Morgunblaðið - 26.03.2019, Page 18

SVIÐSLJÓS
Guðmundur Magnússon
gudmundur@mbl.is
Blaðamannafélaginu er aðsjálfsögðu velkomið aðbeina kvörtun sinni þangaðef það svo kýs. Nefndin
hefur ekki gert annað en að taka
ákvarðanir og birta álit á grundvelli
þeirra laga sem henni ber að starfa
eftir og beita og hefur stigið afar var-
lega til jarðar í málum þar sem reynt
hefur á 26. gr. laga um fjölmiðla nr.
38/2011.“
Þetta sagði Elfa Ýr Gylfadóttir,
framkvæmdastjóri Fjölmiðlanefndar,
þegar Morgunblaðið leitaði álits henn-
ar á tilkynningu Blaðamannafélags
Íslands frá því á sunnudaginn, að það
væri með í athug-
un að kæra stjórn-
sýslu nefnd-
arinnar til
umboðsmanns Al-
þingis. Hjálmar
Jónsson, for-
maður félagsins,
sagði í gær að
málið yrði tekið
fyrir á fundi
stjórnar félagsins
í næstu viku og
gerði hann ráð fyrir að kæran yrði
send í kjölfarið.
Fram kemur í tilkynningu sem
birt er á vef Blaðamannafélagsins að
gagnrýnin á störf fjölmiðlanefndar
beinist að beitingu nefndarinnar á 26.
grein laga um fjölmiðla sem lýtur að
lýðræðislegum grundvallarreglum.
Nefndin hefur gefið út álit varðandi
umfjallanir fjölmiðla vegna kvartana
sem henni hafa borist. Félagið telur
að hún eigi ekki að skipta sér af því
hvernig einstakir blaðamenn haga
störfum sínum. Sérstök siðanefnd fé-
lagsins fjallar um slík mál.
Engar formreglur um kærur
„Það er álit Blaðamannafélagsins
að með þessu háttalagi sínu sé nefndin
kom langt út fyrir valdsvið sitt og sé
að fara á svig við skýran vilja löggjaf-
ans eins og hann birtist þegar fjöl-
miðlalögin urðu að lögum. Þar verður
að hafa í huga álit meirihluta mennta-
málanefndar, sem minnihlutinn tók
undir, en þar segir „að ákvæðið um
lýðræðislegar grundvallarreglur beri
að túlka sem stefnuyfirlýsingu um
grundvallarreglur í fjölmiðlun en ekki
sé með því ætlunin að setja tjáningar-
frelsi íslenskra fjölmiðla auknar
skorður“. Blaðamannafélagið telur að
nú hafi fjölmiðlanefnd farið út fyrir
þau valdmörk sem þar er að finna,“
segir í tilkynningu á vef félagsins.
Blaðamannafélagið telur einnig
að það sé stórlega ámælisverð stjórn-
sýsla af hálfu fjölmiðlanefndar að hafa
ákveðið að birta álit eingöngu grund-
að á 26. grein fjölmiðlalaga án þess að
setja nokkrar formreglur um það
hvaða skilyrði kærur þurfi að uppfylla
til þess að teljast tækar fyrir nefnd-
inni. Þannig virðist nefndin líta svo á
að allt birt efni í íslenskum fjölmiðlum
sé á valdsviði nefndarinnar og enginn
áskilnaður er um aðild kærenda, fyrn-
ingu eða að reynt hafi verið að krefj-
ast leiðréttingar á kærðri umfjöllun
eins og finna má í siðareglum BÍ.
Engin ákvæði hér að lútandi sé að
finna í starfsreglum nefndarinnar,
enda séu þær settar áður en nefndin
fékk heimild til að birta álit sam-
kvæmt breytingu á fjölmiðlalögum
sem samþykktar voru 2013. Það veki
furðu að stjórnvald á tilteknu sviði í
íslensku samfélagi skuli ekki gera
meiri kröfur til eigin stjórnsýslu og
réttaröryggis þeirra sem starfa á því
sviði.
