunum og heilsuhillum stórmarkaðanna.
Brizo™ er fæðubótarefni sérhannað
fyrir karlmenn sem þjást af
einkennum góðkynja stækkunar á
blöðruhálskirtli.
Rannsóknir hafa sýnt að með
þriggja mánaða inntöku á Brizo™ hefur
blöðruhálskirtill minnkað töluvert.
™
íldur“
VIÐTAL
Helgi Bjarnason
helgi@mbl.is
„Húskveðja var orðin býsna algeng.
Ég held því fram að hún hafi náð
svona mikilli útbreiðslu vegna þess
að það vantaði einhvern vettvang
fyrir persónulega kveðju,“ segir
Þórólfur Sveinsson, búfræði-
kandídat á Ferjubakka í Borgarfirði,
en hann hefur kynnt sér útfararsiði
og sagði „ögn“ frá þeim í erindi í
Snorrastofu í Reykholti í vikunni.
Húskveðjan barst til landsins á
seinni hluta 19. aldar sem viðbót-
arathöfn við jarðarfarir höfðingja og
stórmenna en varð síðan að al-
mennri venju og hluti af útförinni.
„Það var að vísu munur á útfarar-
siðum eftir efnum og þjóðfélags-
stöðu, eins og er í dag og verður
sjálfsagt alltaf,“ segir Þórólfur. Seg-
ist hann til dæmis ganga út frá því
að fólk sem var á framfæri sveitarfé-
laga hafi ekki verið kvatt húskveðju
og jafnvel ekki haldin líkræða, held-
ur hafi aðeins verið sinnt forms-
atriðum útfarar.
Leikmenn töluðu
Þórólfur segir sérstakt við hús-
kveðju að þar hafi húsbændur eða
aðrir leikmenn stundum talað, ekki
aðeins prestar, og jafnvel séð um at-
höfn.
Húskveðja fór fram frá heimili. Í
stöku tilvikum utandyra vegna þess
að lík stóðu oft uppi í skemmu við
bæjarhlað og ekki hafi verið talin
ástæða til að fara með þau inn í íbúð-
arhúsið.
Við húskveðju var ekki aðeins ver-
ið að kveðja fjölskyldu og íbúðarhús
heldur það líf sem viðkomandi hafði
lifað.
Presturinn stóð eða sat við höfða-
lag kistunnar og fór með bæn. Síðan
var sunginn sálmur, jafnvel tveir. Þá
flutti prestur eða leikmaður kveðju
frá eigin brjósti. Loks var farið til
kirkju og útför gerð á hefðbundinn
hátt.
Þórólfur hefur eftir eldra kirkju-
kórafólki að söngur við húskveðjur
hafi verið langerfiðasta verkefnið
sem það tókst á við. Oft hafi verið
mikil þrengsli og svo hafi þurft að
syngja nánast ofan í grátandi syrgj-
endum. Oft komst ekki nema hluti
fólksins inn og gestir stóðu þá úti,
gjarnan við glugga til að reyna að
fylgjast með.
Bornar voru fram veitingar fyrir
húskveðju og aftur við erfidrykkja
eftir útför. Þórólfur segir að minna
sé talað um veitingar við húskveðjur
í þéttbýlinu og er ekki viss um að
eins vel hafi verið veitt þar og í sveit-
unum þar sem fólk þurfti að fara um
lengri veg til að vera við útför.
Húskveðja var ráðandi siður í
byrjun 20. aldar og fram yfir miðja
öldina. Mjög dró úr eftir það og eftir
árið 1970 heyra húskveðjur til und-
antekninga, samkvæmt athugunum
Þórólfs. Einstaka dæmi eru þó um
húskveðjur á þessari öld.
Þórólfur segir að húskveðjur hafi
verið gagnrýndar, taldar óþarfi.
Hann nefnir að eftir að Íslendingar
fluttu í hús á mörgum hæðum með
þröngum stigagöngum hafi það þótt
skelfilegt að brölta með kistur þar
um. Það hafi ef til vill átt stóran þátt
í því að þessi siður lagðist af.
Sterk hefð á Norðurlandi
Þórólfur fór að kynna sér útfarar-
siði eftir að hann skrifaði sögu
Kirkjukórs Borgarness í tilefni sjö-
tugsafmælis hans árið 2012. Hann
segir að elstu konurnar í kórnum
hafi sagt hvað það hafi verið mikill
léttir þegar kórfélagar voru lausir
við að syngja við húskveðjuna og
einnig við gröfina.
Hann er fæddur og alinn upp í
Fljótum og var sjálfur við tvær hús-
kveðjur þar, fyrst 1958 eftir að bróð-
ir hans dó tólf ára og 1970 þegar afi
hans var kvaddur húskveðju.