Tíðkast í nágrannalöndunum
Í 26. grein fjölmiðlalaga segir
orðrétt: „Fjölmiðlaveita skal í starfi
sínu halda í heiðri lýðræðislegar
grundvallarreglur og standa vörð um
tjáningarfrelsi. Hún skal virða mann-
réttindi og jafnrétti, og einnig frið-
helgi einkalífs nema lýðræðishlutverk
fjölmiðlaveitu og upplýsingaréttur al-
mennings krefjist annars. Fjölmiðla-
veita skal gæta þess að uppfylla kröf-
ur um hlutlægni og nákvæmni í
fréttum og fréttatengdu efni og gæta
þess að mismunandi sjónarmið komi
fram, jafnt karla sem kvenna.“
Í bréfi sem Elfa Ýr sendi Blaða-
mannafélaginu 14. mars er gagnrýni á
vinnubrögð Fjölmiðlanefndar svarað.
Fram kemur að með breytingum á
fjölmiðlalögum árið 2011 taki ákvæði
um lýðræðislegar grundvallarreglur
til allra fjölmiðla, en ekki aðeins ljós-
vakamiðla eins og áður. Þá hafi orða-
lagi greinarinnar verið breytt árið
2013 til að ná upphaflegu takmarki
sínu auk þess sem fjölmiðlanefnd fékk
heimild til að gefa út álit vegna brota
á lögunum.
Elfa Ýr bendir á að margar
systurstofnanir fjölmiðlanefndar er-
lendis hafi með höndum eftirlit með
lagaákvæðum um hlutlægni og ná-
kvæmni í fréttum og fréttatengdu
efni, líkt og fjölmiðlanefnd hér á landi,
þar á meðal sænska fjölmiðlastofn-
unin Myndigheten för press, radio
och TV, Ofcom í Bretlandi og BAI á
Írlandi. Ákvarðanir er varða ná-
kvæmni og hlutlægni séu t.d. stærsti
einstaki málaflokkurinn sem sænska
fjölmiðlastofnunin sinni og berist
henni um 1.500 kvartanir á grundvelli
ákvæðisins á ári hverju.
Deilt um stjórnsýslu
Fjölmiðlanefndar
Fjölmiðlar Blaðamannafélagið og Fjölmiðlanefnd deila um stjórnsýslu
nefndarinnar. Félagið íhugar að kæra til Umboðsmanns Alþingis.
Elfa Ýr
Gylfadóttir
18
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 26. MARS 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Robert Mueller,saksóknari,
hefur skilað
skýrslu sinni til
dómsmálaráðherra
Bandaríkjanna.
Barr ráðherra hefur ásamt
Rosenstein næstráðanda birt
útdrátt úr henni þar sem
greint er frá niðurstöðum
hennar.
Málið snerist um það hvort
að „Rússar“, hafi reynt að hafa
áhrif á úrslit kosninganna
haustið 2016. Mueller sótti all-
marga nafngreinda „Rússa“ til
saka, en þeir voru allir á bak og
burt svo sakargiftir verða aldr-
ei sannreyndar. Því er slegið
föstu vestra að rússnesk yfir-
völd hafi beitt sér í kosning-
unum. Ekki er þó talið að þeir
hafi haft erindi. Bandarískir
kjörstaðir eru ekki samtengdir
á neti og hakkarar eiga því erf-
itt um vik. Vísað var í sann-
reynda tilburði á samfélags-
miðlum. En upphæðir sem
nefndar voru um auglýsinga-
kaup af hálfu Rússa snúast um
fjárhæðir sem eru hreint
smælki miðað við hefðbundinn
auglýsingatrylling í kosningum
þar.
En opinbera umræðan var
um að Donald Trump hefði í að-
draganda kosninga í nóvember
2016 staðið að samsæri með
rússneskum yfirvöldum um að
„stela verðskulduðum kosn-
ingasigri“ Hillary Clinton.
Stærstu og „virtustu“ fjöl-
miðlar Bandaríkjanna hafa
hamast í þrjú ár við að birta
fréttir sem „traustir heimild-
armenn“ láku til þeirra um
þætti samsærisins. Fjölmiðl-
arnir hafa haldið dampi og haft
fjölda færustu manna í „rann-
sóknarblaðamennsku“ og
ósjaldan fullyrt að „mál Trump
og Rússa“ sé margfalt verra en
mál Nixons forseta! Í huga
bandarísks almennings er það
málið sem Mueller hefur verið
að rannsaka.
En samfelldir lekar „trú-
verðugra heimildarmanna“
hafa aldrei breyst í óyggjandi
sannanir, eins og gerðist oft í
Watergate forðum. Demókrat-
ar og leiðtogar þeirra í fag-
nefndum þingsins, hafa fullyrt
lengi að sekt Trumps lægi
fyrir. Þeir kröfðust þess síðast
að starf Muellers yrði verndað
með nýjum lögum!
Robert Mueller, sem hefur
ásamt fjölda saksóknara rann-
sakað þetta mál í tvö ár kemst
nú að þeirri niðurstöðu að ekki
sé fótur fyrir því að Donald
Trump hafi átt í samkrulli við
Rússa um að hafa áhrif á úrslit
kosninganna. En Mueller virð-
ist kjósa að tala með aðeins
óljósari hætti um hinn þáttinn,
hindrun réttvísinnar (obstruct-
ion of justice). Æðstu yfirmenn
dómsmálaráðu-
neytisins taka hins
vegar af allan vafa
í þeim efnum. Að-
koma Rosensteins
vekur þar athygli,
en hann stóð á bak
við skipun Muellers saksókn-
ara. Grunnur hennar var upp-
diktuð skýrsla fyrrverandi
bresks njósnara kostuð af
kosningastjórn Clintons!
Alan Dershowitz lagapró-
fessor við Harvard, þekktur
demókrati og einn frægasti
verjandi landsins, talaði jafnan
fyrir því, að hvað sem liði að-
draganda við skipan saksókn-
arans þá mætti alls ekki hrófla
við honum eða trufla störf
hans.
Nú segir Dershowitz að þeg-
ar Mueller hafi komist að
þeirri niðurstöðu að Trump sé
alsaklaus um hinn alvarlega
glæp sé það til skammar að
vera með þokukennt tal um síð-
ara atriðið. Maður sem ekki
hefur framið glæp, að mati sak-
sóknara sjálfs, sé ekki líklegur
til að hindra réttvísina í starfi.
Hið þokukennda tal snýst ein-
göngu um tal forsetans opin-
berlega. Mueller nefni ekki að
hann hafi komist á snoðir um
að forsetinn hafi beitt valdi til
að torvelda rannsóknina.
Nú eru til eiðsvarnir vitnis-
burðir um að helstu yfirmenn
FBI áttu mjög einkennilega
fundi vorið 2016 og síðar og
voru í nánu sambandi við yfir-
menn leyniþjónustu Banda-
ríkjanna. Það var þeirra mat að
Hillary Clinton myndi vinna
kosningarnar nokkuð örugg-
lega. En þeir sögðust til örygg-
is vera með plan B til að
tryggja að hið ólíklega gerðist
ekki. Atriði sem tengjast þess-
um alvarlegu uppljóstrunum
eru eina samsærið sem nú
glittir í.
Nú þegar rannsóknum
Mueller og hans fjölmenna
hóps ákærenda er lokið með
sigri Trumps forseta, eru því
uppi háværar kröfur um að
rannsaka þurfi aðkomu hátt-
settra manna að ferli sem
stefndi að því að koma löglega
kjörnum forseta Bandaríkj-
anna úr embætti! Rannsóknar-
fjölmiðlarnir miklu geta vart
komist hjá því að fara í nafla-
skoðun á umgengni blaða-
manna við „trúverðuga“ heim-
ildarmenn.
Alan Dershowitz sagði í
fyrradag að niðurstaða Muell-
ers væri ömurleg fyrir þá fjöl-
miðla sem mest hafa hamast.
Nefndi hann CNN sérstaklega.
(A very, very bad day for CNN.
They should be hanging their
head in shame.) Á Íslandi hefur
einn fjölmiðill, RÚV, verið sér-
staklega áhugasamur um þetta
meinta samsæri. Og hvaða fjöl-
miðill var helsta heimild hans?