„Þetta var sterk hefð á Norður-
landi, sérstaklega við útfarir eldra
fólks,“ segir hann. Löngu seinna
söng hann við húskveðju með gamla
laginu við útför í Kolbeinsstaða-
hreppi.
Stund fyrir persónulega kveðju
 Húskveðja við útfarir lagðist af sem almennur útfararsiður fyrir 1970  Húsbændur og aðrir
leikmenn töluðu og sáu jafnvel um athafnir  Var eitt erfiðasta verkefni kirkjukóra á fyrri tíð
Ljósmynd/Bergur Þorgeirsson
Húskveðja
» Húskveðja er kveðjuathöfn
um látinn mann í heimahúsi,
áður en jarðsett er frá kirkju.
» Presturinn stóð eða sat við
höfðalag kistunnar og fór með
bæn. Síðan var sunginn sálm-
ur, jafnvel tveir. Þá flutti prest-
ur eða leikmaður kveðju frá
eigin brjósti.
» Þórólfur Sveinsson, bú-
fræðikandídat og fyrrverandi
bóndi á Ferjubakka í Borgar-
firði, kynnti sér útfararsiði og
sagði frá í erindi í Snorrastofu.
Fyrirlestur Oft er vel mætt á „fyrirlestra í héraði“ í Snorrastofu í Reykholti. Líflegar umræður urðu að loknu erindi
Þórólfs Sveinssonar um útfararsiði þar sem áherslan var á húskveðjuna og höfðu gestir margt til málanna að leggja.
Áætla má að kostnaður við útfarir sé nokkuð á þriðja milljarð króna á ári.
Þórólfur Sveinsson segir að ef kostnaður við venjulega útför sé orðinn
yfir milljón skipti hann verulegu máli fyrir talsverðan hóp fólks.
Samkvæmt tölum frá árinu 2017 voru um 12% útfara gerð í kyrrþey.
Kostnaður við slíka athöfn er um 400 þúsund. Þórólfur gefur sér að
kostnaður við það sem hann kallar „venjulega“ útför sé um 1.100 þúsund
en tekur fram að fólk standi að þessu með ýmsum hætti og kostnaðurinn
fari eftir því. Miðað við þetta og að um 2.300 útfarir séu á Íslandi á ári er
veltan ríflega 2,3 milljarðar króna.
Hann segir ljóst að margir hafi vinnu og framfæri af þessari starfsemi
og hagsmuni af því að hvergi sé dregið úr kostnaði. Nefnir hann útfarar-
þjónustur, legsteinaverkstæði og blómabúðir. Einnig hafi margt tónlist-
arfólk og söngfólk tekjur af tónlistarflutningi við útfarir.
Kostnaður á þriðja milljarð
VENJULEG ÚTFÖR KOSTAR YFIR MILLJÓN
Sérstakt kynningarkvöld um verk-
efnið Snorri West, sem Þjóðræknis-
félagið í Norður-Ameríku (The Ice-
landic National League of North
America) í samstarfi við Snorrasjóð
og Íslendingafélög á hverjum stað,
skipuleggur, verður í sendiráði Kan-
ada, Túngötu 14, nk. þriðjudags-
kvöld, 19. febrúar.
„Fjórum til sex ungmennum gefst
kostur á að taka þátt í verkefninu í
sumar,“ segir Sandra Björg Ernu-
dóttir, verkefnastjóri Snorra West á
Íslandi. Um er að ræða fjögurra
vikna ferðalag um Íslendingaslóðir í
Norður-Ameríku fyrir ungt fólk á
aldrinum 18-28 ára. Verkefnið hefur
staðið til boða árlega frá 2001 og í
sumar verður farið um vesturströnd
Kanada og Bandaríkjanna.
Þátttakendur búa hjá Vestur-
Íslendingum. Þátttökugjaldið er
2.400 kanadadalir, um 220 þúsund
krónur, og innifalið í verðinu er allur
ferðakostnaður, matur og húsnæði í
fjórar vikur. Umsóknarfrestur renn-
ur út 22. febrúar, en kynningin hefst
klukkan 20 nk. þriðjudag. Sandra
Björg leggur áherslu á að nauðsyn-
legt sé að skrá þátttöku fyrir fram á
info@snorri.is og að mæta síðan
með skilríki á fundinn. Nánari upp-
lýsingar eru á heimasíðu verkefnis-
ins (snorri.is/snorri-west) og á Face-
book (facebook.com/snorriwest).
steinthor@mbl.is
Gaman Þátttakendur í verkefninu 2013 bregða á leik á ferðalagi.
Snorri West á
vesturströndinni í ár