Bandarískir „stór-
miðlar“ sem trúað
höfðu eigin áróðri,
eiga bágt núna}
Söguleg niðurstaða
F
yrir mörgum árum var ég kallaður
sem sérfræðingur fyrir þingnefnd
vegna lagafrumvarps sem lá þá
fyrir. Þingmennina kannaðist ég
flesta við, annaðhvort persónu-
lega eða úr fjölmiðlum. Formaðurinn var hátt-
prúður og spurði nokkurra spurninga, en gaf
svo öðrum nefndarmönnum orðið. Allir voru
málefnalegir nema einn varaþingmaður sem
fór að snúa út úr því sem ég sagði. Ég átti
engra hagsmuna að gæta og lét háðsglósurnar
framhjá mér fara. Allir höfðu gleymt þessu í lok
fundarins nema ég.
Líklega man ég þetta atvik vegna þess að
það var undantekning. Alla jafna eru þing-
nefndarmenn prúðir og yfirvegaðir þegar gesti
ber að garði. Mér fannst það að vísu í mínum
skammvinnu þingnefndarstörfum að nefndar-
menn hefðu mátt temja sér að vera komnir inn á mín-
útunni þegar fundurinn átti að byrja og ættu ekki að
leggja yfirhafnir sínar á stólbök eins og nemendur í fram-
haldsskóla. Á nefndarfundum á formfesta vel við. Hún
sýnir virðingu þingmanna fyrir þingnefndinni og gestum
sem þangað koma.
Þegar fréttamyndir sjást frá nefndarfundum í breska
þinginu er kurteisin og yfirvegun það fyrsta sem venjuleg-
ur Íslendingur tekur eftir. Allir eru prúðbúnir og karlarnir
eru í jakkafötum með bindi, þó að þeir kunni misvel að
hnýta þau. Þingmennirnir eru undantekningarlítið vel
máli farnir. Þó að þeir spyrji af festu er virðingin í háveg-
um höfð, án alls hroka. Þetta er ekkert nýtt. Í þýðingu
Ingibjargar Haraldsdóttur á Fávita Dostoj-
evskis er þessi kafli:
„Vitið þér, mér þykir afskaplega gaman að
lesa í blöðunum um enska þingið: Reyndar
ekki um það sem þeir eru að ræða þar (ég er
enginn stjórnmálamaður, sjáið þér til) heldur
hitt, hvernig þeir tala saman og hegða sér eins
og stjórnmálamenn, ef svo má segja: „Hinn há-
velborni greifi sem situr andspænis mér“,
„hinn hávelborni jarl sem er sama sinnis og
ég“, „hávelborinn andstæðingur minn, sem
hefur komið Evrópu á óvart með tillögu sinni“,
það er að segja öll þessi orðtök, allt þetta þing-
ræði frjálsrar þjóðar – það er þetta sem heillar
menn eins og mig.“
Stjórnmálaumræðurnar eru auðvitað aðal-
atriðið og eðlilega segja margir að fallegar um-
búðir utan um ekki neitt séu lítils virði. Væri
ekki betri bragur á því að stjórnmálamenn kæmu sér sam-
an um eitthvað skynsamlegt fremur en að hlaða saman
uppskrúfuðum skrautyrðum? Jú, en virðingin er þó síst
meiri fyrir þeim sem deila út og suður með fúkyrðaflaumi.
Enginn getur sagt að stjórnmálahefðin hafi farið á hærra
plan við tíst Trumps, eða stefnu Jokos Widodos forseta
Indónesíu, sem lætur taka eiturlyfjasala af lífi án dóms og
laga.
Hvað sem okkur kann að finnast um pólitíkusa almennt,
þá er enginn vafi á því að kurteist og snyrtilegt fólk er að
öðru jöfnu betri stjórnmálamenn en sóðalegir ribbaldar.
Benedikt
Jóhannesson
Pistill
Kurteisir fávitar
Höfundur er stærðfræðingur og stofnandi Viðreisnar.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen